Χαιρετίσαμε, ὅσοι νοιαζόμαστε γιὰ τὴν πολύπαθη αὐτὴ πόλη, τὴν πρόσφατη ἀπόφαση τῆς κυβερνήσεως νὰ ἀνασυνταχθεῖ καὶ νὰ ἐπεκταθεῖ τὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο ἐπὶ τῆς ὁδοῦ Πατησίων. Ἡ βραβευθείσα πρότασις, ἀποτέλεσμα ἑνὸς κλειστοῦ (γιατί;) διαγωνισμοῦ, ποὺ μᾶς παρουσιάσθηκε ἐπιπόλαια καὶ ἐντυπωσιακὰ μὲ ἕνα σαραντάλεπτο βίντεο, δίνει μιὰ πρώτη ἐντύπωση γιὰ τὴν σχεδιαζόμενη «ἀναβάθμιση». Μία ἀκριβοδίκαιη κρίση γιὰ τὴν λειτουργικότητα καὶ ἐπάρκεια τῶν σχεδιαζομένων δὲν εἶναι πρὸς τὸ παρὸν δυνατή, μιὰ καὶ μᾶς λείπουν οἱ ἀκριβεῖς διατάξεις τῶν κατόψεων καὶ τομῶν τῶν κτισμάτων. Οἱ ὡραῖες προοπτικὲς ἔγχρωμες εἰκόνες τῆς ἠλεκτρονικῆς προσομοίωσης (προπλάσματα δὲν μᾶς προσφέρονται πιά!) μᾶς πείθουν ὅμως γιὰ τὴν χάρη, ἐλαφρότητα καὶ διακριτικότητα τῆς κτηριακῆς προσθήκης.
Δὲν γνωρίζουμε βέβαια –πρέπει νὰ λεχθεῖ καὶ αὐτό– τὶς ἄλλες προτάσεις οἱ ὁποῖες θὰ πρέπει σύντομα νὰ κοινοποιηθοῦν καὶ νὰ ἐκτεθοῦν στὴν κρίση ὅλων μας.
Ἂς ἀποδεχθοῦμε λοιπὸν τὴν ἀρχιτεκτονικὴ αὐτὴ λύση γιὰ τὶς χωρικὲς καὶ μορφολογικές της ἀρετές. Ἀπομένει ὡστόσο ἡ ἐξέταση τῆς ἔνταξής της στὸν χῶρο τῆς πόλης.
Ἐδῶ γεννᾶται μιὰ πρώτη ἀπορία ἀπὸ τὴν πρόταση νὰ ξαναδημιουργηθεῖ τὸ μεγάλο καὶ ὡραῖο προκήπιο στὸν ἴδιο χῶρο, σὲ μιὰ ψηλότερη στάθμη πάνω σὲ ἕνα τεχνητὸ ὑπόβαθρο (πλάκα σκυροδέματος τῆς στέγασης τῆς νέας πτέρυγος)! Ἕνα μετέωρο πάρκο, ἀποκομμένο ἀπὸ τὴν Ἀττικὴ γῆ, ξενίζει προσβάλλοντας τὴν ἀπαίτησή μας γιὰ μία αὐθεντικὴ φυσικὴ παρουσία πρασίνου. Ἂς σημειωθεῖ ὅτι περιορίζονται οἱ δυνατότητες φυτεύσεως καὶ ἀναπτύξεως μεγάλων δένδρων σὲ ἕνα τεχνητὸ ὑπόστρωμα ἐδάφους μὲ βάθος τὸ πολὺ ἑνὸς μέτρου.
Σημαντικότερη ἀκόμα εἶναι μιὰ ἄλλη ἐπιφύλαξη. Γεννιέται τὸ ἐρώτημα κατὰ πόσον διασώζεται μὲ τὴν προτεινόμενη λύση ἡ παρουσία τοῦ ἱστορικοῦ νεοκλασικοῦ κτηρίου τὸ ὁποῖο ἀνιδρύθηκε πρὸ 150 ἐτῶν, ἡ ὀπτική του διασύνδεση μὲ τὸν περιβάλλοντα ἱστὸ τῆς πόλης.
Τὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ λίγα ἀρχέτυπα κτίσματα καὶ ἀνθρωπογενῆ τοπόσημα τῆς Ἀθήνας.
Ἡ προτεινόμενη λύση ἀποκρύπτει τὴν μνημειακὴ πρόσοψη τοῦ ἱστορικοῦ κτηρίου μὲ τὴν προσθήκη τοῦ νέου ἰσογείου προκτίσματος. Ἀπὸ τὸν κυρίαρχο ἄξονα τῆς ὁδοῦ Πατησίων τὸ ὑφιστάμενο ἱστορικὸ κτίσμα εἶναι τμηματικῶς μόνο ὁρατό. Γιὰ τὴν ἀκρίβεια: Ἀπὸ τὸ ἀνατολικὸ πεζοδρόμιο (πρὸ τοῦ κτηρίου τοῦ Μουσείου) ἀποκρύπτεται τελείως ἀπὸ τὴν νέα πτέρυγα. Ἀπὸ τὸ ἀπέναντι, δυτικὸ πεζοδρόμιο (πρὸ τοῦ ξενοδοχείου Ἀκροπόλ) ἀναγνωρίζεται μόνο τὸ ἀνώτερο ἥμισυ τῆς προσόψεως, πράγμα ἀκόμη πιὸ ἄτοπο καὶ ὑβριστικὸ ἀπὸ τὴν πλήρη ἀπόκρυψή της.
