Η πολυθρόνα του. Τα γυαλιά του και η πίπα του. Η βιβλιοθήκη γεμάτη βιβλία τέχνης. Οι δίσκοι της κλασικής μουσικής που άκουγε όταν ζωγράφιζε, κυρίως Μπαχ. Αλλά και λίγη τζαζ. Το μικρό καθιστικό τοποθετημένο σε μια κόγχη, μπεζ διθέσιος καναπές και μαξιλάρια στο χρώμα της ώχρας. Δίπλα του μόνο δύο καρέκλες· λίγοι εκλεκτοί φίλοι και συνεργάτες έμπαιναν στον ιδιωτικό χώρο του Γιάννη Μόραλη. Πάνω από τον καναπέ, μια δεύτερη «Ανοιξη» σαν την πρώτη, το έργο που περίμενε στο σπίτι του τον Μάνο Χατζιδάκι όταν επέστρεψε από την Αμερική.
Δεκατρία χρόνια μετά τον θάνατό του, πρώτη φορά η πόρτα του ατελιέ ανοίγει σε δημοσιογράφο – ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος για το κοινό. Η παρουσία του Γιάννη Μόραλη, επιβλητική, εξακολουθεί να ορίζει το μικρό διαμέρισμα της οδού Δεινοκράτους 9. Αλλωστε, οι παρεμβάσεις που έχουν γίνει από την οικογένειά του –εκτελεστές της διαθήκης του– είναι ελάχιστες και όλες κρατούν το μέτρο και την αισθητική του. Μετά το εργαστήριο στη Σκουφά, ο Μόραλης εγκαταστάθηκε εδώ το 1960, περίπου 50 ετών, και διαμόρφωσε τον χώρο από την αρχή έτσι ώστε να τον εξυπηρετεί. Δούλευε πολλές ώρες, καθημερινά. Από αυτό το ατελιέ βγήκαν μερικά από τα σπουδαιότερα ζωγραφικά έργα του, αλλά και δουλειές που σχετίζονταν με τις εφαρμοσμένες τέχνες – αφίσες, κεραμικά, σχέδια υφασμάτων, αρχιτεκτονικές μακέτες για τη διαμόρφωση εξωτερικών χώρων σαν το δημαρχείο της Αθήνας, μελέτες για θεατρικά κοστούμια και σκηνικά. Αυτός ήταν ο κόσμος της τέχνης του τουλάχιστον για μία δεκαετία, πριν δηλαδή η Αίγινα τον κατακτήσει, κι αρχίσει να μοιράζεται ανάμεσα στην Αθήνα και στο νησί.
Με την ανιψιά του, την κεραμίστρια Χριστίνα Μόραλη, καθόμαστε σε ένα μεγάλο τραπέζι μπροστά στο φωτεινό παράθυρο που βλέπει στον ακάλυπτο της πολυκατοικίας. Οταν ο ίδιος ζούσε εδώ, αυτό το παράθυρο κάλυπταν πάντοτε κουρτίνες. Προτιμούσε να ζωγραφίζει με τεχνητό φωτισμό, και σπάνια χρησιμοποιούσε τη μεγάλη βεράντα. «Ο θείος μου ήταν εργασιομανής», σχολιάζει με αγάπη η κ. Μόραλη, «δεν είχε χρόνο να απολαύσει το έξω». Παρατηρώ τη μικρή κουζίνα, τόσο στενή που μάλλον δεν χρησιμοποιείτο ποτέ. «Μα βέβαια! Είχε πάντοτε το τραπέζι του στο εστιατόριο του Φιλίππου», θυμάται. Τι άλλο θυμάται από εκείνον;
Δεκατρία χρόνια μετά τον θάνατό του, πρώτη φορά το ατελιέ ανοίγει σε δημοσιογράφο – ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος για το κοινό.
