Τι κάνει άραγε μια ταινία την κορυφαία όλων των εποχών; Είναι η διαχρονικότητα του θέματος; Η άψογη καλλιτεχνική εκτέλεση (σκηνοθεσία, φωτογραφία, μουσική, μοντάζ κ.ο.κ.); Το σενάριο και η ερμηνεία του από τους ηθοποιούς; Μήπως τελικά όλα τα παραπάνω μαζί, σε συνδυασμό φυσικά με την υποκειμενική γνώμη οποιουδήποτε συντάσσει μια λίστα καλύτερων ταινιών; Ολα αυτά, βέβαια, είναι σχετικά. Εχουμε δει, για παράδειγμα, να παίρνει Οσκαρ καλύτερης ταινίας ένα φιλμ («Moonlight»), το οποίο στην ίδια τελετή απονομής απέσπασε μόνο δύο ακόμη αγαλματίδια: του διασκευασμένου σεναρίου και του Β΄ ανδρικού ρόλου. Η συγκεκριμένη ταινία μάλιστα του Μπάρι Τζένκινς, παραγωγής 2017, βρίσκεται στο Νο 60 της ανανεωμένης λίστας με τα κορυφαία φιλμ της ιστορίας του γνωστού βρετανικού περιοδικού Sight and Sound, η οποία δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες, προκαλώντας αρκετές αντιδράσεις από επώνυμους και ανώνυμους σχολιαστές.
Για όσους δεν γνωρίζουν, η συγκεκριμένη ψηφοφορία, στην οποία συμμετέχουν διακεκριμένοι κριτικοί κινηματογράφου και ακαδημαϊκοί από όλο τον κόσμο, θεωρείται η πιο έγκριτη και πολυαναμενόμενη από την κινηματογραφική κοινότητα. Η τελευταία είδε με έκπληξη στο Νο 1 της λίστας του 2022 να φιγουράρει όχι ο «Πολίτης Κέιν» του Ορσον Ουέλς ή το «Vertigo» του Χίτσκοκ, ως συνήθως, αλλά το σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό «Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles» της Σαντάλ Ακερμάν. Εχοντας κυκλοφορήσει το 1975, η ταινία αφηγείται βασικά την καθημερινότητα μιας χήρας νοικοκυράς, η οποία βιώνει τη μοναξιά, ενώ ενίοτε δέχεται άνδρες τα απογεύματα προκειμένου να τα βγάλει πέρα.
Η μεγάλη διάρκεια της ταινίας (σχεδόν τρεισήμισι ώρες) είναι γεμάτη από αργόσυρτα πλάνα, στα οποία παρακολουθούμε την πρωταγωνίστρια να κάνει δουλειές του σπιτιού, χαμένη σε μια καταθλιπτική επαναληπτικότητα. Ο σύγχρονος –ή και οποιοσδήποτε– θεατής μάλλον θα δυσκολευτεί αρκετά να την παρακολουθήσει, παρόλο που η δύναμη του μηνύματός της είναι έως και συγκλονιστική. Οχι τυχαία, η «Jeanne Dielman» θεωρείται εκ των θεμέλιων λίθων του φεμινιστικού σινεμά, ενώ γίνεται η πρώτη ταινία γυναίκας σκηνοθέτιδος που βρίσκεται στην κορυφή του Sight and Sound.
Προφανώς, με οποιαδήποτε «μετρήσιμα» κινηματογραφικά κριτήρια, το φιλμ της Σαντάλ Ακερμάν δεν είναι σπουδαιότερο από τον «Πολίτη Κέιν», το «Vertigo» ή τα «400 χτυπήματα» και την «Καζαμπλάνκα», που βρίσκονται πολύ πιο κάτω στη λίστα. Η αξία του πέρα από καλλιτεχνική είναι και συμβολική, σύμφωνη με το πνεύμα της εποχής μας. Μιας εποχής που, καθώς φαίνεται, δεν εκτιμά και τόσο το σινεμά του Γούντι Αλεν και του Ρομάν Πολάνσκι, ούτε όμως και του Στίβεν Σπίλμπεργκ ή του Ελία Καζάν, οι οποίοι δεν έχουν κανένα έργο τους στα καλύτερα 100. Εκεί, αντιθέτως, υπάρχουν το «Τρέξε» του Τζόρνταν Πιλ, το «Πορτρέτο της γυναίκας που φλέγεται» της Σελίν Σιαμά και το «Moonlight» που λέγαμε παραπάνω.
Για τη λίστα του 2022 τα μέλη των ψηφοφόρων σχεδόν διπλασιάστηκαν –από περίπου 850 σε 1.639– με στόχο ακριβώς να εμπλουτιστεί η δεξαμενή με πιο νέο και πολυσυλλεκτικό δυναμικό. Πιθανότατα αποτέλεσμα της παραπάνω κίνησης είναι και τα όσα, κάπως παράδοξα, συναντούμε στον φετινό κατάλογο. Οι σκηνοθέτες πάντως, οι οποίοι επίσης συνθέτουν τη δική τους λίστα για λογαριασμό του Sight and Sound, έβαλαν στην κορυφή την «Οδύσσεια του Διαστήματος» του Κιούμπρικ…
