«Το θέατρο ανήκει στον θεατή. Είναι ο δικός του, προσωπικός χώρος. Δεν πιστεύω σε μεθόδους, σχολές, δασκάλους. Πιστεύω στην εμπειρία του θεατή. Αυτός κάνει την παράσταση» – Ρομέο Καστελούτσι
Η παράσταση «Bros» συντελείται τη στιγμή που συντίθεται πάνω στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης. Δεν υπάρχει κείμενο, δεν υπάρχουν επαγγελματίες ηθοποιοί ούτε έχουν προηγηθεί πρόβες της περφόρμανς, η οποία απαιτεί μεγάλους σκηνικούς χώρους, ακόμα και ανοιχτούς, για να απλωθεί σε όλη την έκτασή της η διάσταση της αποκρουστικής βίας που παράγει. Το ερώτημα που προκαλεί ο Ρομέο Καστελούτσι στο θεατρικό κοινό είναι αν μπορεί να υπάρχει ένα πρότυπο σκηνικής ερμηνείας, αναπαράστασης και εντέλει θεατρικής σύμβασης που θα αποτελούσε έναν σταθερό κώδικα επικοινωνίας του καλλιτέχνη με την αδιέξοδη πραγματικότητα της ωμής βίας σε κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής.
H διερεύνηση μιας νέας εκδοχής του τραγικού, ένα από τα στοιχεία της μαγείας του έργου.
Ο Ιταλός σκηνοθέτης συνεργάζεται αρμονικά με τον μουσικό Σκοτ Γκίμπονς και εισάγει μία νέα γλώσσα, προφανώς μετα-θεατρική. Η άρνηση του ψυχολογικού και ρεαλιστικού κώδικα, η αποξένωση από τα στοιχεία των παραδοσιακών συμβάσεων στη δομή και στη δραματουργία του θεατρικού έργου και η διερεύνηση μιας νέας εκδοχής του τραγικού, αποτελούν την ταυτότητα και τη μαγεία της παράστασής του. Ως καλλιτέχνης με ιδιαίτερη προσωπική σφραγίδα, ανανεώνει το «θέατρο της εικόνας» μέσα από την οπτική της φιλοσοφικής προσέγγισης των σύγχρονων αδιεξόδων. Αυτό που βλέπουμε να συντελείται επί σκηνής, με την έλευση πολλών εικόνων, όπως αυτή του Σ. Μπέκετ, καταρρίπτει κάθε μορφή συνύπαρξης γλώσσας και επικοινωνίας. Οπως συμβαίνει στα όνειρα, έτσι και στο θέατρό του, ο θεατής θα πρέπει να διαμορφώσει τους δικούς του «αστερισμούς» και να λύσει το αίνιγμα που προκαλεί η τελετουργία της παράστασης. Οι οφειλές του στο θέατρο του Γ. Γκροτόφσκι, του Μ. Ουίλσον αλλά και στο θέατρο της ωμότητας του Α. Αρτώ, είναι εμφανείς. Το κροτάλισμα ενός πολυβόλου υποδέχεται τους θεατές. Η αίσθηση του τρόμου, το κλίμα πολέμου και βίας, και η συνταρακτική βουή δικαιολογεί τις ωτασπίδες που βρίσκουμε στα καθίσματά μας. Είκοσι τρεις άνδρες, μέλη της «αδελφότητας» ενός αστυνομικού σώματος, σχηματίζουν σύνολα σωμάτων παραταγμένων συχνά με άξονα τη δομή του χορού μιας αρχαίας τραγωδίας και κορυφαίους δύο-τρεις από αυτούς, που είναι ίσως και οι μόνοι επαγγελματίες ηθοποιοί της ομάδας. Η μόνη σύμβαση που τηρείται ανάμεσα στον σκηνοθέτη και στους άνδρες είναι να υπακούουν στις εντολές που δέχονται όλοι μαζί ή τμηματικά από τον εντολέα – σκηνοθέτη τους, χωρίς αυτές οι διαταγές να γίνονται αντιληπτές από το κοινό. Δεν αυτενεργούν, δεν αυτοσχεδιάζουν, αλλά ως οπλισμένη μάζα ανθρώπων, ένα ομογενοποιημένο σώμα εκτελεστών, ασκούν το μόνο έργο που γνωρίζουν: τη βία. Βασανίζουν, τρομοκρατούν, προσβάλλουν την αξιοπρέπεια των κρατουμένων, εκχυδαΐζουν την ελευθερία, χτυπούν λυσσαλέα, απειλούν μέχρι θανάτου την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο συγχρονισμός των παλλόμενων σωμάτων τους στο τέλος, είναι μια δυναμική σκηνή αποτύπωσης της αδυναμίας που κρύβεται στην αθέατη πλευρά κάθε εξουσίας. Εντέλει, το spettacolo του Καστελούτσι δεν καταγγέλλει την αστυνομική βία. Την αξιοποιεί ως μία αφορμή, για να μας οδηγήσει σε έναν προβληματισμό: ποια θέση υιοθετεί ο καθένας μας απέναντι στη βία, από όπου κι αν αυτή προέρχεται. Πρόκειται για μία σπουδή πάνω στο φαινόμενο της άσκησης και κατάχρησης εξουσίας. Ο Καστελούτσι συνδυάζει εικόνες με νοήματα και πετυχαίνει έναν και μοναδικό στόχο, να επιτρέψει στον θεατή να σκεφτεί ο ίδιος τη σχέση του με τη βία κάθε μορφής. Είναι μία μορφή ενδοσκόπησης. Μήπως ως υποκείμενα ασκούμε βία, ακόμη και ασυνείδητα, ενίοτε και προς τον ίδιο μας τον εαυτό.
Η μεταδραματική φόρμα διανύει έναν ενδιαφέροντα δραματουργικό κύκλο. Ο Ρουμάνος Valer Dellakeza στον ρόλο του γηραιού βιβλικού Ιερεμία, ντυμένος στα λευκά, προφητεύει στην αρχή της παράστασης ότι η απώλεια του θρησκευτικού αισθήματος θα οδηγήσει νομοτελειακά στην καταστροφή του ανθρώπινου είδους. Και το αγόρι στο φινάλε, ντυμένο επίσης με λευκό μανδύα και με μόνο διακριτικό το σήμα των Bros στο στήθος, απορροφάται από τη δύναμη της «αδελφότητας» των ενστόλων, αποστερώντας την οποιαδήποτε ελπίδα. Αλλωστε, τα παιδιά εκφράζουν στην τέχνη την αθωότητα και όσο υπάρχουν αθώοι, «θα υπάρχει και η σφαγή της αθωότητάς τους».
Η σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με τον νόμο, το έγκλημα ως δράση εναντίον του νόμου, οι ηθικοί λόγοι που ωθούν έναν άνθρωπο να δράσει εκτός νομιμότητας, η έννοια της τραγωδίας με τη μορφή της διάστασης ανάμεσα στον εγκληματία και στην κοινωνία και τα ηθικά διλήμματα που περιβάλλουν αυτές τις σχέσεις, είναι η ουσία της φιλοσοφικής θεώρησης του Καστελούτσι. Η διερεύνηση της ενοχής μέσα από τον ιταλικό αναγραμματισμό «cοlpa» (ενοχή) και «palco» (σκηνή), είναι ίσως η ασυνείδητη έμπνευση του σκηνοθέτη να εικονοποιήσει την άσκηση βίας επί σκηνής.
* Η κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας – Δραματολογίας, καθηγήτρια στο Τμήμα «Ελληνικός Πολιτισμός» του ΕΑΠ
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
