Οταν συναντώ τον Διονύση Γραμμένο, έναν από τους πλέον διεθνείς Ελληνες της συμφωνικής μουσικής (και, ταυτόχρονα, έναν από τους νεαρότερους διευθυντές ορχήστρας), δεν ξέρω πώς να τον αντιμετωπίσω: ως έναν Ελληνα που σταδιοδρομεί στο εξωτερικό (ολόκληρο το 2022 διηύθυνε μόλις μία φορά εντός συνόρων, ενώ το 2023 το πρόγραμμά του δεν έχει καθόλου Ελλάδα) ή ως έναν διεθνή Ελληνα αρχιμουσικό που υποφέρει αν δεν διατηρεί στενή επαφή με την πατρίδα του; Εδώ, εξάλλου, ξεκίνησαν και αναπτύσσονται υπό την καθοδήγησή του δύο δικά του «παιδιά»: η Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (η ΕΛΣΟΝ, από το 2017) και το νεοσύστατο Διεθνές Φεστιβάλ Κέρκυρας που έκανε πέρυσι τα πρώτα του βήματα. «Ναι, υπάρχουν μεγάλες περίοδοι μέσα στον χρόνο που βρίσκομαι στο εξωτερικό, ανάλογα με το πρόγραμμα και τις υποχρεώσεις. Θέλω όμως πάντα, όταν δεν χρειάζεται να βρίσκομαι έξω, να επιστρέφω εδώ. Είναι σημαντικό για εμένα και για τη ζωή μου. Για την ψυχή μου. Το βλέπω και ως ένα είδος πολυτέλειας, το να έχω τη δυνατότητα να παίρνω το καλύτερο που μπορώ από τον κάθε τόπο».
Παρ’ όλα αυτά η καριέρα του τα τελευταία χρόνια είναι χτισμένη εκτός Ελλάδας. «Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά», μου λέει o 33χρονος αρχιμουσικός που στα 19 χρόνια του απέσπασε το πρώτο βραβείο στον πανευρωπαϊκό διαγωνισμό νέων σολίστ της EBU στη Βιέννη παίζοντας με το κλαρινέτο του. Σήμερα, με την ιδιότητα του διευθυντή ορχήστρας, έχει δημιουργήσει ένα ισχυρό δίκτυο δεσμών και επαφών με μεγάλους μουσικούς οργανισμούς και χώρες σε Ευρώπη και βόρεια Αμερική. Το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου περιόδευσε το 2022 ως αρχιμουσικός της English Touring Opera για την παραγωγή της «Λα Μποέμ» του Πουτσίνι και στο οποίο θα επιστρέψει τον Ιούνιο για να διευθύνει την «Cenerentola» του Ροσίνι, στη Nevill Holt Opera του Λονδίνου, είναι ένας από τους βασικούς «σταθμούς» αυτού του δικτύου. Τι απόσταση ανάμεσα στον μικρό Διονύση που μαγευόταν από το πέρασμα των φιλαρμονικών στα καντούνια της πόλης του και στον σημερινό, νέο άνδρα που κοιτάει με ήρεμη αυτοπεποίθηση αυτά που έχει πετύχει μέχρι σήμερα αλλά και όσα ανοίγονται μπροστά του. «Ξεκίνησα να μαθαίνω μουσική στα οκτώ μου χρόνια στην Κέρκυρα, μέσα από αυτό το σπουδαίο εκπαιδευτικό σύστημα που ίδρυσε τον 19ο αιώνα στον τόπο μας ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος-Μάντζαρος.
Η εκπαίδευση παρεχόταν δωρεάν και το πιο σημαντικό ήταν το ότι η μπάντα μάς μάθαινε από μικρή ηλικία να συμπράττουμε με άλλους μουσικούς, να λειτουργούμε ως μέλη μιας ομάδας. Θυμάμαι πως ζήτησα ο ίδιος από τους γονείς μου να ξεκινήσω, καθώς το πέρασμα και ο ήχος των φιλαρμονικών μέσα στην πόλη ήταν ένα εντυπωσιακό θέαμα για τα παιδικά μου μάτια. Ξέρετε, όταν πάρεις την απόφαση να γίνεις μουσικός δεν είναι απλώς ότι θα βιοπορίζεσαι από τη μουσική· αυτή η απόφαση καθορίζει τα πάντα, πώς στήνει τη ζωή σου, την καθημερινότητά σου. Η μουσική σε στιγματίζει για πάντα.
