Το 1922 ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ είναι ένας 23χρονος ρεπόρτερ, ανταποκριτής της εφημερίδας Toronto Star στο Παρίσι. Οταν τον Αύγουστο του ’22 πέφτει η Σμύρνη, έρχεται η πληροφορία ότι οι Τούρκοι απειλούν να καταλάβουν την ουδέτερη ζώνη των Στενών του Βοσπόρου, από τη Μαύρη Θάλασσα στον βορρά έως τα Δαρδανέλλια στον νότο, την οποία φρουρούν οι Σύμμαχοι.
Αμέσως, ο Χέμινγουεϊ αναχωρεί για την Κωνσταντινούπολη. Η άφιξή του συμπίπτει με τη συνεχή άφιξη βρετανικών στρατευμάτων. Στο μεταξύ, οι φήμες για τουρκικές θηριωδίες στη Σμύρνη έχουν τρομοκρατήσει τους χριστιανούς που βρίσκονται στην πόλη. Ο Ελληνας διευθυντής του ξενοδοχείου στο οποίο διαμένει ο Χέμινγουεϊ λέει στον νεαρό δημοσιογράφο ότι θα προτιμούσε να πολεμήσει παρά να χάσει τη δουλειά του και την περιουσία του.
Στις 14 Οκτωβρίου, ο Χέμινγουεϊ καταλήγει στην Αδριανούπολη, όπου επικρατεί χαοτική κατάσταση.
Εκεί, θα περιγράψει από πρώτο χέρι το δράμα των Ελλήνων προσφύγων, οι οποίοι, ανακατεμένοι με Ελληνες στρατιώτες, εγκαταλείπουν την περιοχή κατευθυνόμενοι δυτικά. Κρατάει σημειώσεις παρότι ανεβάζει ξανά πυρετό από την ελονοσία. Παίρνει ασπιρίνες και κινίνα τα οποία συνοδεύει με θρακιώτικο κρασί, ώσπου, μην αντέχοντας άλλο, επιβιβάζεται στο Οριάν Εξπρές και τέσσερις ημέρες μετά επιστρέφει στο Παρίσι.
Η εμπειρία του στη Θράκη και η καταστροφή της Μικράς Ασίας θα τον σφραγίσουν τόσο ως ρεπόρτερ όσο και ως πεζογράφο – ακόμα και ως ποιητή. Το ποίημα που ακολουθεί εντόπισε ο ποιητής και μεταφραστής Χάρης Βλαβιανός, ο οποίος το μετάφρασε για την «Κ». Στη συνέχεια, δίνει το υπόβαθρο πίσω από το άγνωστο, νεανικό ποίημα του νομπελίστα συγγραφέα.
__
Ολοι οι Τούρκοι είναι ευγενείς και ο Ισμέτ Πασάς είναι λίγο κουφός.
Οι Αρμένιοι όμως. Τι θα γίνει με τους Αρμένιους; Α! Οι Αρμένιοι.
Ο Λόρδος Κέρζον γουστάρει τ’ αγοράκια.
Και ο Τσιτσέριν επίσης.
Και ο Μουσταφά Κεμάλ επίσης. Είναι και ομορφάντρας. Τα μάτια του είναι πολύ κοντά το ένα στ’ άλλο, αλλά κάνει πόλεμο. Τέτοιος είναι.
Ο Λόρδος Κέρζον δεν αγαπάει τον Τσιτσέριν. Διόλου. Τα γένια του στάζουν και τα χέρια του είναι κρύα. Ολη την ώρα σκέφτεται.
Και ο Λόρδος Κέρζον σκέφτεται. Είναι όμως πιο ψηλός και πηγαίνει στο St.Moritz.
Ο κ. Τσάιλντ δεν φοράει καπέλο.
Ο βαρόνος Χαγιάσι μπαινοβγαίνει στο αυτοκίνητο.
Ο μεσιέ Μπαρέρ λαμβάνει τηλεγραφήματα. Κι ο μαρκήσιος Γκαρόνι επίσης.
Τα τηλεγραφήματά του φτάνουν με μοτοσικλέτες από τον ΜΟΥΣΣΟΛΙΝΙ.
Ο ΜΟΥΣΣΟΛΙΝΙ έχει μάτια αράπη κι έναν σωματοφύλακα και φωτογραφίζεται να διαβάζει ένα βιβλίο ανάποδα. Ο ΜΟΥΣΣΟΛΙΝΙ είναι υπέροχος. Διαβάστε την Daily Mail.
Ο Ισμέτ Πασάς «κάνει τον κουφό για να μην ακούει τις αιτιάσεις των Βρετανών», ο Κεμάλ είναι «φιλοπόλεμος», ο Μουσολίνι «παλιάνθρωπος» και ο Βενιζέλος «πανούργος».
Είχα γνωρίσει τον Μουσσολίνι. Κανείς δεν τον χώνευε τότε. Ούτε κι εγώ τον χώνευα. Ηταν παλιάνθρωπος. Ρωτήστε τον μεσιέ Μπαρέρ.
Πίνουμε όλοι κοκτέιλ. Είναι άραγε νωρίς για κοκτέιλ;
Τι θα ‘λεγες για ένα ποτό Τζορτζ; Ελα Ναύαρχε ας πιούμε ένα κοκτέιλ.
Μόλις που προλαβαίνουμε πριν το γεύμα. Τι έγινε κι αν πάρουμε; Οχι πολύ ξηρό.
Λοιπόν παιδιά τι νέα έχουμε σήμερα;
Α! Είναι πονηροί. Είναι πονηροί.
