Με έναν πολύ προσωπικό τρόπο, ο Ρομέο Καστελούτσι στέκεται διαρκώς στην κόψη των πραγμάτων – της επικαιρότητας, της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας, της ίδιας της τέχνης του. «Κάθε νέα δουλειά είναι μια καινούργια συνάντηση. Κάθε φορά αναζητώ την έκπληξη, που δεν είναι απλή περιέργεια, αλλά υπαρξιακή ανάγκη. Πρέπει να βγάζω τον εαυτό μου από την ασφάλεια, να μου βάζω δύσκολα. Χωρίς έκπληξη όμως το θέατρο είναι απλώς μια επαναλαμβανόμενη διαδικασία», λέει.
Στη συνέντευξη που διοργάνωσε η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση με αφορμή την προσεχή παρουσίαση της παράστασης «Bros», ο Καστελούτσι μάς μιλάει από το γραφείο του στο Teatro Comandini στην Τσεζένα. Αυτή είναι η πόλη όπου γεννήθηκε πριν από 62 χρόνια, αν και πλέον είναι κάτοικος της Ευρώπης. Σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μπολόνια και, όπως εξηγεί, το θέατρο δεν ήταν ποτέ η επιλογή του. «Οι σπουδές μου αφορούσαν την ιστορία της τέχνης, αλλά χωρίς κανέναν προφανή λόγο άρχισα να κάνω θέατρο. Στην πραγματικότητα προτιμώ άλλα εκφραστικά μέσα, τα εικαστικά, τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία. Κι εδώ υπάρχει για εμένα μια αμφιθυμία. Και αγωνία. Εξακολουθώ να μην είμαι τόσο σίγουρος για αυτό που κάνω».
Οι καλλιτεχνικές και υπαρξιακές αγωνίες του προφανώς δεν περιορίζουν τη δημιουργικότητά του. Μάλλον τη συνδαυλίζουν, καθώς επί χρόνια παραμένει παραγωγικότατος. Οι σκηνοθεσίες του προσκαλούνται τακτικά και ανεβαίνουν ως παραγωγές στις πιο αξιόλογες διεθνείς θεατρικές και λυρικές σκηνές και φεστιβάλ, σε 60 χώρες ανά την υφήλιο. Εχει αναγορευτεί ιππότης Τεχνών και Γραμμάτων της Γαλλικής Δημοκρατίας και επίτιμος διδάκτωρ από το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, είναι μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας του Βελγίου και, μεταξύ άλλων διεθνών διακρίσεων, έχει λάβει τον Χρυσό Λέοντα στην Μπιενάλε της Βενετίας και δύο Χρυσές Μάσκες για τη δουλειά του στο λυρικό θέατρο.
Ειλικρινείς αμφιβολίες
«Το θέατρο είναι το μόνο μέρος όπου η χρήση της βίας μπορεί να είναι θεραπευτική», λέει ο σκηνοθέτης για την παράσταση «Bros».
Παρ’ όλα αυτά, είναι προσηνής και οι αμφιβολίες για το έργο του ειλικρινείς. Προσπαθεί να εκφράσει τη σύνθετη φιλοσοφική σκέψη του στα αγγλικά, μια γλώσσα που τον δυσκολεύει, αλλά στιγμή δεν παύει να επαναλαμβάνει αυτό που τον βασανίζει: «Ξεκινώ πάντοτε τη δουλειά με μια ιδέα και στη συνέχεια προσπαθώ να βρω την επαφή με το κοινό. Και ύστερα θέλω να εξαφανιστώ πίσω από την ιδέα μου. Γιατί το ζήτημα σε κάθε παράσταση δεν είμαι εγώ: η φτωχή παιδική μου ηλικία, για παράδειγμα, ή οι φόβοι μου. Το θέμα είναι να βρεθεί ένα νόημα που υπερβαίνει τα προσωπικά μας. Για εμένα το θέατρο εξακολουθεί να είναι η αναμμένη φωτιά που καίει στη σπηλιά των πρωτόγονων. Πρέπει να μας κρατάει σε εγρήγορση, ξύπνιους. Ο ήρωας στην αρχαία ελληνική τραγωδία είναι ο καθένας, κι έτσι απευθύνεται σε όλους».
Μόλις δύο μήνες πριν, τον Ιούλιο, ο Καστελούτσι παρουσίασε σε μια στοχαστική και βαθιά συγκινητική παράσταση στο φεστιβάλ της Εξ-αν-Προβάνς την «Ανάσταση» του Γκούσταβ Μάλερ. Σε πρώτη ανάγνωση, το έργο αφορούσε το προσφυγικό δράμα που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια. Με τον ίδιο τρόπο θα λέγαμε ότι το «Βros» αφορά την αστυνομική βία, και ίσως κάποιοι σκεφτούν πως είναι ένα σχόλιο πάνω σε πρόσφατα περιστατικά βίαιης κρατικής καταστολής. Είκοσι άνδρες επί σκηνής, ντυμένοι με στολές της αστυνομίας, έχουν έναν μόνο σκοπό: να υπακούν στις εντολές που δέχονται, μέσω ακουστικών, καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης. Περιθώριο αυτοσχεδιασμού δεν υπάρχει. Με εξαίρεση έναν, κανείς δεν είναι ηθοποιός, και της παράστασης δεν προηγείται πρόβα. Σε μια συνάντηση μία ημέρα πριν, οι είκοσι «αστυνομικοί» υπογράφουν μια συμφωνία υπακοής στον σκηνοθέτη-νόμο, θύτες και θύματα μαζί του ρόλου τους ως ένα «σώμα» επιβολής της τάξης.
«Το θέατρο είναι το μόνο μέρος όπου η χρήση της βίας μπορεί να είναι θεραπευτική», λέει ο σκηνοθέτης. «Το αίμα της σκηνής μάς απελευθερώνει από το πραγματικό αίμα. Η παράσταση μιλάει μια μεταφορική γλώσσα, είναι μια αλληγορία με ανθρωπολογικό περιεχόμενο. Το θέατρο είναι ριζοσπαστικό όχι επειδή είναι πολιτικό, αλλά επειδή προχωράει πέρα από την αναπαράσταση της πραγματικότητας, ανοίγοντας μια άλλη διάσταση στη σκέψη μας. Δεν πιστεύω στον καλλιτεχνικό ακτιβισμό, είναι πολύ στερεοτυπικό. Το θέμα της τάξης και της αταξίας, της υπακοής και της ανυπακοής στον νόμο, είναι βαθιά φιλοσοφικό και απασχολεί την ανθρωπότητα εδώ και αιώνες. Δείτε το σαν ένα πείραμα, που δεν ασκεί κριτική, ούτε δίνει απαντήσεις».
«Βros», Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, 28 Σεπτεμβρίου έως 2 Οκτωβρίου.
