Χωρίς να μπορώ να τραβήξω τα μάτια μου από όσα συμβαίνουν στη σκηνή, ψάχνω ψηλαφητά να βρω μια θέση μέσα στη σκοτεινή αίθουσα. Η τεχνική πρόβα ξεκίνησε πριν από λίγη ώρα. Η «Μήδεια» του Λουίτζι Κερουμπίνι, μεγάλη διεθνής συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ) με τη Μετροπόλιταν Οπερα (ΜΕΤ) της Νέας Υόρκης, την Οπερα του Καναδά και τη Λυρική Οπερα του Σικάγου, κάνει την αθηναϊκή της πρεμιέρα στις 25 Απριλίου σε μουσική διεύθυνση του Φιλίπ Ωγκέν. Σκηνοθεσία και σκηνικά υπογράφει ο 57χρονος σερ Ντέιβιντ Μακ Βίκαρ, ήδη επιτυχημένος και διακεκριμένος για τη δουλειά του στην όπερα.
Η συγκεκριμένη παραγωγή «άνοιξε» τη σεζόν στη ΜΕΤ τον Σεπτέμβριο. Με αυτήν ξεκινάει και το αφιέρωμα της ΕΛΣ για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας. Για τον κόσμο της μουσικής, η «Μήδεια» –βασισμένη στην τραγωδία του Ευριπίδη– είναι μια όπερα ταυτισμένη με τη φωνή της Κάλλας, που ερμήνευσε συγκλονιστικά τον κεντρικό ρόλο για πρώτη φορά το 1953 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ του Φλωρεντινού Μαΐου. Για την Ελλάδα όμως είναι κάτι ακόμη μεγαλύτερο: ένας μύθος. Η ερμηνεία της Κάλλας στην ιστορική παραγωγή της ΕΛΣ στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου το 1961, σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή και σκηνικά και κοστούμια Γιάννη Τσαρούχη, αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς για τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό.
Καθώς η Α΄ πράξη προχωράει, η σοπράνο Αννα Πιρότσι κάνει την είσοδό της στη σκηνή φορώντας ένα μακρύ μαύρο φόρεμα. Η Μήδεια, η βασίλισσα, η ερωτευμένη γυναίκα, φτάνει στην Κόρινθο παρείσακτη λίγο πριν από το δείπνο των μελλόνυμφων, και αντιλαμβάνεται πως η ζωή της διαλύεται. Ο γάμος του Ιάσονα με τη Γλαύκη –κόρη του βασιλιά Κρέοντα της Κορίνθου– προετοιμάζεται, κι ενώ η βασιλική αυλή αδημονεί για τη γιορτή, η απελπισία και η τρέλα αρχίζουν να καίνε την ψυχή της Μήδειας. Το μακρύ τραπέζι είναι στρωμένο για το συμπόσιο και τα κηροπήγια κάνουν τη σκηνή να λάμπει με 40 φλόγες, ενώ η Μήδεια λίγο λίγο βυθίζεται στο σκοτάδι. Οταν η Πιρότσι τραγουδάει στον Τζόρτζιο Μπερούτζι – Ιάσονα τη βασική άρια του έργου «Dei tuoi figli la madre» («Η μητέρα των παιδιών σου»), την οποία έχει ερμηνεύσει μοναδικά και σπαρακτικά η Κάλλας, ο μαέστρος Φιλίπ Ωγκέν και η ομάδα τής παραγωγής τη χειροκροτούν θερμά.
Ως Μήδεια η Ιταλίδα δραματική σοπράνο κολορατούρα κάνει σε αυτήν την παραγωγή το ντεμπούτο της, και η απόφασή της να αναμετρηθεί με τον φημισμένο για τη δυσκολία του ρόλο και το σπουδαίο παρελθόν του έργου, συνιστά ταυτόχρονα τιμή και πρόκληση. «Πρέπει να έχεις κάποιον που να μπορεί να το τραγουδήσει. Αν έχεις, το κάνεις. Εάν όχι, δεν το κάνεις. Είναι τόσο απλό», είπε o μαέστρος Κάρλο Ρίτζι στους New York Times αναφερόμενος στη δυσκολία της «Μήδειας», την οποία διηύθυνε για τη ΜΕΤ.
