O πιανίστας Νικολάι Λουγκάνσκι είναι πολυάσχολος μουσικός. Οι περιοδείες των συναυλιών τον κρατούν μακριά από το σπίτι του έως και έξι μήνες τον χρόνο. Πόσο μάλλον φέτος που γιορτάζεται διεθνώς η επέτειος των 150 χρόνων από τη γέννηση του Σεργκέι Ραχμάνινοφ, για τον οποίο ο Λουγκάνσκι έχει δηλώσει ότι σημαίνει γι’ αυτόν περισσότερα από κάθε άλλο συνθέτη.
Ο Ρώσος πιανίστας έχει κατεξοχήν και με επιτυχία ασχοληθεί με το έργο του Ραχμάνινοφ, και ειδικά με την πρόκληση που ονομάζεται Κοντσέρτο Νο 3 για πιάνο και ορχήστρα. Το περίφημο, πληθωρικό Third Rach, φόβητρο σχεδόν για κάθε πιανίστα εξαιτίας των τεχνικών δυσκολιών του, θα ερμηνεύσει στην Αθήνα στις 7 Απριλίου με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (ΚΟΑ) –σε διεύθυνση Βασίλη Χριστόπουλου–, λίγες ημέρες πριν κλείσει τα 51 του χρόνια. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο κορυφαίος σολίστας προσκαλείται στην Ελλάδα και κάθε φορά οι εμφανίσεις του επιβεβαιώνουν τη δεξιοτεχνία του και την ισορροπημένη λυρική και συναισθηματική ερμηνεία του. «Κάθε φορά που έρχομαι στην Ελλάδα, νιώθω λίγο σαν να γυρίζω στο σπίτι μου», λέει.
Η τηλεφωνική συνομιλία έχει πολλές διακοπές –μια εξαιρετικά κακή σύνδεση–, αλλά ο κ. Λουγκάνσκι δεν φαίνεται να αδημονεί. Πριν αρχίσει η συνέντευξη, προλαβαίνουμε να μιλήσουμε για το σκάκι που του αρέσει πολύ, όπως επίσης το μπάντμιντον, ενώ παίζει και λίγο ποδόσφαιρο. Εχουν κάποια σχέση αυτά τα παιχνίδια με τη μουσική; «Ελάχιστη», απαντά. «Στα παιχνίδια κερδίζεις ή χάνεις. Στη μουσική δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Μιλάει για όλους μας, για τα συναισθήματα, την ύπαρξη και τον θάνατο. Η μουσική ήταν η πρώτη μου αγάπη και δυναμώνει κάθε χρόνο και περισσότερο». Ωστόσο ειδικά με τη μουσική του Ραχμάνινοφ, ο έρωτας ξεκίνησε όταν ήταν περίπου 10 ετών.
– Και οι δύο γονείς σας είναι επιστήμονες. Πώς αντέδρασαν όταν διαπίστωσαν ότι θα γίνετε επαγγελματίας μουσικός;
– Οι γονείς μου αγαπούσαν πάντα την κλασική μουσική. Ο πατέρας μου, όμως, δεν πίστευε στα παιδιά-μουσικούς. Ακουγε ιστορίες για γονείς που καταπίεζαν τα παιδιά τους να μελετήσουν και δεν ήθελε καθόλου να γίνει το ίδιο στην οικογένειά του. Οταν όμως ανακάλυψε ότι είχα τέλειο μουσικό τονισμό, ήταν μεγάλη έκπληξη για εκείνον – δεν πίστευε ότι υπάρχει κάτι τέτοιο. Με πήγε σε διάφορους δασκάλους για να με βοηθήσουν να ακολουθήσω την κλίση μου και να ασχοληθώ επαγγελματικά με τη μουσική. Και οι δύο γονείς μου με στήριξαν πολύ. Φυσικά, δεν μπορούσαν να με διδάξουν, αλλά πάντα είχα την υποστήριξή τους και τους είμαι ευγνώμων γι’ αυτό.