Δεν πιστεύω ότι η μουσική δημιουργείται μέσω της υπακοής σε νόρμες, πιστεύω ότι ανακαλύπτεται. Τα μεγάλα έργα τέχνης δεν δημιουργήθηκαν από κανόνες.
– Γνωρίζω ότι αν και αγαπούσατε πολύ τη Φυσική, είχατε εξαιρετικές επιδόσεις και στα Μαθηματικά· αν δεν κάνω λάθος, είχατε λάβει και σχετικό βραβείο. Αλήθεια, διακρίνετε αναλογίες ανάμεσα στα Μαθηματικά και τη μουσική;
– Τα Μαθηματικά μου άρεσαν πολύ, όπως και οι προκλήσεις που μου δημιουργούσαν, στο υψηλότερο βάθρο μέσα μου όμως είχα τη Φυσική. Αυτή με γοήτευε ακόμη περισσότερο γιατί χρησιμοποιούσε τα Μαθηματικά για να αποτυπώσει μεγάλες ιδέες και να μας εξηγήσει τους νόμους της φύσης. Η φαντασία πιστεύω ότι είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό που απαιτούν τόσο τα Μαθηματικά όσο και η μουσική. Ολα βρίσκονται μπροστά στα μάτια μας, και οι αριθμοί και οι νότες, για να αποκτήσουν όμως κάποια συσχέτιση ή σημασία χρειάζεται να ενεργοποιηθεί η φαντασία μας και ένα βαθύτερο ένστικτο. Τα Μαθηματικά τα αισθανόμουν πάντα ως ένα μοναδικό εργαλείο που επιτρέπει στον άνθρωπο να καταγράφει φαινόμενα, να τα ερμηνεύει, με βάση τη δική του αντίληψη, και να τα μελετάει. Και η μουσική είναι ένα από αυτά τα φαινόμενα. Ξέρετε, δεν πιστεύω ότι η μουσική δημιουργείται μέσω της υπακοής σε νόρμες, πιστεύω ότι ανακαλύπτεται. Διαφορετικά μυαλά βρήκαν διαφορετικούς τρόπους και δρόμους να συνθέσουν μουσική. Τα μεγάλα έργα τέχνης δεν δημιουργήθηκαν από κανόνες, αντιθέτως οι κανόνες προέκυψαν από αυτά.
Ο Μπαχ δεν είναι αποκλειστικά για «μύστες», ούτε όμως και ποπ
– Στη χώρα μας υπάρχει ένα «δέος» απέναντι στη λεγόμενη «σοβαρή» μουσική. Πολλοί πιστεύουν ότι για να ακούσεις κλασική μουσική θα πρέπει να έχεις εκτεθεί από μικρός σε ανάλογα ακούσματα, διαφορετικά είναι ένα είδος που απευθύνεται σε «μύστες». Τι πιστεύετε εσείς;
– Τα Χριστούγεννα επέστρεψα στον Μπαχ και άκουσα αρκετά από τα έργα του. Είναι ασύλληπτο, σκεφτόμουν, το τι κατάφερε να δημιουργήσει στο πέρασμά του από τη ζωή και τι μαγικό τρόπο βρήκε για να ενώσει αυτές τις νότες. Μια αίσθηση μεταξύ γήινου και μεταφυσικού, με τόση απλότητα, αλλά και με τόσο βάθος ταυτόχρονα. Επομένως, σε καμία περίπτωση δεν πιστεύω ότι η μουσική αυτή γράφτηκε αποκλειστικά για «μύστες», σίγουρα όμως δεν είναι και χαλαρή ποπ μουσική διασκέδασης. Αλλά για να βιώσει κανείς το μεγαλείο της, όπως και για να αντιληφθεί τη μεγάλη αξία της τέχνης στη ζωή μας, θεωρώ ότι αρκεί να είναι ανοιχτός, να έχει περιέργεια και να γοητεύεται από αυτό το παιχνίδι της ανακάλυψης του νέου. Αφήνοντας τη μουσική αυτή να εισχωρήσει μέσα σου, νιώθεις ότι στον κόσμο υπάρχουν και άλλα επίπεδα, και άλλες διαστάσεις, πολύ ανώτερες από αυτές που αναγνωρίζεις ή βιώνεις μέσα στην καθημερινότητα.