Εντυπωσιακό σκηνικό
Διεθνής συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με τη Μετροπόλιταν Οπερα της Νέας Υόρκης, την Οπερα του Καναδά και τη Λυρική Οπερα του Σικάγου.
Η μπούκα της σκηνής στην αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της ΕΛΣ έχει άνοιγμα 16 μέτρων, και το εντυπωσιακό σκηνικό είναι ακόμη πιο πλατύ χωρίς να αφήνει χιλιοστό ακάλυπτο. Οταν οι πανύψηλες χρυσές πύλες του παλατιού είναι κλειστές, η Μήδεια, αποσυνάγωγη, γονατίζει πάνω σε λάσπες, ξερά φύλλα και χώμα, όλα στο χρώμα του σκουριασμένου μετάλλου. Οταν ανοίγουν οι πύλες, βλέπει τον Ιάσονα, τους ευγενείς, τη λευκοντυμένη μέλλουσα νύφη να λάμπουν από ευτυχία και αυταρέσκεια, καθώς ο τεράστιος επικλινής καθρέφτης ύψους 9 μέτρων γεμίζει τον χώρο με την εικόνα τους και τη συνθλίβει. «Το πιο σημαντικό στοιχείο του σκηνικού είναι ο καθρέφτης. Αυτός βοηθάει ώστε να δημιουργηθεί όλη η μαγεία της παράστασης», λέει η σκηνογράφος Χάνα Πόστλουεϊτ, που για αυτή την παραγωγή έχει συνεργαστεί στενά με τον σκηνοθέτη και σκηνογράφο Ντέιβιντ Μακ Βίκαρ. Είναι μια νεαρή γυναίκα πολύ δυναμική, μέλος αυτής της πολυεθνικής ομάδας μιας νέας γενιάς επαγγελματιών που εργάζονται στο λυρικό θέατρο. «Ο καθρέφτης αποτελεί μια δεσπόζουσα, καταπιεστική παρουσία στην Κόρινθο, η οποία αντανακλά κάθε εκατοστό της σκηνής μέσα από τις συρόμενες πόρτες.
Σε αυτόν τον καθρέφτη δημιουργούμε όμορφες σκηνές, όπως ο γάμος της Γλαύκης και του Ιάσονα με τα εντυπωσιακά κοστούμια της Ντούι (σ.σ. Λίτι). Δημιουργούμε επίσης σκηνές καταστροφής με μαινόμενες φλόγες και καταιγίδες χάρη στις προβολές της Κέιτι (σ.σ. Τάκερ)», προσθέτει η σκηνογράφος.
Ο καθρέφτης λοιπόν αντανακλά τον κόσμο της Κορίνθου κι όσα συμβαίνουν μέσα στα επιχρυσωμένα τείχη της. «Αντικατοπτρίζει τη ματαιοδοξία της πόλης και των ανθρώπων της, την ηθική κρίση και την απληστία τους», εξηγεί η Πόστλουεϊτ. «Ο χώρος κάτω από τη σκηνή, ο κόσμος της Μήδειας, είναι απαλλαγμένος από αυτή τη σκληρότητα. Οι γιγάντιες χρυσές συρόμενες πόρτες εξυπηρετούν έναν βασικό σκοπό: να κρατούν έξω ανθρώπους όπως εκείνη. Το σκηνικό εστιάζει στο χάσμα ανάμεσα στον πλούσιο κόσμο της Κορίνθου και τη σκληρή ερημιά όπου κατοικεί η Μήδεια».