– Εχετε δηλώσει στο παρελθόν ότι ο Ραχμάνινοφ είναι το πρότυπό σας ως μουσικός αλλά και ως προσωπικότητα. Γιατί;
Συνήθως οι καλλιτέχνες είναι εγωιστικά πλάσματα, σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους. Ο Ραχμάνινοφ ανησυχούσε για τους άλλους.
– Ο Ραχμάνινοφ είναι αξιοθαύμαστος για το επίπεδο των συνθέσεών του, το ταλέντο του στη μουσική διεύθυνση και φυσικά την πιανιστική του ιδιοφυΐα. Ηταν μάλλον ο καλύτερος πιανίστας μετά τον Φραντς Λιστ. Ηταν όμως και εξαιρετικά αξιόλογος άνθρωπος. Συνήθως οι καλλιτέχνες είναι πολύ εγωιστικά πλάσματα, σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους. Ο Ραχμάνινοφ ανησυχούσε για τους άλλους. Οταν μετανάστευσε στην Αμερική, βοήθησε πάρα πολλούς, προσέφερε χρήματα και πλήρωνε δίδακτρα νέων μουσικών.
Από τους σπουδαίους συνθέτες, μπορώ να αναφέρω άλλον έναν μόνο που προσέφερε στους συνανθρώπους του, και αυτός ήταν ο Λιστ. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τη ζωή του Ραχμάνινοφ. Εξακολουθούν μέχρι σήμερα να γίνονται γνωστές περιπτώσεις στις οποίες έδωσε οικονομική βοήθεια σε κάποιους που είχαν ανάγκη.
– Για πολλούς πιανίστες αποτελεί όνειρο ζωής να αναμετρηθούν κάποτε με το Τρίτο Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Ραχμάνινοφ, που πρόκειται να ερμηνεύσετε. Θυμάστε την πρώτη σας επαφή με το συγκεκριμένο έργο;
– Ναι, θυμάμαι. Ημουν 17 ετών. Είναι μάλλον το σπουδαιότερο κοντσέρτο που έχει γραφτεί για πιάνο. Η δασκάλα μου, η Τατιάνα Νικολάγιεβα, μου είπε ότι πιθανόν να ακυρωνόταν η συναυλία ενός πιανίστα στη Σκωτία, και αν θα ήθελα να τον αντικαταστήσω. Θα έπρεπε να προσπαθήσω να μελετήσω το κοντσέρτο σε ένα μήνα. Δέχτηκα, φυσικά. Τρεις μέρες μελετούσα από νωρίς το πρωί μέχρι το βράδυ το κοντσέρτο και την τέταρτη ημέρα πήγα στη δασκάλα μου και της το έπαιξα χωρίς την παρτιτούρα. Τελικά στη Σκωτία διάλεξαν έναν άλλο πιανίστα. Μπορεί να μην το έπαιξα εκεί, αλλά ήταν η αρχή. Στα είκοσί μου το ερμήνευσα για πρώτη φορά σε συναυλία.
– Τι σας δίδαξε η καθηγήτριά σας Τατιάνα Νικολάγιεβα;
– Είχα τρεις βασικούς δασκάλους στη ζωή μου. Η πρώτη ήταν η Τατιάνα Κέστνερ όταν ήμουν πολύ μικρός. Μετά ήταν η Τατιάνα Νικολάγιεβα και ο τελευταίος ήταν ο Σεργκέι Ντορένσκι. Η Τατιάνα Νικολάγιεβα ήταν εκπληκτική πιανίστα στη σκηνή και μου έμαθε τι σημαίνει να ανεβαίνεις εκεί επάνω. Δεν ήξερε μόνο για τη μουσική, αλλά και για τη διδασκαλία και τις ιδέες πίσω από τη μουσική, καθώς και για την ερμηνεία, αφού έδινε συναυλίες μέχρι και την τελευταία ημέρα της ζωής της. Οταν έπαιξα το Τρίτο, με βοήθησε πολύ. Πάντα μου έλεγε ότι η μελωδική γραμμή θα έπρεπε να είναι πολύ βαθιά και πως θα έπρεπε να φαντάζομαι ότι το βάρος στη μελωδία είναι περισσότερο από ό,τι είναι στην πραγματικότητα.