Ποιον έχουμε σήμερα στην υποεπιτροπή Ναύαρχε;
Ο κ. Σταμπολίσκι ανεβοκατεβαίνει τον λόφο. Ας μη μιλήσουμε για τον κ. Βενιζέλο. Είναι πανούργος. Είναι ολοφάνερο. Το γενάκι του τα λέει όλα.
Ο κ. Τσάιλντ δεν είναι πανούργος.
Η κυρία Τσάιλντ έχει μικρό στήθος και ο κ. Τσάιλντ είναι ιδεαλιστής κι έγραψε τις προεκλογικές ομιλίες του Χάρντινγκ και αποκαλεί τον Γερουσιαστή Μπέβεριτζ, Αλ.
Με ξέρεις Αλ.
Ο Λίνκολν Στέφενς είναι με τον Τσάιλντ. Το κεφαλαίο Τ κάνει το αστείο προφανές.
Υστερα υπάρχει το θέμα της Μοσούλης και του Ελληνα Πατριάρχη.
Τι θα γίνει με τον Ελληνα Πατριάρχη;
Παρίσι – Λωζάννη 1922
«Εκαναν όλοι τους ειρήνη –τι είναι η ειρήνη;»
Του Χάρη Βλαβιανού
Το ποίημα δημοσιεύθηκε στο Little Review την άνοιξη του 1923 – πρωτοποριακό περιοδικό που ανήκε στη Μάργκαρετ Αντερσον, αλλά επί της ουσίας διηύθυνε ο Πάουντ. Στο συγκεκριμένο τεύχος δημοσιεύθηκαν κείμενα κι άλλων κορυφαίων συγγραφέων και καλλιτεχνών του μοντερνισμού, όπως της Στάιν, του Κάμινγκς, του Κοκτό, της Μίνα Λόι, της Χίλντα Ντουλίτλ (που υπέγραφε ως H.D.), του Φερνάντ Λεζέ, καθώς και σχέδια του Λεζέ, του Χουάν Μιρό και της συζύγου του Πάουντ, Ντόροθι Σαίξπηρ και το τρίτο μέρος της «Airplane Sonata» του avant-garde συνθέτη Τζορτζ Αντάιλ.
Στο ίδιο τεύχος ο Χέμινγουεϊ δημοσίευσε εκτός από το «Εκαναν όλοι τους ειρήνη – τι είναι η ειρήνη;» και το «In Our Time» («Στον καιρό μας»), ένα αποσπασματικό κείμενο που αποτελείται από έξι σύντομες ιστορίες. Δύο από αυτές αφορούν την Ελλάδα. Η τρίτη περιγράφει με δραματικό τρόπο την άφιξη των προσφύγων στην Αδριανούπολη μετά την καταστροφή της Σμύρνης, «με τα γυναικόπαιδα στοιβαγμένα σε κάρα ανάμεσα σε στρώματα, καθρέπτες, ραπτομηχανές και σάκους με ρούχα». Ο ίδιος, βλέποντας μια γυναίκα να «γεννάει σ’ ένα κάρο κι ένα νεαρό κορίτσι να τη σκεπάζει με μια κουβέρτα κλαίγοντας γοερά», «ένιωσε φρίκη». Η έκτη ιστορία αφορά την «Εκτέλεση των Εξι» και πιο συγκεκριμένα τις τραγικές συνθήκες κάτω από τις οποίες εκτελέστηκε ο Γούναρης, ο οποίος ήταν άρρωστος με τύφο. «Οι στρατιώτες τον κουβάλησαν κάτω από καταρρακτώδη βροχή στο προαύλιο και προσπάθησαν να τον κάνουν να σταθεί όρθιος στον τοίχο, αλλά εκείνος κάθισε χάμω σε μια λακκούβα με νερό. Οι άλλοι πέντε στάθηκαν ήσυχα μπροστά στον τοίχο. Οταν οι στρατιώτες άνοιξαν πυρ εκείνος ήταν καθισμένος στο νερό με το κεφάλι ανάμεσα στα γόνατά του».
Το θέμα του ποιήματος αφορά τη Διάσκεψη της Λωζάννης και τα πρόσωπα που συμμετείχαν σ’ αυτήν. Οι διαπραγματεύσεις διήρκεσαν επτά μήνες σχεδόν και κατέληξαν στις 24 Ιουλίου του 1923 με την υπογραφή της γνωστής Συνθήκης, η οποία κατήργησε τη Συνθήκη των Σεβρών. Αν το ποίημα διατηρεί σήμερα για εμάς ένα έντονο ιστορικό ενδιαφέρον, είναι γιατί ο Χέμινγουεϊ αναφέρεται από τους πρώτους κιόλας στίχους στη γενοκτονία των Αρμενίων (1915) και στη συνέχεια στον Βενιζέλο και στη μοίρα του Ελληνικού Πατριαρχείου μετά την Καταστροφή. Είναι επίσης προκλητικά ή και διασκεδαστικά τα όσα λέει για τους πρωταγωνιστές της διάσκεψης: Ο Ισμέτ Πασάς (ο Ινονού) «κάνει τον κουφό για να μην ακούει τις αιτιάσεις των Βρετανών», ο Κεμάλ είναι «φιλοπόλεμος», ο Μουσολίνι «παλιάνθρωπος», αλλά και ανόητος αφού «φωτογραφίζεται κρατώντας ένα βιβλίο ανάποδα» και ο Βενιζέλος «πανούργος». Ο τίτλος του ποιήματος, με το ερωτηματικό στο δεύτερο μέρος της πρότασης, μας προϊδεάζει για το τι θ’ ακολουθήσει, για το πώς φαινόταν αυτή η «ειρήνη» σ’ έναν νεαρό ανταποκριτή και ανερχόμενο συγγραφέα.
