Ηρθε κατευθείαν από την Τεχεράνη για την πρώτη της έκθεση στην Ελλάδα από την έναρξη των αιματηρών διαδηλώσεων στο Ιράν. Το διάστημα αυτό, παρόλο που διαθέτει γαλλική υπηκοότητα, απέρριψε δύο προτάσεις ευρωπαϊκών μουσείων (Ιστορίας της Μετανάστευσης στο Παρίσι και Σύγχρονης Τέχνης της Νάπολης) να παρουσιάσουν το έργο της μετά το ξέσπασμα των γεγονότων.
«Αν θέλετε να κάνετε κάτι, οργανώστε διαδηλώσεις συμπαράστασης», τους απάντησε η διεθνώς αναγνωρισμένη εικαστικός Γκαζέλ. Δέχτηκε όμως να έρθει στη Θεσσαλονίκη για το φεστιβάλ των Δημητρίων με τη δουλειά της, η οποία περιστρέφεται γύρω από τη γεωπολιτική, τον εκτοπισμό, τον πόλεμο. «Και φυσικά με ό,τι συμβαίνει τώρα στο Ιράν», τονίζει.
Καθισμένη οκλαδόν, ξυπόλυτη, σε μία από τις αίθουσες της Δημοτικής Πινακοθήκης στην Κάζα Μπιάνκα, επέβλεπε το στήσιμο της έκθεσής της «Γεωπολιτικές αναμορφώσεις», που διοργανώνεται σε συνεργασία με το MΟΜus. «Με βλέπεις χαμογελαστή γιατί είδα τους φίλους μου που ταξίδεψαν έως εδώ για μένα, όμως η ψυχή μου είναι μαύρη», είπε ξεσπώντας σε κλάματα όταν αναφέρθηκα στην πατρίδα της.
«Αίμα νέων ανθρώπων, δολοφονίες, βία με αμείωτη ένταση. Αυτή είναι η εικόνα. Προχθές συνέλαβαν μαθητές σχολείου και από χθες θρηνούμε και άλλα θύματα από τη φωτιά που ξέσπασε στη φυλακή της Τεχεράνης», επισήμανε στις λακωνικές και μετρημένες περιγραφές. «Δεν θέλω να μιλήσω εκπροσωπώντας τους ανθρώπους που βρίσκονται τώρα στους δρόμους. Είναι μια γενιά εικοσάρηδων που δεν γνώρισαν την αγριότητα της εποχής του πολέμου. Αν οι σημερινοί νέοι ζούσαν αυτό που βιώσαμε εμείς τη δεκαετία του ’80, δεν θα μπορούσαν τώρα να βγουν καν στους δρόμους. Το μεγαλύτερο ποσοστό των νέων Ιρανών, όμως, δεν γνωρίζει την πρόσφατη ιστορία. Και αυτό δείχνω στη σειρά βίντεο περφόρμανς, Road Movie, την “άγραφη ιστορία” του Ιράν».
«Βρέθηκες ποτέ στη θέση της Μαχσά Αμίνι πριν από την τραγική της κατάληξη;» τη ρωτήσαμε. «Αυτός ήταν ο λόγος που έφυγα, το 1986», απαντά, «Η κατάσταση εν μέσω ενός σκληρού πολέμου, επαναλαμβάνω, δεν συγκρίνεται με αυτό που συμβαίνει τώρα στο Ιράν. Προέρχομαι όμως από μια προνομιούχα τάξη, πήγα σε διεθνή σχολεία, έμαθα ξένες γλώσσες κι όταν ενηλικιώθηκα έφυγα για σπουδές στο Παρίσι. Δεν είχαν όλοι την ίδια τύχη. Εξεγέρσεις ξεσπούσαν πάντα, αλλά ήταν περιφερειακές. Αυτή είναι η μεγαλύτερη γιατί έχει εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα. Την πυροδότησε ο θάνατος της Αμίνι, ωστόσο πλέον τα αιτήματα, εκτός από την ελεύθερη ενδυματολογική επιλογή, έχουν γενικευθεί, στην οικονομική κατάσταση, στα ανθρώπινα δικαιώματα», σημειώνει. Πιστεύει όμως ότι δεν θα αλλάξει κάτι τώρα στην πατρίδα της. «Δεν υπάρχει επαρκής υποστήριξη από τη Δύση, δεν υπάρχει καν πληροφόρηση. Το παγκόσμιο γεωπολιτικό παιχνίδι έχει σχέση με την εξουσία με το χρήμα».
