Η δήλωση στο BBC, του εκπροσώπου εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, Τζον Κίρμπι, για την τελευταία –μέχρι νεωτέρας– διαρροή διαβαθμισμένων εγγράφων του αμερικανικού Πενταγώνου ότι «δεν ξέρουμε ποιος είναι υπεύθυνος, δεν ξέρουμε γιατί» μαζί με την αποκάλυψη στη συνέχεια ότι επρόκειτο για τον 21χρονο Τζακ Τεϊσέιρα, ο οποίος θα δικαστεί για παραβίαση του νόμου περί κατασκοπείας για τις σχετικές αναρτήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ήταν προφανώς ένα «χτύπημα». Οχι μόνο για τις αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών αλλά για το σύνολο του κλάδου, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον τρόπο, τα μέσα, τα χαρακτηριστικά του «κατασκόπου» και την αύρα μιας κάποιας γελοιότητας που αποπνέουν. Λογικά αναμενόμενο αφού, αν εμπιστευθούμε δημοσίευμα των βρετανικών Times, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο(!) Αμερικανοί έχουν πρόσβαση σε διαβαθμισμένες πληροφορίες. Ανάλογες επίσημες παραδοχές Αμερικανών αξιωματούχων υπονόμευσαν περαιτέρω την έννοια και την ιδέα για την αναγκαιότητα ενός «θεσμού» που συνοδεύει την ανθρωπότητα από τους βιβλικούς χρόνους, έχει πρωταγωνιστήσει σε αρχαία περιβάλλοντα και μεσαιωνικές βασιλικές αυλές για να φτάσει στη δημιουργική υπεραξία η οποία προσφέρθηκε στην κατασκοπεία από συγγραφείς που, συχνά, ήταν ή είχαν διατελέσει κατάσκοποι, τροφοδοτώντας μας με λογοτεχνικά έργα που άκμασαν κατά τη διάρκεια και μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα. Υπήρξε ωστόσο μια αποστροφή στη δήλωση ενός εκ των αξιωματούχων όταν, χωρίς προηγούμενη ή επόμενη δημόσια αναφορά, είπε ότι «σίγουρα φροντίζουμε καλύτερα τους ανθρώπους στο πεδίο». Αυτή η αναγνώριση, της ξεχωριστής αξίας του ανθρώπου, πρέπει να ομολογήσω ήταν μια κάποια παρηγοριά για τους αναγνώστες κατασκοπικής λογοτεχνίας, οι οποίοι μετράμε εκατομμύρια και παραμένουμε πιστοί παρά το hashtag #ForgetJamesBond που επινόησε για το Twitter ο σημερινός επικεφαλής των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών, Ρίτσαρντ Μουρ, στην προσπάθειά του να προωθήσει την εναρμόνιση της υπηρεσίας με σύγχρονες, πολιτικά ορθές απόψεις. Ακόμα κι αν προτιμάμε την, μερικώς ρεαλιστική, κατασκοπεία με τον Σμάιλι του Λε Καρέ από την απολύτως μυθιστορηματική του Φλέμινγκ με τον Τζέιμς Μποντ. Εξάλλου το timeline του spymaster είναι κατά τα άλλα γεμάτο από αναφορές σε συγκεκριμένους κατασκόπους οι οποίοι δούλεψαν για το καλό της πατρίδας του Μουρ από όποια πατρίδα κι αν προέρχονταν οι ίδιοι και δεν αναφέρουν με –έστω υποκριτικό– θαυμασμό ονόματα κατασκοπικών δορυφόρων και άλλες τεχνολογικές μεθόδους κατασκοπείας. Διότι τουλάχιστον από την εποχή της συσκευής enigma του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η τεχνολογία έπαιζε πάντοτε ρόλο αλλά τη σημασία και την αξία την έδιναν η ανθρώπινη ερμηνεία από λίγους που είχαν εκπαιδευτεί για να είναι και εκλεκτοί. Ετσι, όπως μάλλον είναι αδύνατον να εκπαιδευτούν ένα εκατομμύριο υπάλληλοι που δεν έρχονται σε επαφή με κάποια «ανθρώπινη κατάσταση» αλλά με μια σωρεία πληροφοριών οι οποίες καταφθάνουν στις οθόνες τους από το παγκόσμιο νέφος, συχνά προερχόμενες από ιδιωτικούς εργολάβους του είδους και με μια διαβάθμιση μυστικότητας που στη διαδρομή έχει χάσει την αιτία της, την αξία και τον στόχο με, συχνό πλέον, αποτέλεσμα ένα έγγραφο απόρρητο μια Τρίτη να το διαβάζουμε όλοι σε ένα πρωτοσέλιδο εφημερίδας την Πέμπτη. Επιπλέον, όπως σημείωνε ο Αρθουρ Χάλνικ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και βετεράνος της CIA, πριν από το θάνατό του το 2018, «οι Αμερικανοί φαίνονται ιδιαίτερα επιρρεπείς στο να εξισώνουν την τεχνολογία των υπηρεσιών πληροφοριών με την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών πληροφοριών».
