Η κατοικία του ζωγράφου Τζον Κράξτον στα Χανιά, στην άκρη του λιμανιού, είναι ακριβώς όπως ήταν και η ζωή του: όλο φως, αίσθημα, έμπνευση και δημιουργική ακαταστασία. Πριν από λίγες ημέρες, με αφορμή τα εγκαίνια της έκθεσης «John Craxton: Μια ελληνική ψυχή» στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, αφιερωμένη στον Βρετανό εικαστικό που οι Χανιώτες των καφενείων και της αγοράς λογάριαζαν για δικό τους άνθρωπο, είχαμε το προνόμιο να περάσουμε την τοξωτή είσοδό της μέσα σε μια γειτονιά που μοιάζει λαβύρινθος.
Το σπίτι είναι θρυλικό κι ακριβοθώρητο. Μετά τον θάνατο του ζωγράφου παραμένει κλειστό για το κοινό, ενώ στο μέλλον πρόκειται να φιλοξενεί καλλιτέχνες, κάτι για το οποίο φροντίζει τo ίδρυμα The Craxton Estate. Στο παρελθόν φιλοξένησε υπέροχα γλέντια κι εκλεκτούς προσκεκλημένους από όλο τον κόσμο, αλλά κυρίως στέγασε τη λατρεία του Κράξτον για την Ελλάδα και ειδικότερα για την Κρήτη. Ετσι, η ξενάγησή μας από τον Ιαν Κόλινς, επιστήθιο φίλο και βιογράφο του και επιμελητή της εικαστικής έκθεσης, υπήρξε μια σπάνια ευκαιρία να ανασυνθέσουμε τον ελληνικό βίο του καλλιτέχνη.
Κάθε δωμάτιο είναι γεμάτο με βιβλία και αναμνηστικά, όλα αποδείξεις μιας ζωής στην τέχνη και στις απολαύσεις.
Από τη δεκαετία του 1940, αυτός ο τότε περίπου εικοσάχρονος μποέμ που γεννήθηκε σε μια αντισυμβατική αγγλική οικογένεια καλλιτεχνών και μουσικών, ονειρευόταν τον Νότο, τη θέρμη και τον ηδονισμό της Μεσογείου. Προικισμένος με εξαιρετικό ταλέντο και με την εύνοια της τύχης, ζούσε για την απόλαυση και την αποτύπωνε στη ζωγραφική του. Εγινε Ελληνας από πεποίθηση και βρήκε εδώ έναν τόπο που –οικείος μαζί και φαντασιακός– φώτισε την τέχνη του. Υπήρξε μέλος μιας εκλεκτής διεθνούς παρέας, ανάμεσά τους ήταν και ο Πάτρικ Λι Φέρμορ, που τα μέλη της ήταν οι καλύτεροι πρεσβευτές της χώρας μας στο εξωτερικό. Κι αυτός, ως ζωγράφος, περισσότερο από όλους αγάπησε το χρυσό φως του ήλιου και την Κρήτη, «ένα νησί όπου φυτρώνουν λεμόνια και τα πορτοκάλια λιώνουν στο στόμα… και η θάλασσα είναι σαν άρπα σε ηφαιστειακές ακτές», όπως ο ίδιος έγραψε.
Τον Ιούνιο του 1960 ο Τζον Κράξτον κι ένας φίλος του ταξίδεψαν με το βραδινό βαπόρι από τον Πειραιά προς το Ηράκλειο. Εφθασαν πρωί, είδαν την Κνωσό κι ύστερα με το λεωφορείο ταξίδεψαν προς τα Χανιά, μια πόλη που για εκείνον «απέπνεε τον ανοιχτό και διεθνή εξωτισμό μιας ελληνικής Ταγγέρης», λέει ο Ιαν Κόλινς στο βιβλίο του «John Craxton: Ο αγαπημένος της ζωής» (εκδ. Πατάκη). Μέχρι να φτάσει η ώρα του μεσημεριανού είχε συμφωνήσει να νοικιάσει για 7 λίρες τον μήνα το ένα άκρο ενός ερειπωμένου βενετσιάνικου παλάτσο. Ηταν ένα μακρόστενο τετραώροφο κτίριο με αρκετούς χώρους για ατελιέ, ένα υπνοδωμάτιο και θέα στο λιμάνι. Το λιμάνι είχε τότε βρώμικα νερά, τα κτίσματα –κατάλοιπα ενετικά και οθωμανικά– ήταν υπό κατάρρευση και ελάχιστοι ντόπιοι ήθελαν να ζήσουν εκεί, καθώς η νέα πόλη που αναπτυσσόταν μακριά από την παλιά ήθελε να ξεχάσει το παρελθόν της. Ομως εκείνος ερωτεύθηκε για πάντα αυτό το ετοιμόρροπο κτίσμα και για χρόνια, με τεράστια επιμονή, το φρόντισε διασώζοντας τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του που είχαν πεταχτεί στον δρόμο.
Ακόμη και σήμερα, 23 χρόνια μετά τον θάνατό του, η παρουσία του είναι φανερή σε κάθε γωνιά. Η εξώπορτα του σπιτιού οδηγεί τον επισκέπτη σε μια μικρή εσωτερική αυλή με δύο πέτρινα σκαλοπάτια που κατεβαίνουν στο υπόγειο και πέντε που ανεβαίνουν στην καρδιά του. Από τη στενή κουζίνα, μια ξύλινη σκάλα φτάνει στο υπνοδωμάτιο και στην τραπεζαρία με την καταπληκτική βεράντα που πλέον κοιτάζει τα γαλάζια νερά του λιμανιού, ενώ καταλήγει στο ατελιέ, ψηλά ψηλά, ένα χώρο ακόμη γεμάτο με πινέλα, τελάρα, σύνεργα ζωγραφικής και θέα όλο το Κρητικό πέλαγος και τα Λευκά Ορη. Κάθε δωμάτιο είναι στρωμένο με υφαντά κρητικά κιλίμια, κάθε επιφάνεια έχει βιβλία κι αναμνηστικά και στα ράφια ακουμπούν μπόλικα ναυτικά καπέλα, όλα αποδείξεις μιας ζωής στην τέχνη και στις απολαύσεις.
Η έκθεση που φιλοξενείται στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων (έως τις 31 Ιανουαρίου 2023) και αποτελεί συνδιοργάνωση με το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει περίπου 100 πίνακες, σχέδια, εκτυπώσεις, φωτογραφίες και αντικείμενα που προέρχονται κατά κύριο λόγο από το Craxton Estate, αλλά και 20 έργα τα οποία παραχώρησαν φίλοι του καλλιτέχνη που ζουν στα Χανιά.
