«Δεν είναι μόνο δύο, υπάρχουν πολλοί μισάνθρωποι σε αυτή την πόλη», λέει με χιούμορ ο σκηνοθέτης Γιάννης Κακλέας, κάνοντας ένα λογοπαίγνιο με το γεγονός που στάθηκε η αφορμή της συζήτησής μας: τις προσεχείς ημέρες, δύο θεατρικοί «Μισάνθρωποι» –η περίφημη κωμωδία του Μολιέρου– ανεβαίνουν στην Αθήνα. Η παράσταση που σκηνοθετεί ο Γιάννης Κακλέας παρουσιάζεται στο θέατρο Εμπορικόν στις 19 Νοεμβρίου, ενώ το ίδιο έργο σε σκηνοθεσία της Μαρίας Μαγκανάρη ξεκινάει στο Θησείον στις 23 του μηνός.
«Η εμμονή μου τα τελευταία χρόνια έχει σχέση με τον κόσμο των κλασικών συγγραφέων», σχολιάζει ο κ. Κακλέας, «επειδή έχουν έναν μοναδικό τρόπο να διεισδύουν στην πραγματικότητα και να αποκαλύπτουν όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ψυχής υπερβαίνοντας την εποχή τους». Ομως φέτος είναι η πρώτη φορά στη 40χρονη σκηνοθετική πορεία του που ασχολείται με το έργο του Μολιέρου. Τι τον οδήγησε στον «Μισάνθρωπο»;
«Εως τώρα πίστευα, ίσως και λόγω του έμμετρου λόγου, ότι ο Μολιέρος ήταν ένας μανιερίστας», απαντά. «Εκανα λάθος. Εντρυφώντας ανακάλυψα ένα συγγραφέα-θεατρίνο με καταπληκτικές γνώσεις της δουλειάς μας, αλλά κι έναν άνθρωπο με εμπειρία ζωής, που εκτός από τις πουδραρισμένες περούκες ήξερε και τις “λάσπες” της εποχής του».
Ετσι, ο «Μισάνθρωπος» του Κακλέα είναι μια σάτιρα που στρέφεται ενάντια σε εκείνους που πιστεύουν ότι τα ξέρουν όλα. Μια κωμωδία που καυτηριάζει την υπερβολή, τον ναρκισσισμό, τη μανία της αυτοπροβολής, και που μέσω του έρωτα καταφέρνει να απογυμνώσει όλους τους χαρακτήρες από τις υποκριτικές τους βεβαιότητες. Η παράσταση κρατάει μια ισορροπία δράματος – κωμωδίας, «είναι ένα έργο αστείο, ερωτικό και πολύ σκληρό», τονίζει ο σκηνοθέτης, ο οποίος έχει κάνει επίσης την απόδοση του έμμετρου λόγου σε πεζό.
«Ανακάλυψα ένα συγγραφέα-θεατρίνο με καταπληκτικές γνώσεις της δουλειάς μας», λέει ο Γιάννης Κακλέας.
Ενώ οι πρόβες σχεδόν ολοκληρώνονται, μας μιλάει για μια πολύ άξια ομάδα συντελεστών, και για τη χαρά να έχει εξαρχής τον Αλσέστ του, τον πρωταγωνιστή δηλαδή, στο πρόσωπο του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου. Διατηρώντας δε τον τίτλο του αιρετικού σκηνοθέτη που, όπως λέει, τον ακολουθεί επί χρόνια, έχει προστεθεί μια θεατρική περσόνα – σχολιαστής, που παρεμβαίνει ποιητικά και σατιρικά στη δράση με σύγχρονα κείμενα.
Σε αντίθεση με την όψιμη «συνάντηση» του Γιάννη Καλέα με τον Μολιέρο, η σχέση της Μαρίας Μαγκανάρη με τον μεγάλο Γάλλο θεατρικό συγγραφέα, και ειδικά με τον «Μισάνθρωπο», ξεκίνησε από τα χρόνια της δραματικής σχολής Βεάκη, όπου φοίτησε. Ηταν μια βαθιά αγάπη που γεννήθηκε στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων, το 1996. Στην ιστορική παράσταση που είχε σκηνοθετήσει και έπαιζε ο Λευτέρης Βογιατζής, η έμμετρη μετάφραση είχε γίνει από τη Χρύσα Προκοπάκη. Αυτή η ίδια εξαιρετική μετάφραση χρησιμοποιείται τώρα από τη σκηνοθέτιδα.
«Μπορεί να μοιάζει δύσκολο να συνδεθεί ο σύγχρονος θεατής με τον έμμετρο λόγο», λέει η κ. Μαγκανάρη, «αλλά εάν φροντίσει κανείς τη λέξη και τον ρυθμό ώστε το κείμενο να επικοινωνεί απρόσκοπτα με το κοινό, τότε ο στίχος γίνεται προσόν και θέτει εξαρχής την ταυτότητα της παράστασης». Η δράση έχει μεταφερθεί από το Παρίσι του 1666 στην Αθήνα του 1990, δημιουργώντας «ένα χαλαρό ιστορικό πλαίσιο», που σύμφωνα με την ίδια εκφράζει μια ανάλογη μεταιχμιακή εποχή με εκείνη που σατιρίζει ο Μολιέρος. «Δεν είναι εντελώς αυθαίρετη η μεταφορά», μας εξηγεί. «Η δεκαετία του ’90 για την Ελλάδα ήταν μια περίοδος πολιτικών, κοινωνικών, αισθητικών και ηθικών μετασχηματισμών. Ο εκσυγχρονισμός απαιτούσε την αντικατάσταση των παλιών αξιών με νέες, και η άνοδος του χρήματος επέβαλε το γούστο του συλλήβδην σε όλες της εκφάνσεις του βίου. Ποιες ήταν άραγε οι αντιδράσεις μας σε αυτές τις αλλαγές; Αυτό που ζούσαμε ήταν κωμωδία ή δράμα;».
Αυτή η ερώτηση τίθεται και για το συγκεκριμένο έργο, μια κωμωδία που διαθέτει τεράστιο υπαρξιακό βάθος, πολυδιάστατους χαρακτήρες και ενδιαφέρουσες, πολύ μοντέρνες αντιφάσεις. «Καθόλου αταίριαστο δεν είναι να είναι κανείς γελοίος σε μερικά πράγματα και σε άλλα σοβαρός», είχε γράψει ο Μολιέρος. Τον Αλσέστ υποδύεται εδώ ο Κώστας Κουτσολέλος, ενώ η Μαρία Μαγκανάρη, πέραν της σκηνοθεσία, αναλαμβάνει τον ρόλο της μυαλωμένης Αρσινόης.