Η παραδοσιακή κατασκοπεία που μας έδωσε τα αριστουργήματα του Σόμερσετ Μομ, του μετρ της ηθικής αμφισημίας Γκράχαμ Γκριν, του Μπιούκαν και του Τζόζεφ Κόνραντ, μαζί με περιγραφές εσωτερικών υπαρξιακών συγκρούσεων και καταστάσεων εφάμιλλων της «Ανθρώπινης κωμωδίας» του Μπαλζάκ, έχει απέναντι και μια άλλη νοοτροπία, μια πολιτισμική αλλαγή, υπό το φως της οποίας η προτροπή, προς Υπηρεσίες Πληροφοριών και εμπλεκομένους, με το χάστανγκ «more open to stay secret –πιο ανοιχτοί στη μυστικότητα» ενός άλλου ειδικού στην Ασφάλεια Πληροφοριών, του Νταν Λόμας– δεν φαίνεται να επηρεάζει το αυξανόμενο κλίμα έκθεσης απόρρητων εγγράφων.
«Οσο ισχυρά και αν είναι τα τεχνικά εργαλεία, δεν υπάρχει υποκατάστατο του κατασκόπου στο πεδίο».
Διότι παράλληλα με τη δύναμη, το εύρος και την ταχύτητα της τεχνολογικής συλλογής πληροφοριών, τον ρόλο των μεγάλων δεδομένων και τη διαθεσιμότητα του υλικού ανοικτής πηγής, πολλοί από τους… πολλούς συμμετέχοντες στις διαβαθμισμένες πληροφορίες, χωρίς «πρόσωπο» και, κυρίως, χωρίς προσωπική σχέση με τους υπεύθυνους αξιωματικούς επιχειρήσεων, δεν «νιώθουν» κατάσκοποι και είναι στην καλύτερη περίπτωση υπέρ της ελεύθερης διακίνησης των πληροφοριών και –καλώς ή κακώς– αγνωστικιστές ως προς το κράτος ασφάλειας.
Εμείς, οι πιστοί αναγνώστες, θα συνεχίσουμε να προτιμάμε τους ανθρώπους πρωταγωνιστές στις ιστορίες κατασκοπείας. Αλλά, όπως έγραψε σχετικά πρόσφατα η Τζιλ Μπένετ, ιστορικός των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών και «οι περισσότεροι επαγγελματίες των υπηρεσιών πληροφοριών θα συμφωνήσουν ότι όσο ισχυρά και αν είναι τα τεχνικά εργαλεία, δεν υπάρχει υποκατάστατο του κατασκόπου στο πεδίο. Η HUMINT, η ανθρώπινη πηγή στη συλλογή πληροφοριών – human intelligence, ένας κατάσκοπος, παραμένει το “νόμισμα του βασιλείου” για τις υπηρεσίες πληροφοριών». Για τα μυθιστορήματα επίσης.
