«Η πρώτη εικόνα του Μπουασονά που είδα, ήταν “Ο Παρθενώνας μετά την καταιγίδα” σε μια γαλαζωπή εκδοχή. Ηταν εντυπωσιακή. Εδειχνε τη μεγάλη τεχνογνωσία του, αλλά και μια πολύ ιδιαίτερη ματιά πάνω στα ερείπια της αρχαιότητας, στη φύση και στο τοπίο. Υπάρχουν έντονα συναισθήματα και ιδέες πίσω από αυτή τη φωτογραφία που τοποθετείται μεταξύ ρομαντισμού και αρχιτεκτονικής άποψης. Επειδή ο ίδιος δεν μπόρεσε να γίνει αρχαιολόγος, αποκάλυψε μέσα από τις εικόνες του την παρουσία και τη δύναμη του παρελθόντος στο τοπίο», μας λέει η Εστέλ Σοϊέ, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωγραφίας και Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, αφοσιωμένη ερευνήτρια του έργου του Φρεντ Μπουασονά.
Μιλάμε μαζί της με αφορμή τη μεγάλη έκθεση «Ο Φρεντ Μπουασονά και η Μεσόγειος. Μια φωτογραφική Οδύσσεια» που παρουσιάζεται στο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, και την οποία επιμελείται η ίδια με τη συνεργασία της ιστορικού τέχνης Αρετής Λεοπούλου. Οπως παρατηρεί η κ. Λεοπούλου, «κανείς δεν ξέρει τον Μπουασονά σαν την Εστέλ Σοϊέ», που για τη συγκεκριμένη έκθεση ήρθε στην Ελλάδα και από κοινού με την ομάδα του Μουσείου της Θεσσαλονίκης δημιούργησαν αυτό το σύνθετο έργο. Ετσι, στην Αποθήκη Α΄, στην πρώτη προβλήτα του Λιμανιού όπου στεγάζεται το μουσείο, φιλοξενούνται 110 έργα και πολυμεσικές εφαρμογές, ενώ πηγές του φωτογραφικού υλικού είναι το Κέντρο Εικονογραφίας της Βιβλιοθήκης της Γενεύης (Centre d’iconographie de la Bibliothèque de Genève) και η Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη (συλλογή Τρικόγλου).
Ποιος ήταν λοιπόν ο Φρεντ Μπουασονά και γιατί τη συναρπάζει τόσο η δουλειά του ώστε να του αφιερώσει περισσότερο από μια δεκαετία μελέτης, ρωτάμε την κ. Σοϊέ. «Κατ’ αρχάς δουλεύοντας στα αρχεία του –για παράδειγμα τα ταξιδιωτικά του ημερολόγια και τις επιστολές προς τους συγγενείς– ανακάλυψα μια πολύ αγαπητή προσωπικότητα, έναν σκληρά εργαζόμενο άνθρωπο, παθιασμένο με τη δουλειά του. Τη ζωή του καθοδηγούσε η αναζήτηση της επιτυχίας αλλά πάνω από όλα της ομορφιάς. Ηταν διαρκώς ερωτευμένος και γεμάτος θαυμασμό για όλα – τη γυναίκα και την οικογένειά του, τη φωτογραφία, τη φύση, τη μουσική. Παρέμεινε ενθουσιώδης μέχρι το τέλος του βίου του, κάτι που του επέτρεψε να κάνει μια τόσο μεγάλη –πάνω από 50 χρόνια– και γόνιμη καριέρα. Στα 86 του συνέχισε να γράφει ένα βιβλίο, ενώ ονειρευόταν τα ταξίδια του, την Οδύσσεια και τη Βίβλο και βέβαια τη Μεσόγειο», εξηγεί.
Με τον μύθο του Οδυσσέα σφραγίστηκε η μεσογειακή περιπέτεια του Μπουασονά από την αρχή ως το τέλος της. Ξεκινώντας το πρώτο ταξίδι του στην Ελλάδα το 1903, ο ήδη διάσημος και εξαιρετικά επιτυχημένος Ελβετός φωτογράφος πορτρέτων πήρε μαζί του ένα βιβλίο που μόλις είχε κυκλοφορήσει και τον είχε γοητεύσει, το «Οι Φοίνικες και η Οδύσσεια» (Les Phéniciens et l’Odyssée). Πριν αναχωρήσει, είχε γνωρίσει στο Παρίσι τον συγγραφέα του, Βικτόρ Μπεράρ, ελληνιστή, μεταφραστή του Ομήρου και γεωγράφο. Ο Μπεράρ υποστήριζε μια ελκυστική, αλλά αμφιλεγόμενη επιστημονική θεωρία, σύμφωνα με την οποία η Οδύσσεια του Ομήρου μπορούσε να διαβαστεί ως γνήσιο γεωγραφικό ντοκουμέντο για τη Μεσόγειο της εποχής των Φοινίκων.