Η σκηνή του μεγαλόπρεπου γάμου είναι πραγματικά υπέροχη, μια αισθητική απόλαυση για τα μάτια καθώς το μακρύ γαμήλιο πέπλο της Γλαύκης απλώνεται πάνω στα πολύχρωμα πολυτελή χαλιά σχηματίζοντας μια διαγώνια λευκή γραμμή στον καθρέφτη. Η ασπροντυμένη Γλαύκη στέφεται βασίλισσα, ενώ η μαυροντυμένη Μήδεια γονατίζει ταπεινωμένη έξω από τα τείχη της πόλης. «Ο Ντέιβιντ (σ.σ. Μακ Βίκαρ) ήθελε η Μήδεια να είναι το αντίθετο της Γλαύκης όταν εμφανίζεται για πρώτη φορά στο δείπνο του συμποσίου. Είναι μια μαυροφορεμένη νύφη ή μια χήρα που θρηνεί; Είναι ταξιδιώτισσα. Είναι σίγουρα η “άλλη”. Δεν θεωρώ τη Μήδεια κακιά. Νομίζω ότι είναι πληγωμένη, και ως εκ τούτου επικίνδυνη. Νομίζω ότι είναι μια δύναμη της φύσης. Και είναι μόνη», λέει η ενδυματολόγος Ντούι Λίτι. Τα κοστούμια αντλούν έμπνευση από τα τέλη του 18ου αιώνα στη Γαλλία, την Επανάσταση, τη Βασιλεία του Τρόμου, και την περίοδο του Διευθυντηρίου. Τι δημιουργικές δυνατότητες τής προσέφερε αυτή η σκηνοθετική ιδέα; «Η ίδια η όπερα βρίσκεται ανάμεσα στην κλασική και τη ρομαντική μουσική περίοδο και ο Ντέιβιντ ήθελε αυτό να αντικατοπτρίζεται στον σχεδιασμό», απαντά η Λίτι. «Δουλέψαμε το σκηνικό και τα κοστούμια ταυτόχρονα συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλον. Η αποικιακή κοινωνία που απεικονίζουμε, αντικατοπτρίζεται στον φθαρμένο καθρέφτη, στους ετοιμόρροπους τοίχους και στο χρώμα των υφασμάτων, που εκφράζουν μια παρακμιακή και (ηθικά;) χρεοκοπημένη κοινωνία, ενώ επίσης ξεχειλίζει από σιλουέτες με ρούχα της εποχής, που αναφέρονται έμμεσα σε κλασικά ελληνικά σχήματα».
Εκδοχές που ξεχωρίζουν
Ρωτάω και τις δύο δημιουργούς –τη σκηνογράφο και την ενδυματολόγο– αν, από τις πολλές εκδοχές της Μήδειας που έχουν δει, παλαιότερες και σύγχρονες κινηματογραφικές-οπερατικές-θεατρικές αναπαραστάσεις του μύθου, ξεχωρίζουν μία. «Οταν άρχισα να δουλεύω για το έργο με τον σερ Ντέιβιντ Μακ Βίκαρ, μου σύστησε την ταινία του 1969 με τη Μαρία Κάλλας», απαντά η Χάνα Πόστλουεϊτ. «Εκείνο που πραγματικά ξεχώρισα στην ταινία ήταν ο τρόπος που η Μήδεια αντιμετώπιζε τα παιδιά της. Στο φινάλε, ήταν πολύ συγκινητικό να τη βλέπεις να τους συμπεριφέρεται με τέτοια φροντίδα λίγο πριν από τη δολοφονία τους. Τα κάνει μπάνιο και τα νανουρίζει ακριβώς πριν πιάσει το μαχαίρι».
Ανάλογη φόρτιση προξενεί στην Ντούι Λίτι ο μύθος, ιδωμένος μέσα από μια άλλη οπτική. «Η ταινία “Μήδεια” (1988) του Λαρς φον Τρίερ, βασισμένη σε σενάριο του Καρλ Ντράγιερ, ήταν μία από τις πιο σημαντικές κινηματογραφικές μεταφορές που είδαμε κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού», λέει. «Αξέχαστη είναι για μένα η συναισθηματική λιτότητα, οι έντονες εικόνες της Μήδειας που βαδίζει μόνη σε ένα άδειο τοπίο, και η σχεδόν αόρατη αλλά αφόρητη δολοφονία των παιδιών της».