– Πώς οδηγείται κανείς στη διεύθυνση ορχήστρας; Εχουμε συνδέσει τη θέση του αρχιμουσικού με τεράστιες μορφές της μουσικής εκτέλεσης. Ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι ξεκίνησαν να διευθύνουν σε νεαρή ηλικία. Ποια είναι η δική σας φιλοσοφία;
– Θεωρώ ότι η μεγάλη αγάπη για την καθαυτό μουσική, ο θαυμασμός για τους συνθέτες, η αίσθηση της σύμπραξης, αλλά και μια πιο σφαιρική αντίληψη ως προς την τέχνη, σε οδηγούν στο να αναζητήσεις μια «άλλου επιπέδου» εμπλοκή με τα έργα. Τουλάχιστον έτσι ήταν για εμένα. Ενιωσα την ανάγκη να μελετήσω και μέσα στον χρόνο να αφήσω ένα δικό μου, προσωπικό αποτύπωμα στη μουσική που μιλάει στην καρδιά μου και που είναι λόγος ύπαρξης, μέσω της διαρκούς αυτής εξερεύνησης. Ως μαέστρος επιδιώκω να βοηθώ ένα σύνολο να αποκτήσει ομοιογένεια, κοινή φαντασία για το έργο αλλά και ευαισθησία ως προς τις ποιότητες του ήχου.
Απέχουμε πολύ ακόμη από το να συγκριθούμε με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όσο κι αν υπάρχουν σημαντικές εξαιρέσεις.
– Παραμένοντας, εν μέρει έστω, σε ελληνικό «περιβάλλον» έχετε ποτέ την αίσθηση ότι διοχετεύετε τις δυνάμεις σας σε ένα είδος που βρίσκεται σχεδόν στο περιθώριο της καλλιτεχνικής δημιουργίας με περιορισμένη απήχηση και αναγνωρισιμότητα;
– Επέλεξα να πορευθώ στη ζωή μου με κάτι το οποίο μου δίνει μια αίσθηση ολοκλήρωσης και όχι με βάση το αν είναι δημοφιλές ή όχι. Μια επιφύλαξη που υπάρχει προκύπτει από τον χαμηλό πήχυ που παρατηρώ σε ορισμένες περιπτώσεις, τόσο σε επίπεδο καλλιτεχνικού προγραμματισμού, όσο και στην ποιότητα εκτελέσεων των έργων. Απέχουμε πολύ ακόμη από το να συγκριθούμε με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και να γίνει το καλλιτεχνικό προϊόν μας «ανταγωνιστικό» σε διεθνές επίπεδο, όσο κι αν υπάρχουν σημαντικές εξαιρέσεις. Δεν έχουμε καταφέρει να δομήσουμε μια δική μας ταυτότητα στο πεδίο αυτό και κατ’ εμέ είναι ξεκάθαρο ότι με τη λογική αυτή δεν πρόκειται να αποκτήσει και το είδος υψηλότερη απήχηση.
– Μια τελευταία ερώτηση: Πώς βλέπετε τη ζωή και τον κόσμο μας μετά την πανδημία;
– Η πανδημία μου έδειξε πόσο εύθραυστη είναι η ζωή και πόσα από αυτά που θεωρούμε ως δεδομένα στην καθημερινότητά μας, μπορούν να ανατραπούν μέσα σε μια στιγμή. Προσωπικά μου έμαθε να κάνω καλύτερη διαχείριση του χρόνου μου. Ξέρουμε πόσο εύκολο είναι οι επαγγελματικές υποχρεώσεις να υπερκαλύψουν άλλες ανάγκες πιο προσωπικές. Αναφέρομαι σε απλά πράγματα όπως ο ύπνος, η φυσική άσκηση, να βρεις χρόνο για να δεις κάποια αγαπημένα σου πρόσωπα, το διάβασμα. Η δική μου εμπειρία λέει ότι οι υποχρεώσεις δεν τελειώνουν ποτέ. Το δύσκολο είναι να βάλεις μια τελεία και να πεις στον εαυτό σου ότι αυτόν τον χρόνο θα τον αφιερώσω τώρα σε μένα· θα βγω να περπατήσω ή θα ετοιμάσω κάτι υγιεινό να φάω. Αυτά είναι πολύ ουσιαστικά πράγματα που είχαμε μάθει να παραμελούμε.
