Ο οραματιστής ηγέτης της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) Κώστας Καρράς γνώριζε άριστα την ιστορία και τα πάθη της γενέτειράς μου Θεσσαλονίκης, την αγαπούσε και έφυγε από τον κόσμο τούτο βαθιά πικραμένος για την αποδόμηση των σημαντικών υλικών κατάλοιπων του σταθμού μετρό της Βενιζέλου. Ηταν άνθρωπος που είχε αντίληψη ολιστική για τον πολιτισμό και το περιβάλλον, πάλευε ασταμάτητα επί πενήντα χρόνια ως ιδρυτής και πρόεδρος της ΕΛΛΕΤ για την προστασία των μνημείων και της φύσης. Οι τεκμηριωμένες ομιλίες του χαρακτηρίζονται, εκτός των άλλων, από τη δύναμη της πειθούς. Η επιλογή της ζωής του από το 1972 ώς το 2021 ήταν οριστική και ανυποχώρητη. Η «Ευάλωτη Γη», η μνημειώδης δίγλωσση έκδοση των 50 χρόνων δράσης της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, που τιμά με τον πρόλογό της η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, μια επετειακή έκδοση που είδε το φως της δημοσιότητας το 2021, λίγο πριν από τον αδόκητο θάνατο του Κώστα Καρρά, είναι γεμάτη από την παρουσία του.
Μέσα σε πέντε θεματικές ενότητες με τίτλους συνωστίζονται εξήντα ουσιαστικές συμβολές, γραμμένες από ισάριθμους ευαισθητοποιημένους πολίτες: αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες διαφόρων ειδικοτήτων, βουλευτές, δασολόγους, δημοσιογράφους, διατροφολόγους, δικαστές, δικηγόρους, εκπαιδευτικούς, επιχειρηματίες, ιστορικούς, λογοτέχνες, νομικούς και ιεράρχες. Κοινός στόχος όλων η αγωνία για την απώλεια της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και η ραγδαία κλιματική αλλαγή του ευάλωτου πλανήτη μας. Συνδετικός κρίκος όλων η Ελληνική Εταιρεία προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και του πολιτισμού μας, η οποία ξεκίνησε με τόλμη το δύσκολο έργο της την περίοδο της χούντας, με πρώτο συμβούλιο προσωπικότητες της χώρας.
Είναι γεγονός ότι το άρθρο 24 του Συντάγματος παρέχει στους πολίτες και τις οργανώσεις τους τη δυνατότητα δικαστικής προστασίας ενάντια σε νομοθετικά και διοικητικά μέτρα που συνεπάγονται βλάβη ή υποβάθμιση στο περιβάλλον. Το ζήτημα είναι ποιος διαθέτει την ψυχική αντοχή, το σθένος, την υπομονή, τα μέσα να προσφύγει στο ΣτΕ, να στιγματίσει τους υπευθύνους, να αγωνιστεί μέχρις εσχάτων για τη δικαίωση του πολλαπλά ταλαιπωρημένου πολιτισμού και του βάναυσα κακοποιημένου περιβάλλοντος. Δεν γνωρίζω άλλη οργάνωση πολιτών ή καλύτερα κίνημα πολιτών που να διαθέτει το πάθος, την αγωνιστικότητα, το πλήθος των εθελοντών, των φίλων και των χορηγών, εκτός από την ΕΛΛΕΤ. Εθελοντές που προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες ακόμη και με τις νομικές τους γνώσεις στην προστασία του περιβάλλοντος. Χορηγούς κυρίως από τον εφοπλιστικό κλάδο, που αισθάνονται χαρά στηρίζοντας οικονομικά την πολιτιστική κληρονομιά και το φυσικό περιβάλλον που απειλείται.
Κοινός στόχος όλων η αγωνία για την απώλεια της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και η ραγδαία κλιματική αλλαγή του ευάλωτου πλανήτη μας.
Το έργο της ΕΛΛΕΤ ήταν και εξακολουθεί να είναι συλλογικό. Στο πόνημα των πενήντα χρόνων δράσης της αναγνωρίζει κανείς το ανεξίτηλο αποτύπωμα παλαιότερων και νεότερων στελεχών «πάνω στους τοίχους εκκλησιών που συντηρήθηκαν, σε βιότοπους που διασώθηκαν, σε οικισμούς που προστατεύτηκαν, σε τοπία θάλασσας και βουνών που δεν καταστράφηκαν», όπως επισημαίνει με ποιητική διάθεση η Λυδία Καρρά.
