Η πρώτη προβολή είχε προγραμματιστεί για τις 13 Φεβρουαρίου του 2020 στο Μουσείο Μπενάκη. Ο νέος κορωνοϊός τρομοκρατούσε ήδη τη Δύση αλλά δεν είχε προλάβει ακόμη να κάνει την εμφάνισή του στην Ελλάδα. Το νέο ντοκιμαντέρ της Μαρίας Ηλιού θα εγκαινίαζε, παράλληλα με μια φωτογραφική έκθεση, ένα φιλόδοξο κινηματογραφικό πρότζεκτ χωρισμένο σε πέντε ταινίες – ενότητες που θα αγκάλιαζαν 200 χρόνια ιστορίας της νεότερης Αθήνας.
«Προλάβαμε να κάνουμε μόνο πέντε προβολές και τώρα που το σκέφτομαι υπήρξαμε πολύ τυχεροί γιατί αγκαλιαζόμασταν και φιλιόμασταν εντελώς ανυποψίαστοι για αυτό που ήταν μπροστά μας…» θυμάται σήμερα η σκηνοθέτις Μαρία Ηλίου με αφορμή τις δύο νέες ευκαιρίες που έχουμε, απόψε και αύριο, να δούμε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη, 8 μ.μ.) το πρώτο εκείνο ντοκιμαντέρ με τίτλο «Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896», που κινδύνευσε να το σκεπάσει η σκόνη της υγειονομικής κρίσης. Η διάρκειας 90 λεπτών ταινία αφηγείται μια άγνωστη ιστορία επιτυχίας: πώς μια μικρή, κατεστραμμένη οθωμανική πόλη των αρχών του 19ου αιώνα μεταμορφώθηκε σε λιγότερο από επτά δεκαετίες σε μια ευρωπαϊκή νεοκλασική πόλη. «Η παλιά επιθυμία να μπω στη χρονομηχανή του Μαγιακόφσκι και να δω την Αθήνα σε διαφορετικές στιγμές ήρθε πάλι με ορμή», θυμάται στο εισαγωγικό της κείμενο στο βιβλίο που βασίζεται στην ταινία και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας. «Η επιθυμία να δω όχι μόνο τα μνημεία αλλά και την καθημερινή ζωή, να δω τις εικόνες σε συνέχεια, πώς άλλαζε η ζωή της πόλης και των κατοίκων της μέσα στον χρόνο, τελικά μια αφήγηση της ιστορίας της πόλης σε εικόνες, πήρε μορφή και άρχισε να γίνεται έργο».
«Κάναμε μια τρομερή έρευνα σε τρεις ηπείρους για να ανακαλύψουμε απίθανα σχέδια, γκραβούρες, πρώιμες φωτογραφίες», λέει η Μ. Ηλιού.
Σε αυτό το πρώτο «επεισόδιο», εικόνες, σχέδια, γκραβούρες και φωτογραφίες (ένα πολύ μεγάλο μέρος του υλικού αναζητήθηκε και βρέθηκε στα πιο απίθανα σημεία του πλανήτη και το 80% παρουσιάζεται για πρώτη φορά) φέρουν υποχρεωτικά το βασικό φορτίο της κινηματογραφικής αφήγησης. Αλήθεια, δεν φοβήθηκε ότι η απουσία κινούμενης εικόνας θα έβαζε σε κίνδυνο το πρώτο αυτό βήμα; «Ετσι νόμιζα κι εγώ στην αρχή, ότι θα ήταν το πιο άχαρο απ’ όλα. Αλλά επειδή δεν είχαμε κινούμενη εικόνα αναγκαστήκαμε και κάναμε μια τρομερή έρευνα σε τρεις ηπείρους για να ανακαλύψουμε απίθανα σχέδια, γκραβούρες, πρώιμες φωτογραφίες. Και χάρη σε αυτή την τεχνική, με την κίνηση της μηχανής πάνω από την εικόνα, ξαφνικά έχεις μια ψευδαίσθηση κινηματογράφου».
Ετοιμη και η δεύτερη ταινία
Υπάρχει ένας βασικός πυρήνας συνεργατών που δεν αλλάζει σε αυτό το πολυετές ταξίδι (ο Αλέξανδρος Κιτροέφ στο ρόλο του ιστορικού συμβούλου, η ιστορικός Χριστίνα Κουλούρη και ο δημοσιογράφος και συνάδελφος στην «Κ» Νίκος Βατόπουλος), αλλά κάθε νέο «επεισόδιο» θα εμπλουτίζεται με νέους συντελεστές που ο καθένας θα φέρνει και μια δική του αφηγηματική αποσκευή. Σε μια ατυχή σύμπτωση, και οι δύο άνθρωποι οι οποίοι συνέβαλαν με αποφασιστικό τρόπο στην εκκίνηση και στην υλοποίηση του σχεδίου δεν βρίσκονται πια στη ζωή: ο Αγγελος Δεληβορριάς (1937-2018), με τον οποίο η Μαρία Ηλιού μοιράστηκε την αρχική ιδέα και συζήτησε μαζί του πολλά από τα βασικά κεφάλαια του εγχειρήματος («μαζί το χωρίσαμε σε ενότητες και πήραμε σημαντικές αποφάσεις για την αφήγηση, κι έτσι το Μουσείο Μπενάκη υιοθέτησε το πρότζεκτ»), αλλά και ο ευπατρίδης χορηγός που είχε ζητήσει το όνομά του να μείνει κρυφό («έφυγε» το 2020). Η δεύτερη ταινία της σειράς είναι ήδη έτοιμη («Η Αθήνα των συγκρούσεων, 1922-1950») και θα προβληθεί τον Ιανουάριο, ενώ το μεγάλο αυτό ταξίδι αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2025.
