Για τους ρέκτες θα είναι πάντα το δεύτερο πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή. Κάτι μεταξύ ζωτικού ενδιαφέροντος και ανάγκης για αυτοέκφραση. Το ποδόσφαιρο ποτέ δεν ήταν μόνο μια μπάλα, την οποία κυνηγούν με ζέση 22 παίκτες στο χορτάρι. Το γήπεδο μοιάζει, εν πολλοίς, με θεατρικό σκηνικό όπου πριν, κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά το πέρας της παράστασης, ο θεατής έχει αλλάξει. Κάτι ιδιαίτερο έχει μετατοπιστεί στην περιοχή των συναισθημάτων του εξαιτίας των δρωμένων. Ποτέ δεν επιστρέφει στο σπίτι ίδιος και απαράλλακτος. Αν ένας τυπικός αγώνας ποδοσφαίρου έχει τη δυνατότητα να προσφέρει γνώση γύρω από την ηθική και την ευθύνη, όπως σημείωνε και ο λάτρης της μπάλας, Αλμπέρ Καμύ, τότε, κατά μείζονα λόγο, ένας αγώνας για το Παγκόσμιο Κύπελλο συνιστά μέγιστο γεγονός, σχεδόν ιστορικό. Τα Μουντιάλ είναι η κορωνίδα, η επιτομή, το πλήρες νόημα του πώς το ποδόσφαιρο είναι γέννημα, προϊόν, αλλά και δημιουργός πολιτικών, κοινωνικών και πολιτισμικών γεγονότων. Πάνω από όλα, οι αγώνες μεταξύ εθνικών ομάδων στην κορυφαία ποδοσφαιρική διοργάνωση του πλανήτη δίνουν τροφή για πλείστες όσες αφηγήσεις και μύθους. Αποτελούν το καλύτερο υλικό για λογής μυθοπλασίες και αναλύσεις που ξεφεύγουν από το αμιγώς αθλητικό περιβάλλον. Μπορεί η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου να έχει πάρει μέρος σε τρία μόλις Μουντιάλ, εντούτοις το ενδιαφέρον του ελληνικού κοινού για τη διοργάνωση παραμένει υψηλό. Μα, το ίδιο υψηλό είναι και το συγγραφικό ενδιαφέρον γύρω από τις ιστορίες που «γεννάει» η διοργάνωση.
Χρήστος Σωτηρακόπουλος
Οι «στιγμές»
Εκ των κορυφαίων αθλητικών συντακτών της χώρας, ο Χρήστος Σωτηρακόπουλος έγραψε το 2014 το βιβλίο «Στιγμές Μουντιάλ» (εκδ. Τόπος) στο οποίο, όπως σημειώνει εύγλωττα στην «Κ», «με ενδιάφερε να εστιάσω σε πρόσωπα, όχι σε αποτελέσματα. Από τις πιο χαρακτηριστικές εικόνες που μου έχουν μείνει ως παιδί είναι το δοκάρι του Ρένσενμπρινκ. Ενα Μουντιάλ (σ.σ.: 1974) κρίθηκε από το αν θα πάει η μπάλα λίγο δεξιά ή λίγο αριστερά. Επειτα από χρόνια τον συνάντησα και του πήρα συνέντευξη. Ηταν το έναυσμα για να ξεκινήσω να ψάχνω τέτοιες ιδιαίτερες στιγμές στα Μουντιάλ. Στο βιβλίο μου δεν χρειάζεται κανείς να έχει πλήρη γνώση του τι έχει συμβεί. Αξίζει να το διαβάσει σαν να πρόκειται για μικρές μεμονωμένες ιστορίες».
Η ίδια η διοργάνωση οδήγησε τον κ. Σωτηρακόπουλο να αναζητήσει κάτι πέραν των αγώνων. Οπως μου λέει: «Τα Μουντιάλ είναι η επιτομή τού τι μπορούν να κάνουν τα σπορ για να συγκεντρώσουν τόσο μεγάλο αριθμό ανθρώπων μπροστά σε μια τηλεόραση. Δεν συγκρίνονται καν με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπου ο κόσμος ενδιαφέρεται έντονα μόνο για τον αγώνα των 100 μέτρων στο στίβο. Αντίθετα, το Μουντιάλ το παρακολουθούν και άνθρωποι των οποίων η ομάδα δεν έχει προκριθεί στην τελική φάση. Είναι ένα δυνατό κοινωνικό φαινόμενο από μόνο του. Το ’90 η πρεμιέρα ανάμεσα στην Αργεντινή και στο Καμερούν ή το 2002 το Γαλλία – Σενεγάλη ήταν ματς που συγκέντρωσαν πάρα πολύ κόσμο από όλο τον πλανήτη».