Ο Μπουασονά έφυγε από την πόλη του, Γενεύη, στις 22 Σεπτεμβρίου 1903, με πολλές φωτογραφικές μηχανές και γυάλινες πλάκες βάρους 120 κιλών. Στη διάρκεια των πολύμηνων μετακινήσεών του, σε μια σπάνια ξαφνική μελαγχολία, έγραψε στη σύζυγό του και στα επτά παιδιά τους ζητώντας συγγνώμη που τους εγκατέλειψε άλλη μια φορά. Επικαλέσθηκε ως επιχείρημα το επιτακτικό κάλεσμα «να ακολουθήσει τα σκοτεινά μονοπάτια, καθοδηγούμενος από το αστέρι, (…) όπως ο ναύτης που μας κατευθύνει ατενίζοντας έναν μακρινό φάρο, ένα αδύναμο κόκκινο κεράκι που γειτνιάζει με το σκοτάδι».
Εγκατέλειπε για μήνες την οικογένειά του και την πόλη του, Γενεύη, για να ταξιδέψει στην Ελλάδα, που τον είχε γοητεύσει, και σε όλη τη Μεσόγειο.
Αλλαγή πορείας
Εκείνο το πρώτο ταξίδι του Μπουασονά στην Ελλάδα άλλαξε την πορεία της καριέρας του. Σε ηλικία 45 ετών, έχοντας κερδίσει ένα χρυσό μετάλλιο στην Παγκόσμια Εκθεση του Παρισιού το 1900, βρισκόταν στο απόγειο της επιχειρηματικής του δραστηριότητας. Το φωτογραφικό του στούντιο στη Γενεύη, που απασχολούσε πάνω από είκοσι άτομα προσωπικό, όχι μόνο ευημερούσε, αλλά είχε επεκταθεί με υποκαταστήματα στο Παρίσι, στη Λυών, στη Μασσαλία. Κι όμως, έφυγε. Κυνηγώντας την έμπνευση, το ρομαντικό όνειρο του ταξιδιού ή θέλοντας να διευρύνει την τέχνη του;
«Οι επιστολές στην οικογένειά του και στον φίλο του, Ντανιέλ Μποντ-Μποβί, δείχνουν ότι το πρώτο ταξίδι του στην Ελλάδα το 1903 ήταν μια αποκάλυψη για τον ίδιο», απαντά η κ. Σοϊέ. «Γοητεύτηκε από τον πλούτο της ιστορικής κληρονομιάς, από τα τοπία, τους ανθρώπους της και την πολύ θερμή υποδοχή που επιφύλασσαν στους ταξιδιώτες. Ολη την υπόλοιπη ζωή του προσπάθησε να βρει τα μέσα για να επιστρέψει εκεί, δουλεύοντας για εκδότες, αρχαιολόγους ή πολιτικούς. Αυτά τα ταξίδια και οι συναντήσεις τού πρόσφεραν μια άλλη ιδέα για τη ζωή, σε μια χώρα που τότε βίωνε μεγάλους γεωπολιτικούς μετασχηματισμούς. Το ταξίδι τού επέτρεψε να ξεφύγει από την καθημερινή ζωή του στούντιο, των πορτρέτων και της Γενεύης, της οποίας τη λιτότητα μερικές φορές επέκρινε. Η Ελλάδα τού πρόσφερε επίσης μια πρόκληση ανάλογη με την ενέργειά του και τις φιλοδοξίες του: όχι πλέον να απεικονίζει άτομα κλεισμένα σε ένα στούντιο, αλλά μια ολόκληρη χώρα. Είχε άλλωστε κληρονομήσει την αγάπη των Ελβετών για την Ελλάδα. Ιδιαίτερα στη Γενεύη το φιλελληνικό κίνημα ήταν πολύ δυναμικό την εποχή του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας, με σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο τραπεζίτης Ζαν-Γκαμπριέλ Εϊνάρ.
Τα ταξίδια του Μπουασονά στην Ιταλία, στην Ελλάδα, στην Αίγυπτο και στους Αγίους Τόπους εμπνέονται από την ακτινοβολία της Μεσογείου και το πολιτιστικό κληροδότημα ρομαντικών ταξιδιωτών σαν τον Σατομπριάν και τον Μπάιρον. Ομως ταυτόχρονα η φωτογραφική παραγωγή του έδωσε εικόνα στην «κατασκευή» του 20ού αιώνα. Ταξιδεύοντας από τη Θέουτα στην Ιθάκη, από τη Νάπολη στην Τζέρμπα, ακολουθώντας τα χνάρια της Οδύσσειας του Ομήρου, συμμετείχε στη διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης που αντιμετώπιζε τη Μεσόγειο ως ενιαία γεωγραφική και πολιτισμική οντότητα, επικύρωσε τους γεωπολιτικούς μετασχηματισμούς της Ελλάδας και των Βαλκανίων και συνόδευσε τις πρώτες ανεξαρτητοποιήσεις κρατών, όπως συνέβη με την Αίγυπτο.
Την έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 8 Ιανουαρίου 2023, πλαισιώνουν επιστημονική έκδοση, ξεναγήσεις για το κοινό και εκπαιδευτικές δράσεις.