H περίπτωση της Πλάκας
Η Πλάκα ξανακατοικήθηκε, για να αναφέρω ένα από τα σημαντικά επιτεύγματα της ΕΛΛΕΤ, με το οποίο αποδεικνύεται περίτρανα πως όταν υπάρχει πολιτική βούληση και πολιτικοί εμπνευσμένοι (Στέφανος Μάνος, Αντώνης Τρίτσης) το πολυδιαφημιζόμενο «πολιτικό κόστος» εξατμίζεται. Ωστόσο, δεν θα υπήρχαν τα θετικά αποτελέσματα που βλέπουμε χωρίς τη συνεχή πίεση προς τους αρμόδιους φορείς που ασκεί το «Δίκτυο Οργανώσεων και Πολιτών για το Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας». Το πρόγραμμα SOS της ΕΛΛΕΤ ανταποκρίνεται σε αιτήματα της κοινωνίας των πολιτών ανά την Ελλάδα και δρα άμεσα, με απτά αποτελέσματα στην προστασία του περιβάλλοντος.
Σημαντικό γεγονός για την ΕΛΛΕΤ είναι και η δυναμική αναγνώρισή της ως εκπροσώπου της πανευρωπαϊκής οργάνωσης Europa Nostra στην Ελλάδα, με ρόλο καίριο στην «τοποθέτηση των πολιτιστικών θεμάτων ψηλότερα ακόμη και από θέματα πολιτικής και οικονομίας, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στο σύνολο της Ευρώπης», σύμφωνα με τη Σνέσκα Μιχαήλοβιτς, γενική γραμματέα της οργάνωσης. Οι ετήσιες βραβεύσεις πολιτιστικής κληρονομιάς από την Ευρωπαϊκή Ενωση και την Europa Nostra αξιόλογων έργων αναστήλωσης αποτελούν θεσμό, που αναδεικνύει την Ευρώπη ως ήρεμη δύναμη με ισχυρές πολιτιστικές αξίες. Η Ελλάδα έχει αποκομίσει μια πλουσιότατη συλλογή βραβείων που την τοποθετούν σε μια από τις πρώτες θέσεις σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Πελατειακές σχέσεις, μάστιγα απόσυστάσεως του ελληνικού κράτους
Το πρόβλημα διασάλευσης της ευπαθούς ισορροπίας μεταξύ φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος με την τερατώδη διόγκωση του δεύτερου είναι παγκόσμιο και απειλεί την επιβίωση του πλανήτη Γη. Οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται, τα οικοσυστήματα υποβαθμίζονται. Θα τιμωρηθούμε σκληρά, ένοχοι και αθώοι, για τις απαράδεκτες συμπεριφορές, την αδιαφορία και την ασέβειά μας προς τα στοιχεία της Φύσης που μας κρατούν ακόμα ζωντανούς. Η τιμωρία δεν θα έρθει τόσο από τους θανατηφόρους ιούς όσο από τον ίδιο τον πλανήτη, που στέλνει ήδη οργισμένος κατακλυσμούς, πλημμύρες, χαλαζόπτωση, καύσωνες αφόρητους και πυρκαγιές. Η ΕΛΛΕΤ είχε από νωρίς τονίσει τη σοβαρότητα του προβλήματος, προτείνοντας με συνεργάτες και στελέχη της την εξοικονόμηση ενέργειας και την ενεργειακή παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ύστερα από χωροταξικό σχεδιασμό και με συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Είχε από το 2012 κατανοήσει τη σχέση του περιβάλλοντος με τη διατροφή και είχε συμπεριλάβει στις δράσεις της το «Σάββατο του Παραγωγού», με στόχο την εξοικείωση με τις ιδιαιτερότητες της αγροτικής καλλιέργειας και την ανάδειξη τοπικών προϊόντων και την προβολή της μεσογειακής διατροφής ως σύγχρονου τρόπου υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής. Κανείς δεν αμφιβάλλει σήμερα, ιδιαίτερα μετά τις έρευνες της καθηγήτριας – ακαδημαϊκού Αντωνίας Τριχοπούλου, ότι η βιώσιμη διατροφή που έχει χαμηλή περιβαλλοντική επιβάρυνση συμβάλλει ουσιαστικά σε έναν υγιεινό τρόπο ζωής, και συνδέει τα τρόφιμα με το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και την οικονομία.