Μου έμαθε επίσης ότι κάθε έργο είναι μια νέα ζωή. Οπότε κάθε φορά που ξεκινάς τη μελέτη ενός έργου, ξεκινάς μια νέα ζωή. Και αυτό ισχύει και για έργα που ανήκουν στον ίδιο συνθέτη. Ηταν πολύ ανοιχτόμυαλη. Είχε τεράστιο ρεπερτόριο. Επαιζε Μπαχ, Σοστακόβιτς, Ραχμάνινοφ, Μότσαρτ, Μπραμς. Μέχρι και τα 67 της μάθαινε νέα κομμάτια.
Εχω ερμηνεύσει το Κοντσέρτο Νο 3 ίσως διακόσιες ή τριακόσιες φορές
– Πόσες φορές έχετε ερμηνεύσει το Κοντσέρτο Νο 3;
– Είναι δύσκολο να πω. Πάρα πολλές φορές. Ισως διακόσιες ή τριακόσιες. Είναι το κοντσέρτο που έχω παίξει πιο πολύ από όλα.
– Οταν παίζετε ένα έργο τόσο συχνά, υπάρχουν φορές που η ερμηνεία γίνεται ρουτίνα;
– Αν μου δώσετε δέκα διαφορετικές ηχογραφήσεις μου από συναυλίες, θα μπορέσω αμέσως να πω ποιες είναι οι καλύτερες και ποιες όχι τόσο καλές. Γιατί κάθε φορά είναι διαφορετική· αλλάζουν το πιάνο, η αίθουσα, η ορχήστρα, ο μαέστρος. Η νοητική και σωματική μας κατάσταση είναι κάθε μέρα διαφορετική. Είναι αδύνατον να γίνει ρουτίνα. Φυσικά κι εγώ κάνω αλλαγές. Για παράδειγμα, τις νότες που θα παίξω με το δεξί ή το αριστερό μου χέρι. Εξαρτάται και από το βάρος των πλήκτρων στο κάθε πιάνο. Και η χιλιοστή φορά που θα ανέβεις στη σκηνή για να ερμηνεύσεις αυτό το Κοντσέρτο δεν μπορεί να είναι βαρετή, γιατί πιθανόν να συμβεί οτιδήποτε. Πάντα υπάρχουν εκπλήξεις.
Κάθε φορά είναι διαφορετική· αλλάζουν το πιάνο, η αίθουσα, η ορχήστρα, ο μαέστρος. Είναι αδύνατον να γίνει ρουτίνα.
– Κατά τη γνώμη σας, υπάρχει ο κίνδυνος να είναι μια ερμηνεία υπερβολικά συναισθηματική;
– Ο ερμηνευτής είναι πάντα συναισθηματικός στα κοντσέρτα του Ραχμάνινοφ γιατί του το επιβάλλει η μουσική. Για τους ακροατές είναι διαφορετικά. Ο ερμηνευτής πρέπει να «συγκινήσει» τις ψυχές τους. Οπότε η πρόκληση είναι περισσότερο για το κοινό. Με ποιον τρόπο θα ανοίξει την καρδιά του για να ερωτευτεί τη μουσική.
Η μουσική του Ραχμάνινοφ είναι εσωστρεφής σαν τον ίδιο. Ανοιγόταν μόνο στην οικογένειά του και σε λίγους στενούς φίλους του. Επίσης διαθέτει μια ισχυρή συναισθηματική δύναμη. Είναι ο συνδυασμός του αυτοελέγχου, της αυστηρής λογικής τής σύνθεσης με την ομορφιά των μελωδιών του και τα έντονα συναισθήματα. Αν ένα από αυτά τα στοιχεία υπερτερεί σε σχέση με τα υπόλοιπα, τότε η ερμηνεία δεν είναι καλή. Για κάποιους είναι πιο εύκολο να κατανοήσουν τη δομή των συνθέσεων, αλλά όχι την ιδιοσυγκρασία τους. Για κάποιους άλλους, το αντίθετο. Ως ερμηνευτές πρέπει να μας απασχολεί η ισοδυναμία αυτών των στοιχείων.