Αίμα νέων ανθρώπων, δολοφονίες, βία με αμείωτη ένταση. Αυτή είναι η εικόνα.
Κι εκείνη πώς συμμετέχει σε αυτόν τον αγώνα; «Ημουν πάντα στρατευμένη καλλιτέχνις, αφοσιωμένη στη βελτίωση της κοινωνίας», εξηγεί. Το έργο της «Wanted» ήταν για δέκα χρόνια στο Μουσείο Ιστορίας της Μετανάστευσης στο Παρίσι, όπου το 2018 η γαλλική κυβέρνηση της απένειμε τον τίτλο του Ιππότη του Τάγματος των Τεχνών και Γραμμάτων.
Και η τέχνη στο Ιράν; Πόσο ελεύθερα εκφράζονται οι καλλιτέχνες; «Με πολλή αυτολογοκρισία. Γι’ αυτό και η τέχνη είναι μεταφορική. Σε αντίθεση με τον κινηματογράφο, η εικαστική τέχνη δεν είναι ενδιαφέρουσα για το ευρύ ιρανικό κοινό. Εχω δείξει τη δουλειά μου στο Ιράν κι έχω δουλέψει στις φυλακές ανηλίκων κάνοντας μαθήματα καλλιτεχνικής έκφρασης. Ελάχιστοι διαβάζουν την εννοιολογική τέχνη, ελάχιστοι κατανοούν τα υπόγεια μηνύματα».
Εφόσον έχει τη δυνατότητα γιατί δεν εγκαταλείπει το Ιράν; «Νιώθω σαν τον Οδυσσέα, σημασία για μένα έχει το ταξίδι», λέει και δηλώνει ότι δεν θα εγκαταλείψει ποτέ την πατρίδα της. «Αγαπώ τη Γαλλία, αλλά αισθάνομαι Ιρανή. Μέχρι πρόσφατα περιέγραφα τον εαυτό μου ως “υβριδική νομάδα”. Πλέον, νομίζω ότι ο όρος “σε μεταβατικό καθεστώς”, in transit, μου ταιριάζει καλύτερα. Για μένα δεν υπάρχουν σύνορα Ιράν και Γαλλίας, δεν αισθάνομαι τη διαφορά εάν μιλάω φαρσί ή γαλλικά. Οπως θα έπρεπε να αισθάνεται κάθε ελεύθερος άνθρωπος».
«Στα έργα μου με ενδιαφέρει περισσότερο το κόνσεπτ, παρά η φόρμα, προκειμένου να περάσω μηνύματα, να απελευθερώσω συναισθήματα», αναφέρει στην «Κ» η Γκαζέλ. Σε σειρά σχεδίων με μελάνι πάνω σε παγκόσμιους χάρτες, καλύπτοντας πλήρως τα εδάφη με μαύρο μελάνι, καταργεί τα σύνορα για να θέσει προβληματισμούς γύρω από τις «ανθρωπογενείς καταστροφές», τις συγκρούσεις για το πετρέλαιο. Ορατοί παραμένουν μόνον οι ωκεανοί και οι θάλασσες. Με την ίδια απλότητα, σχεδόν παιδική, με χιούμορ και σαρκασμό, αναπτύσσει σχέδια με μελάνι στο έργο «Νεκρή φύση» επάνω σε υφάσματα. Ανακυκλώσιμες λαμαρίνες σε κυματισμούς συμβολίζουν την πτήση πουλιών (μετακίνηση, μετανάστευση), ενώ μια σειρά από βίντεο με την ίδια να διηγείται ιστορίες ανθρώπων από τον δρόμο της φυγής είναι «ατομικές αφηγήσεις που λένε τη μεγάλη Ιστορία. Περιγράφουν το μαύρο της χώρας μου, για το οποίο θα μιλήσω στη σημερινή περφόρμανς, τη σκοτεινιά της ανθρωπότητας και της ψυχής μας».
Η έκθεση «Γεωπολιτικές αναμορφώσεις» εγκαινιάζεται στις 7 μ.μ., στην Κάζα Μπιάνκα.