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση καταβάλλει από το 2019 και εξής συνεχώς προσπάθειες για να μετριάσει την κλιματική αλλαγή σε διεθνές επίπεδο, και η ΕΛΛΕΤ από την πλευρά της αφιέρωσε χρόνο, δυνάμεις και τεχνογνωσία στην προετοιμασία μιας ολοκληρωμένης πρότασης για τη δημιουργία ενός Εθνικού Παρατηρητήριου για την Κλιματική Αλλαγή και την προσαρμογή στις επιπτώσεις της. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε και χρηματοδότησε ένα οκταετές πρόγραμμα με τίτλο «Life integrated project “Adapt in GR – Boosting the implementation of adaption policy across Greece”». Μεταξύ των πολυάριθμων μελετών που εκπονούνται και αφορούν στο ευάλωτο ελληνικό τοπίο και στους αρχαιολογικούς χώρους περιλαμβάνονται δύο ολοκληρωμένες, με αντικείμενο έρευνας την περίπτωση της αρχαίας Μεσσήνης. Βασικός πυλώνας των δράσεων στον τομέα αυτόν είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των μαθητών για το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής που περιελάμβανε και μαθητικό διαγωνισμό. Με το πρόβλημα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής σχετίζεται και το ευρωπαϊκό Green Deal που υιοθέτησαν το 2021 οι 27 των ευρωπαϊκών χωρών και φιλοδοξεί να εξασφαλίσει μηδενικές εκπομπές άνθρακα έως το 2050 και οικονομική ανάπτυξη που να μην εξαρτάται από την αύξηση της κατανάλωσης φυσικών πόρων.
Θα τιμωρηθούμε σκληρά, ένοχοι και αθώοι, για την αδιαφορία και την ασέβειά μας προς τα στοιχεία της Φύσης που μας κρατούν ακόμα ζωντανούς.
Μολονότι παρατηρείται κάποια βελτίωση στο θέμα του πολεοδομικού σχεδιασμού, εντούτοις εξακολουθεί να ασκείται στη χώρα μας μια πελατειακού τύπου πολιτική με κατεξοχήν παράδειγμα την επαναλαμβανόμενη «τακτοποίηση των αυθαιρέτων». Οι πελατειακές σχέσεις από συστάσεως του ελληνικού κράτους είναι εκείνες που διαμόρφωσαν την προβληματική σχέση του Δημοσίου με τους πολίτες. Oταν μάλιστα κάνεις πολυετείς αγώνες για θέματα που θίγουν συμφέροντα, γίνεσαι συχνά στόχος.
Η ΕΛΛΕΤ έχει αναδειχθεί σε έναν αξιόπιστο, καινοτόμο και αποτελεσματικό οργανισμό με σημαντική συμβολή στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος. Χτίζει ήδη το μέλλον της και το νέο της πρόσωπο, χρησιμοποιώντας μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ψηφιακής τεχνολογίας, όπως για παράδειγμα το πρόγραμμα «Παλίμψηστος» και το όραμα επαναλειτουργίας του σιδηροδρόμου του Χαρίλαου Τρικούπη με σταθμούς σε ιστορικούς τόπους της Επανάστασης του 1821. Oι πολίτες έχουν δικαίωμα και υποχρέωση να ενδιαφέρονται για το παρόν και το μέλλον του περιβάλλοντος, στο οποίο ζουν και στο οποίο θα ζήσουν τα παιδιά τους, περιβάλλοντος φυσικού και πολιτιστικού. Ευτυχώς υπάρχουν ενεργοί πολίτες, οι οποίοι μάλιστα αυξάνονται προοδευτικά, έχουν άποψη και όντας οργανωμένοι αποκτούν τη δύναμη και τη δυνατότητα να πιέζουν πολιτικά. Χωρίς αυτούς, τη θέρμη, τον ενθουσιασμό, το ενδιαφέρον, την εθελοντική προσφορά τους, τη συμπαράσταση, την ενθάρρυνση και τις γνώσεις τους, η μοναχική επαγγελματική ενασχόληση με την «πατριδογνωσία» καταντά στείρα και αντικοινωνική.
* Ο κ. Πέτρος Θέμελης είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
