ΜΑΡΙΑ ΓΙΑΓΙΑΝΝΟΥ
R.I.F. – Ο θάνατος στο φέισμπουκ
εκδ. Στερέωμα, σελ. 120
Ωσάν κακέκτυπο μυθοπλασίας, έχει και το Facebook τον δικό του θάνατο. Κάτι τραγικό για την ουτοπία της αθανασίας. Παραδόξως, οι χρήστες του Facebook πεθαίνουν επίσης. Η Μαρία Γιαγιάννου διερευνά με μακάβριο χιούμορ τα ψηφιακά αποτυπώματα των θανόντων και τις παρεξηγήσεις που προκύπτουν, όταν μέσα από ένα ψηφιακό μνήμα ξεπηδά ένα like ή και ολόκληρος χαιρετισμός. Το «προφίλ-φάντασμα» συνεχίζει να υπάρχει, μέσω των διαχειριστών του που κήδονται του ψηφιακού τύμβου. Το είδωλο-περσόνα που θνήσκει, αποσπά μετά θάνατον το ύψιστο like, το συλλογικό πένθος. Το φάσμα δεδικαίωται και μετοικεί στο ψηφιακό επέκεινα, αναπαυμένο στη χίμαιρα της υστεροφημίας. Και πάλι όμως, οι μνημειώσεις του θανάτου αμαυρώνουν το καταχαρούμενο Facebook. «Σαν μαυσωλείο σε καλοκαιρινή πλαζ».
«Σαν ζωικό είδος είμαστε λυσσασμένοι για αθανασία, αυτό είναι κοινός τόπος». Η Γιαγιάννου επανέρχεται στη ματαιοδοξία, που οιστρηλατεί τους χρήστες του Facebook, στον εγωτισμό τους, στην αυταπάτη της σοφίας, στην αγωνία τους να αποθησαυρίσουν παραλήπτες. Αν κάθε λογοτεχνική έκφραση εκπηγάζει από έναν λανθάνοντα ή τιθασευμένο ναρκισσισμό, οι αναρτήσεις στο Facebook συνιστούν το απόγειο της φιλαυτίας, δίχως να προϋποθέτουν τον κόπο της γραφής. Προκειμένου το τετριμμένο και το επουσιώδες να καταστούν δημόσια, ο λόγος των κοινοποιήσεων σύρεται στη χειρότερη κυριολεξία, σε συντομογραφίες, αρκτικόλεξα και emoticons. Μιλάω για την πλειονότητα και όχι για τις εγγράμματες εξαιρέσεις. «Το Facebook μάς εκπαιδεύει να γράφουμε, αλλά τι; Λέξεις που οδηγούν σε χειροκρότημα». Συνειδητά ή ασυνείδητα, όποιος προσέρχεται στο Facebook φιλοδοξεί να προβάλει ένα ανεπανάληπτο (οξύμωρο;) είδωλο. Το μέσο της φτιαξιάς είναι ο λόγος. Το πώς, όμως, ένας ακραία κακοποιημένος λόγος καταλήγει σε μια περίοπτη περσόνα, είναι, για μένα, από τα ανεξήγητα του Facebook. Η Γιαγιάννου παραδέχεται πως η λυσσώδης μάχη να συμμετέχεις στο «κοινωνικό παιχνίδι της ισχύος και της δημοφιλίας», αλλάζει τον τρόπο που σκέφτεσαι και γράφεις. Οπως λέει, η εμπλοκή του Facebook «στον τρόπο που γράφουμε, που διαβάζουμε, που εκφραζόμαστε και που σκεφτόμαστε είναι αναμφίβολης έντασης, ενίοτε δολοφονικής». Το βάθος της σελίδας ισοπεδώνεται από την επιφάνεια της οθόνης. Ολοι επείγονται για το εδώ και τώρα. Να πουν κάτι, ό,τι να ‘ναι, για να αποθεωθούν. Παρ’ όλα αυτά, η Γιαγιάννου υποστηρίζει πως η επιθυμία να μετατρέψεις το ιδιωτικό (το ντοκουμέντο της ύπαρξής σου) σε δημόσιο, καλλιεργεί τη σκέψη, ανοίγοντας «ένα πεδίο συνειδητότητας». «Η δημοσιοποίηση και η συμμετοχή στην κοινωνία των ειδώλων μάς αναγκάζουν να μάθουμε να σκεφτόμαστε». Αδυνατώ να καταλάβω. Πώς, άραγε, ένας αβαθής, ασύντακτος και ανορθόγραφος λόγος οδηγεί σε βαθύτερη σκέψη; «Προφίλ-φαντάσματα στοιχειώνουν τον Κυβερνοχώρο που γερνάει». Με το οιονεί της δοκίμιο η Γιαγιάννου δεν πενθεί τους αποδημήσαντες χρήστες, αλλά το μέσο αυτό καθαυτό, που έχει περιέλθει σε κατάσταση απαξίωσης και αφανισμού, που είναι το ίδιο. Περισσότερο κι από αυτό, δείχνει να τη θλίβει η θνητότητα της σελιδοποιημένης λογοτεχνίας. Η Γιαγιάννου γράφει για το Facebook σε ένα βιβλίο, συνθέτοντας, θαρρείς, έναν επικήδειο και για τα δύο. Με ενοχλεί η αμφιθυμία της τοποθέτησης. Καλό και άγιο το Facebook, αλλά η λογοτεχνία (ήδη κειμήλιο) είναι ανεκτίμητη. Ας τα αποχαιρετίσουμε, όμως, γιατί οδεύουμε στην «υπερψηφιακή» εποχή τού «μετά». Θα προτιμούσα μια έκθυμη υπεράσπιση του Facebook, απ’ ό,τι μια παράταιρη, ενδομύχως θρηνητική, αντιπαραβολή του με τη λογοτεχνία. Η γραφή της Γιαγιάννου αποδύεται εξαρχής σε μια παιγνιώδη μίμηση. Υιοθετώντας τους χαριτωμένους τρόπους του Facebook (με γραφή, βέβαια, ολότελα φροντισμένη, επιμελώς στοχαστική), αναδεικνύει ενδιαφέροντες ισχυρισμούς, που, ωστόσο, αυτοαναιρούνται από τις ανέμελες παλινωδίες της γραφής.