Οσο για τις μικρές ιστορίες που βγαίνουν από τα Μουντιάλ, ο κ. Σωτηρακόπουλος σημειώνει: «Θυμάμαι το 2006 όταν παρακολούθησα τον αγώνα Πορτογαλίας – Ανγκόλας, κατάλαβα αμέσως πως ήταν ένα τοπικό ντέρμπι λόγω των ιστορικών και πολιτικών σχέσεων που είχαν οι δύο χώρες για αιώνες. Το ίδιο συμβαίνει με τους αγώνες Βραζιλίας – Αργεντινής και Γερμανίας – Αγγλίας. Αυτά τα παιχνίδια φτιάχνουν ιστορίες, διότι από πίσω υπάρχει ένα ολόκληρο πολιτικό και πολιτισμικό παρελθόν».
Το Μουντιάλ εξακολουθεί στις μέρες μας να παράγει μύθο; Ο Χρήστος Σωτηρακόπουλος παραδέχεται πως όχι: «Κάποτε όλη η διαδικασία ήταν μυστικιστική. Η τηλεόραση έδειχνε 40 ματς τον χρόνο. Τώρα δείχνει 40 ματς τη μέρα. Η δική μου γενιά είδε σταρ να γεννιούνται μέσα στα Παγκόσμια Κύπελλα. Σήμερα τους σταρ τούς ξέρουμε ήδη. Δύσκολα θα ξεπεταχτεί κάποιος που δεν τον ξέρεις από αυτούς τους αγώνες. Ας σκεφτούμε μόνο ότι ο Χάαλαντ, που είναι αυτή τη στιγμή ο τοπ παίκτης παγκοσμίως, δεν θα παίξει στο Μουντιάλ. Η Εθνική του δεν προκρίθηκε. Ο σταρ κάθε αθλήματος στους Ολυμπιακούς Αγώνες συνήθως μετέχει. Τα Μουντιάλ είναι πολύ ιδιαίτερη διοργάνωση. Η Ιταλία, σημαντική ποδοσφαιρική δύναμη, δεν θα πάρει μέρος στην τελική φάση για δεύτερη συνεχόμενη φορά».
Η περιβόητη κουτουλιά του Ζιντάν στον τελικό του 2006 είναι, κατά τον Χρήστο Σωτηρακόπουλο, μια στιγμή που θα μπορούσε να γίνει ακόμη και μυθιστόρημα ή ταινία. «Ειδικά η εικόνα που ο Ζιντάν περνάει δίπλα από το κύπελλο και χάνεται στο βάθος προς τα αποδυτήρια».
Θεολόγος Αλεξανδράτος
«Κάποτε όλη η διαδικασία ήταν μυστικιστική. Η τηλεόραση έδειχνε 40 ματς τον χρόνο. Τώρα δείχνει 40 τη μέρα».
Η «Ιστορία»
Ο δημοσιογράφος Θεολόγος Αλεξανδράτος έγραψε το 2010 το βιβλίο «Η ιστορία του Μουντιάλ» (εκδ. Introbooks) με στόχο να καταγράψει τι συνέβαινε στον κόσμο την περίοδο που διεξάγονταν τα Μουντιάλ.
Σήμερα εξηγεί στην «Κ» το σκεπτικό του: «Ηθελα να εξιστορήσω την άλλη διάσταση των αγώνων. Τι γινόταν, δηλαδή, στον πλανήτη την περίοδο που διεξάγονταν οι αγώνες. Η αλήθεια είναι ότι συνέβησαν πολλά. Καταστροφές, πόλεμοι ή ακόμη και σημαντικά πολιτιστικά γεγονότα. Ποιος θυμάται ότι κατά τη διάρκεια του πρώτου Παγκοσμίου Κυπέλλου εμφανίστηκε πρώτη φορά ο Μίκι Μάους; Υπάρχει άμεση σύνδεση ανάμεσα την πολιτική, στην κοινωνία και στα Μουντιάλ. Ας θυμηθούμε μόνο ότι το 1978, αν η Αργεντινή δεν κατακτούσε το τρόπαιο, οι παίκτες θα έψαχναν μέρος να κρυφτούν λόγω της πολιτικής κατάστασης που επικρατούσε τη χώρα. Αλλο παράδειγμα είναι το κομβικό Μουντιάλ του ’90, όταν η πρώην Σοβιετική Ενωση μετατρέπεται σε Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών. Βλέπουμε, λοιπόν, πώς τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα επηρεάζουν και επηρεάζονται άμεσα από τους αγώνες των Παγκοσμίων Κυπέλλων».
