Βλέποντας μια ακόμη εξαίσια πόρτα από τον Μεσοπόλεμο, στην οδό Δημητρακοπούλου 15, στο Κουκάκι, αναλογίστηκα πρώτα απ’ όλα αν ένας νέος άνθρωπος γεννημένος στον 21ο αιώνα κατανοεί με τον ίδιο τρόπο τη λέξη «Μεσοπόλεμος». Κι αν ακόμη την κατανοήσει αφού εξηγηθεί ο όρος, θα τη νιώσει εντελώς διαφορετικά από τις προηγούμενες γενιές που έζησαν στο πετσί τους το πριν και το μετά. Η μεταπολεμική Αθήνα, άλλωστε, γιγαντώθηκε πάνω στην πόλη του Μεσοπολέμου, και είναι αυτά που επιβιώνουν από τότε που μας δίνουν σήμερα την πατίνα μιας αστικής ατμόσφαιρας.
Στο Κουκάκι, με όλα όσα καινούργια φανερώνονταν ολόγυρα, ένα κτίριο με όλη την αρματωσιά του πρώιμου μοντερνισμού αιχμαλωτίζει το βλέμμα. Η εξώθυρα που ανέκοψε το βήμα μου ήταν ιδιαίτερη και ανήκε σε εκείνη την ελκυστική βεντάλια με τα σφυρήλατα σχέδια της αρ ντεκό που βλέπει κανείς σε όλες τις συνοικίες της Αθήνας σε χίλιες δυο παραλλαγές. Η συγκεκριμένη πόρτα στο 15 της οδού Δημητρακοπούλου (κοντά στην Πετμεζά) ήταν το πιο ενδιαφέρον στοιχείο του διώροφου κτιρίου μαζί με τους φεγγίτες του κλιμακοστασίου που σχηματίζουν μια γυάλινη στήλη από δέκα σειρές καΐτια. Παρατηρούσα τα σχέδια της εξώθυρας. Ελικες και ασύμμετρη γεωμετρία, θυρίδα για τις επιστολές, στέγαστρο και μαρμάρινα σκαλοπάτια. Μια κάψουλα του χρόνου από τη δεκαετία του 1930 στη δεκαετία του 2020. Πόσο θα μπορεί να συγκινεί αυτή η αισθητική κληρονομιά σε 20, 40, 60 χρόνια; Να ένα ερώτημα που δεν ξεκολλάει από το μυαλό. Στα μέσα του αιώνα μας, η δεκαετία του 1950 θα απέχει 100 χρόνια και όλα τα φίλτρα ερμηνείας και αποτίμησης θα είναι διαφορετικά. Γι’ αυτό και στέκεται κανείς με δέος μπροστά σε όσα μας άφησε η τόσο ευφάνταστη, τολμηρή και κομψή δεκαετία του 1930. Και η Αθήνα είναι γεμάτη από αυτή την αισθητική, που απηχεί τόσες παραμέτρους, κοινωνικές, τεχνολογικές, οικονομικές… Η ποικιλία των μοτίβων είναι τεράστια και αυτές οι πόρτες, τόσο στις μεγαλοαστικές πολυκατοικίες όσο και στα μικροαστικά σπίτια του ’20-’30, συγκροτούν μια αχανή τοιχογραφία σχεδιαστικής δεινότητας. Πόσο κρίμα να βλέπει κανείς αυτήν την κληροδοτημένη περιουσία βανδαλισμένη, περιφρονημένη, ασυντήρητη…
Στις παλιές φωτογραφίες, η Βεΐκου και η Δημητρακοπούλου, οι μεγάλοι δρόμοι του Κουκακίου, σχηματίζουν μέτωπα με νεοκλασικά σπίτια (πολλά με αυλές ή κήπο) και ορισμένα μεσοπολεμικά, διώροφα και τριώροφα. Ομοίως, τα στενά έδιναν όλα εκείνη τη συμπαγή αστική ατμόσφαιρα των παλαιών συνοικιών της Αθήνας, την τόσο χαρακτηριστική, με κλίμακες και όψεις συμβατές με το φάρδος των δρόμων, το κλίμα και το φως του τόπου.
Αυτή η τοπική οικονομία, που πήγαινε μαζί με την τεχνογνωσία των μαστόρων, τις νέες κατόψεις των διαμερισμάτων, τους κύκλους των εποχών και την ημιυπαίθρια ζωή σε αυλές, χωματόδρομους και πεζοδρόμια, αντανακλάται σε όσα απέμειναν από την προπολεμική εποχή. Ακόμη και τα «μοντέρνα» του ’30, διάσπαρτα σε δρόμους και στενά, γεννήθηκαν κάτω από άλλες συνθήκες, που ζητούσαν την ανανέωση και την εξέλιξη, αλλά όχι με όρους μαζικότητας. Η μαζικότητα δεν ήταν ακόμη ανάγκη.
Περισσότερο με συγκινούσε η σχετικότητα του «καινούργιου». Οι καινοτομίες του ’30 είναι τώρα αστική αρχαιολογία, κληρονομιά με πατίνα, ένα τοπίο κοινών αναφορών. Θα μπορούσε να γίνει μια πλήρης χαρτογράφηση όλων των μοτίβων στις σφυρήλατες πόρτες του Μεσοπολέμου και τότε θα είχαμε στα χέρια μας μία «βίβλο».