Ὁ πειρασμὸς γιὰ τοὺς ἀρχιτέκτονες ἦταν βέβαια πάντα μεγάλος νὰ προσθέσουν τὸ δικό τους δημιούργημα σὲ ὑφιστάμενα ἐμβληματικὰ κτήρια ἢ ἱστορικοὺς ἀστικοὺς χώρους. Ἔχουμε σχετικὰ ἱστορικὰ προηγούμενα:
Ἂς θυμηθοῦμε τὴν θαυμάσια ἀπραγματοποίητη σύνθεση τοῦ K.F. Schinkel γιὰ τὰ ἀνάκτορα τοῦ Ὄθωνος στὸ πλάτωμα τῆς Ἀκρόπολης. Δηλωμένος σκοπός του ἦταν νὰ μὴν θίξει τὸ ἀρχιτεκτόνημά του τὰ ἐρείπια τῶν ἀρχαίων μνημείων. Ἰδωμένη ὅμως ἡ Ἀκρόπολη ἀπὸ τὴν νότια πλευρά της, κάτω, ἀπὸ τὴν πόλη, θὰ παρουσίαζε σὲ πρῶτο ἐπίπεδο τὴν μακριὰ στοὰ τοῦ ἀνακτόρου τοῦ Schinkel καὶ ἀπὸ πίσω της θὰ ξεπρόβαλλε ἕνα μικρὸ μόνο τμῆμα (ὁ θριγκός) τοῦ, χαμένου γιὰ τὴν πόλη, Παρθενώνα.
Ἀλλὰ καὶ ἡ –πραγματοποιημένη αὐτή– ὀγκώδης σύνθεσις τοῦ νέου Μουσείου Ἀκροπόλεως ἐξουθενώνει μὲ τὴν ἐγγύτητά της τὸ πρῶτο δημόσιο κτήριο (1835) τῆς νέας πόλης, παραγκωνίζοντας τὸ ἱστορικὸ στρατιωτικὸ νοσοκομεῖο τοῦ Weiler.
Ἡ πρόταση τῶν γραφείων Chipperfield καὶ Τομπάζη χαρακτηρίζεται ἀπὸ μία συγγενικὴ πρὸς τὰ ἱστορικὰ αὐτὰ πρότυπα ἀρχιτεκτονικὴ φιλαρέσκεια καὶ ὑπεροψία.
Αὐτὰ οἱ ἀρχιτέκτονες. Οἱ Ἀθηναῖοι πολίτες, ὅμως; Εἴμαστε συγκινησιακὰ συνδεδεμένοι μὲ τὰ ἀνεπανάληπτα τοπόσημα τῆς πόλης μας, ταυτιζόμαστε μὲ τὴν ἱστορία της, τὴν θέλουμε παρούσα; Ἢ μήπως κυρίαρχη τάση εἶναι σήμερα ἡ νοοτροπία τοῦ «ἐδῶ καὶ τώρα» ποὺ ἀναιρεῖ τὰ πάντα; Θὰ ὑπακούσουμε στὸ ἀμφίβολο κήρυγμα τοῦ «anything goes» (ὅλα ἐπιτρέπονται!);
Θέλουμε μετὰ τὴν «ἀναβάθμιση» τοῦ Ἀρχαιολογικοῦ Μουσείου νὰ δοῦμε ἐνδεχομένως στὴν συνέχεια κτηριακὲς προσθῆκες πρὸ τῶν προσόψεων τοῦ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου ἢ τοῦ Ζαππείου, στοὺς ἐκτενεῖς ἐλευθέρους χώρους ποὺ περιβάλλουν τὰ ἐμβληματικὰ αὐτὰ κτίσματα; Ἢ γιὰ νὰ τὸ θέσουμε καὶ πιὸ ὠμά: Προσφέρει ἐμβληματικὰ τοπόσημα στὴν εἰκόνα τῆς πόλης μόνο τὸ παρὸν ποὺ ἑστιάζεται στὸ μέλλον; Ἐξοβελίζεται τὸ παρελθόν; Ἐπιδιώκουμε –συνειδητὰ ἢ ἀσυνείδητα– τὴν κοινωνικὴ ἀμνησία;
Φύλακες, γρηγορεῖτε!
* Ο κ. Αλέξανδρος Παπαγεωργίου – Βενετάς είναι αρχιτέκτων πολεοδόμος, ιστορικός της πολεοδομίας.