Το ερώτημα παραμένει το ίδιο. Στις μέρες μας δημιουργούνται οι απαραίτητοι μύθοι που αξίζει κανείς να καταγράψει σ’ ένα βιβλίο; Ο κ. Αλεξανδράτος απαντάει: «Η ομορφιά του ποδοσφαίρου θα είναι πάντα οι ήρωες της Κυριακής. Αν και στις μέρες μας δεν παίζουν μόνο Κυριακή. Τα παλαιότερα Μουντιάλ μπορούσαν να δημιουργήσουν τέτοιους μύθους. Τώρα ξέρουμε τα πάντα. Προσωπικά θεωρώ τον Πελέ παίκτη-μύθο. Και όμως, δεν τον έχω δει ποτέ να παίζει. Οι ιστορίες και οι αφηγήσεις που τον ακολουθούν, όμως, έχτισαν μέσα μου την έννοια του μύθου. Εξακολουθώ να πιστεύω πως είναι ο καλύτερος παίκτης που πέρασε ποτέ από τα γήπεδα».
Αργύρης Παγαρτάνης
Το «μυθιστόρημα»
Για τον δημοσιογράφο Αργύρη Παγαρτάνη, τα Μουντιάλ είναι ο κατεξοχήν «χώρος» όπου παράγονται ιστορίες που ξεφεύγουν από τα στενά όρια του ποδοσφαίρου. Το 2014 συγκέντρωσε στο βιβλίο του «Το μυθιστόρημα του Μουντιάλ» (εκδ. Αθλητικός Τύπος) 218 αληθινές ιστορίες.
«Τα Μουντιάλ είναι πάντα η αφορμή. Στην ουσία απομόνωσα κάποιες στιγμές και τις συνέδεσα με όσα συνέβαιναν εκείνη την περίοδο στην κοινωνία. Τρανό παράδειγμα είναι το παιχνίδι Ελ Σαλβαδόρ – Ονδούρα, που έγινε το 1969, για την προκριματική φάση του Μουντιάλ. Από εκείνο το ματς ξεκίνησε ένας πόλεμος. Αυτή η ιστορία με συγκλόνισε. Ουσιαστικά μου έδειξε πώς οι αγώνες των εθνικών ομάδων παράγουν Ιστορία».
Σε μια εποχή που η εικόνα σαρώνει τα γεγονότα και τη μνήμη, οι καταγεγραμμένες ιστορίες των Μουντιάλ εξακολουθούν να συγκινούν. Ο κ. Παγαρτάνης συμπληρώνει: «Πάντα θα συγκινούν, απλώς υπάρχει μια δυσκολία να διακρίνεις την αλήθεια από την υπερβολή ειδικά σε πράγματα που έχουν συμβεί πριν από πολλές δεκαετίες. Προσωπικά, ήθελα να καταγράψω γεγονότα που συνέβησαν πραγματικά. Αυτό που κατάλαβα είναι ότι για πάρα πολλές χώρες, η συμμετοχή σε ένα Μουντιάλ είναι κάτι παραπάνω από ποδόσφαιρο. Ακόμη και σε καιρούς παγκοσμιοποίησης, η έννοια “εθνική ομάδα” εξακολουθεί να συναρπάζει».
Μπορεί η εικόνα να έχει καταλυτική δύναμη, εντούτοις το ποδόσφαιρο εξακολουθεί να «διαβάζεται» μέσω των αφηγήσεων. Ο Αργύρης Παγαρτάνης λέει: «Για κάποιους που τους αρέσει να διαβάζουν, σίγουρα. Οταν τέλειωσα την έρευνα για το βιβλίο, κατάλαβα πως είχα διασκεδάσει τόσο γράφοντάς το που δεν με ένοιαζε καν αν θα εκδιδόταν. Υπάρχει ακόμη αρκετά μεγάλο κοινό που ενδιαφέρεται να διαβάζει ιστορίες γύρω από τα Παγκόσμια Κύπελλα. Είναι καλά τα αθλητικά ντοκιμαντέρ που γυρίζονται τα τελευταία χρόνια, αλλά η αίσθηση που σου προσφέρει ένα βιβλίο δεν συγκρίνεται. Ιδίως όταν καταγράφονται γεγονότα περασμένων ετών. Ας πούμε, ακόμη μνημονεύουμε το δεύτερο γκολ της Ουρουγουάης που μπήκε στο Μαρακανά το 1950 και προκάλεσε τόσο πόνο σε μια ολόκληρη χώρα. Και όμως, εκείνη την περίοδο η Βραζιλία ήθελε να δείξει ότι κάτι προσπαθεί να κάνει ως χώρα. Το τότε καθεστώς χρησιμοποίησε την εθνική ομάδα για να ισχυροποιήσει τη θέση του. Να πώς τα Μουντιάλ μπλέκουν άμεσα με την πολιτική».
