Η Ελευσίνα είναι η τέταρτη ελληνική πόλη, μετά την Αθήνα (πρώτη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης – 1985), τη Θεσσαλονίκη (1997) και την Πάτρα (2007), που συμπεριλαμβάνεται στις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης. Παρέλαβε τη σκυτάλη για το 2023 μαζί με δύο ακόμη ευρωπαϊκές πόλεις, την Τιμισοάρα (Ρουμανία) και τη Βεσπρέμ (Ουγγαρία), σε μια όμορφη τελετή στο Μουσείο της Ακρόπολης στις 9 Ιανουαρίου.
Ο θεσμός, που έχει εξελιχθεί σε μια από τις πιο φιλόδοξες και εμβληματικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ξεκίνησε πριν από 38 χρόνια. Από τότε, 60 ευρωπαϊκές πόλεις έλαβαν τον τίτλο και τίμησαν την ιδέα καταφέρνοντας να αναδείξουν τη μοναδικότητα και τον πολιτιστικό πλούτο τους. Κατάφεραν επίσης να εξηγήσουν στο ευρωπαϊκό κοινό πώς οι άνθρωποι, οι ιδέες και οι αξίες που εκπέμπουν τα τοπόσημα μπορούν να επικοινωνούν διαχρονικά και να παράγουν πολιτισμό που εμπνέει.
Η Ελευσίνα έχει φέτος μια πολύ μεγάλη ευκαιρία να αφηγηθεί την πλούσια ιστορία της και να αναδείξει όλα εκείνα τα στοιχεία που ορίζουν τη σύγχρονη ταυτότητά της: τους ανθρώπους της, τις πολιτιστικές της αναφορές, την αρχιτεκτονική της, τη σχέση της με τη θάλασσα. Η πόλη διεκδικεί τον ρόλο της στην Αττική και αλλάζει – από μια πόλη ρυπογόνο, ταυτισμένη με βιομηχανίες και περιβαλλοντική υποβάθμιση, σε μια πόλη που ανακάμπτει και σχεδιάζει ένα μέλλον με κοινωνική προοπτική, περιβαλλοντικά υπεύθυνο και πολιτιστικά μοναδικό.
Η Ελευσίνα ήταν ο τόπος των Ελευσινίων Μυστηρίων, η αφετηρία της Ιεράς Οδού που την ένωνε με την Αθήνα, μία από τις πέντε αρχαίες ιερές πόλεις της Ελλάδας (μαζί με την Αθήνα, την Ολυμπία, τους Δελφούς και τη Δήλο) και η γενέτειρα του τραγωδού Αισχύλου. Στη σύγχρονη εποχή, η Ελευσίνα σηματοδότησε τη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας, λειτουργώντας ως «ατμομηχανή» της ελληνικής βιομηχανίας, κυρίως με ναυπηγεία, χαλυβουργίες και διυλιστήρια, που άφησαν όμως βαρύ περιβαλλοντικό αποτύπωμα στην περιοχή. Μέσα από τη μακριά ιστορική διαδρομή της, η Ελευσίνα κατόρθωσε να διαφυλάξει σημαντικό κεφάλαιο της πολιτιστικής της κληρονομιάς, εξαιρετικά ενδιαφέροντα κτίρια βιομηχανικών εγκαταστάσεων, νεοκλασικές κατοικίες και τον μοναδικής ομορφιάς αρχαιολογικό της χώρο.
Ελευσίνα 2023, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης – Η πόλη έχει φέτος την ευκαιρία να αφηγηθεί την ιστορία της και να αναδείξει τη σύγχρονη ταυτότητά της.
Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, που εμπνεύστηκε η Μελίνα Μερκούρη, καταξιώθηκε γρήγορα και οι πόλεις που απέκτησαν τον τιμητικό αυτό τίτλο ανέδειξαν την πολιτιστική τους παράδοση και ενίσχυσαν την οικονομική τους ανάπτυξη και ευημερία. Η θητεία μιας πόλης ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας προσφέρει ακόμη στιγμές υπερηφάνειας στους κατοίκους της, καθώς τους κινητοποιεί να μοιραστούν με τους Ευρωπαίους συμπολίτες τους την ιστορία της πόλης τους και να αναπτύξουν μαζί τους ισχυρούς δεσμούς και πνεύμα συναδέλφωσης. Επιπλέον, ο ρόλος μιας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας δεν τελειώνει με τη λήξη του έτους που έχει τον τίτλο. Συνεχίζεται με τη συμμετοχή της σε ένα ενεργό δίκτυο όλων των πόλεων που υπήρξαν Πολιτιστικές Πρωτεύουσες με αντικείμενο την ανταλλαγή καλών πρακτικών και νέων ιδεών για την αξιοποίηση ευκαιριών, προς μια βιώσιμη οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαχειρίζεται εξ ολοκλήρου τη διαδικασία προκήρυξης, συλλογής και αξιολόγησης των φακέλων υποψηφιότητας των πόλεων που διεκδικούν τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Κριτήριο επιλογής είναι το πολιτιστικό πρόγραμμα που υποβάλλει κάθε υποψήφια πόλη, το οποίο πρέπει να διαθέτει έντονη ευρωπαϊκή διάσταση, να ενθαρρύνει την ενεργό συμμετοχή των κατοίκων και να συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη.
Οι πόλεις είναι ζωντανοί οργανισμοί. Αλλάζουν μέσα στον χρόνο, δημιουργούν νέες τάσεις, επικοινωνούν με τις γύρω περιοχές, αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις. Και είναι ακριβώς αυτή η διάδραση, η επικοινωνία μεταξύ των αστικών κέντρων, των ανθρώπων και των κοινωνιών τους που κάνει την Ευρώπη μια τόσο ξεχωριστή πολιτιστική οντότητα στον κόσμο μας. Δεν είμαστε ίδιοι, αλλά ζούμε όλοι μαζί. Και όλοι μαζί διαμορφώνουμε την ευρύτερη πολιτιστική μας ταυτότητα και τον ξεχωριστό ευρωπαϊκό τρόπο ζωής που μας ενώνει με τις αξίες της ειρήνης, της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και της ελευθερίας.
Η κ. Νιόβη Ρίγκου είναι επικεφαλής της αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα.