«Ηταν απίστευτα τακτικός, και το ατελιέ επίσης βρισκόταν σε απόλυτη τάξη, κάτι που δεν συμβαίνει συχνά στα καλλιτεχνικά εργαστήρια. Εγώ όμως είμαι πολύ ακατάστατη. Μια μέρα τού έφερα να υπογράψει μερικά κεραμικά που φτιάξαμε μαζί και με μια απρόσεκτη κίνηση έχυσα στο πάτωμα το μελάνι. Πάγωσα. Δεν μου φώναξε, αλλά επέμεινε να μην αγγίξω τίποτε και τα μάζεψε όλα μόνος του». «Ηταν αυστηρός;», τη ρωτάω. «Οχι, όμως είχε όρια στη ζωή του, όπως και στη ζωγραφική του», απαντά δείχνοντάς μου την άψογη γεωμετρία των ζωγραφικών συνθέσεων που αναπτύσσονται ρυθμικά σε οριζόντιους και κάθετους άξονες. «Τι άλλο θυμάστε από εκείνον;», επιμένω. «Το καθημερινό πρωινό τηλεφώνημα στην αδελφή του για μια καλημέρα και την επιβεβαίωση πως όλα πάνε καλά», λέει.
Ο κύριος χώρος του ατελιέ ήταν εξ ολοκλήρου αφιερωμένος στην τέχνη του. Τα έπιπλα ήταν σχεδιασμένα από τον ίδιο, μελετημένα να καλύπτουν με τον καλύτερο τρόπο τις ανάγκες του. Τίποτα δεν ήταν τυχαίο, τίποτε περιττό. Υπήρχαν πολλά σχεδιαστήρια και πάγκοι όπου μαστόρευε τα τελάρα του. Ακόμη και δέκα καβαλέτα με πίνακες σε διάφορα στάδια επεξεργασίας, από τις πρώτες πινελιές μιας ιδέας μέχρι ολοκληρωμένα έργα. Αμέτρητα περιοδικά τοποθετημένα σε τραπέζια –χρησιμοποιούσε εικόνες για τις σχεδιαστικές μελέτες του– και άλλα βιβλία τέχνης, ποίησης και λογοτεχνίας. Πολλά διακοσμητικά αντικείμενα, κάποια τα μάζευε κι άλλα του χάριζαν. Τα σύνεργα της ζωγραφικής –παλέτες, κουτιά με μπογιές, πινέλα, χρώματα, οι ποδιές του– ακόμη βρίσκονται εδώ. Στο τραπέζι όπου τώρα καθόμαστε έχουν μείνει μερικές cartes-visite με τυπωμένη τη χειρόγραφη φράση: «Δεν φιλοτεχνώ πλέον προσωπογραφίες», από την εποχή που είχε αποφασίσει ότι η ζωγραφική του αλλάζει πορεία. Στα ντουλάπια φυλάσσονται τα πολύτιμα τετράδιά του με σημειώσεις, σκίτσα, προσχέδια, όλα άψογα τακτοποιημένα ανά έτος.
Σε λίγες ημέρες (26/10) εγκαινιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη στο Κολωνάκι, η έκθεση «Γιάννης Μόραλης. Χώρος ιδιωτικός». Η έκθεση προβάλλει τις αφετηρίες των καλλιτεχνικών αναζητήσεών του, τις εικαστικές του καταβολές και τη δημιουργική πορεία του, εστιάζοντας συγχρόνως στον άνθρωπο και στον ιδιωτικό του χώρο με υλικά που προέρχονται από το ατελιέ. Η παρουσίαση του πρωτογενούς υλικού των σχεδιασμάτων, των σημειώσεων, των μελετών, των ολοκληρωμένων έργων και, παράλληλα, στοιχείων της προσωπικής καλλιτεχνικής ζωής του θα ανοίξει για το κοινό ένα νέο παράθυρο στο έργο του Μόραλη, ενός από τους κορυφαίους Ελληνες εικαστικούς του 20ού αιώνα, εκπρόσωπο μιας γενιάς και μιας νοοτροπίας που όρισε τον νεοελληνικό πολιτισμό για πολλές δεκαετίες.
Η έκθεση συνδιοργανώνεται από το Μουσείο Μπενάκη και την εταιρεία «Εργαστήριο Γιάννης Μόραλης». Διάρκεια έως τις 8/1/23.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
