Μέχρι τη στιγμή που γράφτηκαν τούτες εδώ οι γραμμές, δεν ήταν ακόμη γνωστό τι ακριβώς έβγαλε η κάλπη της 21ης Μαΐου. Οποια όμως και αν είναι η επόμενη κυβέρνηση, όποτε και αν προκύψει, θα κληθεί να διαχειριστεί και έναν τομέα που λίγο συζητείται σε ντιμπέιτ, δημοσκοπήσεις και τηλεοπτικά πάνελ: τον πολιτισμό. Ζητήσαμε από έξι εκπροσώπους του –τον αρχαιολόγο Πέτρο Θέμελη, την εκδότρια Αννα Πατάκη, τον μαέστρο Γιώργο Πέτρου, τη σκηνοθέτιδα του κινηματογράφου Κατερίνα Ευαγγελάκου, τον εικαστικό Μάριο Σπηλιόπουλο και τον θεατρικό σκηνοθέτη Θέμελη Γλυνάτση– να συνοψίσουν τις προκλήσεις και τις προτεραιότητες που πιστεύουν ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν και να τεθούν κατά την επόμενη περίοδο στον κλάδο όπου δραστηριοποιούνται. Και όπως φαίνεται, είχαν αρκετά να πουν.
Πέτρος Θέμελης
Ενιαίο υπουργείο
O πολιτισμός, όπως η υγεία, η παιδεία, η άμυνα, αναγνωρίζεται ως θέμα ύψιστης προτεραιότητας. Οραματίζομαι ένα ενιαίο υπουργείο Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, του οποίου κύριος στόχος είναι η διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Στο όραμά μου, η Αρχαιολογική Υπηρεσία στελεχώνεται με λειτουργούς που προσλαμβάνονται ύστερα από διαγωνισμό. Το φυλακτικό προσωπικό των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων προσλαμβάνεται ύστερα από εκπαίδευση σε ειδικές σχολές. Οι προϊστάμενοι όλων των αρχαιολογικών μουσείων (συμπεριλαμβανομένων των πέντε Δημοσίου Δικαίου) καθώς και των εφορειών αρχαιοτήτων επιλέγονται με βάση εμπειρία, επιστημονικά προσόντα και γνώσεις διαχείρισης· δεν ορίζονται με αποκλειστικό κριτήριο τα χρόνια προϋπηρεσίας. Η διάρκεια θητείας των προϊσταμένων των εφορειών αρχαιοτήτων δεν υπερβαίνει τα 4 έτη. Η αρμοδιότητα των εφορειών αρχαιοτήτων καλύπτει περισσότερους νομούς, με περιορισμό δαπανών και αποτελεσματικότερη λειτουργία.
Το «τέρας της γραφειοκρατίας» εξοντώνεται και οι αρχαιολόγοι ασχολούνται, επιτέλους, με θέματα της ειδικότητάς τους. Σε όλα τα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους λειτουργούν, επιτέλους, πωλητήρια με πλούσιο περιεχόμενο, αναψυκτήρια και ευπρεπείς χώροι υγιεινής. Στο θέμα του πολεοδομικού σχεδιασμού, δεν ασκείται πελατειακού τύπου πολιτική με συνεχείς «τακτοποιήσεις αυθαιρέτων».
Τελικά, οι εφορείες αρχαιοτήτων, υπό νέο οργανωτικό σχήμα και κανονισμό λειτουργίας, καλύπτουν επαρκώς τις διοικητικές και ερευνητικές ανάγκες τους, διασφαλίζοντας το πάσης φύσεως προσωπικό τους από αυθαιρεσίες και αυταρχικές συμπεριφορές.
Αννα Πατάκη
Βιβλίο, και τεχνολογία
Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης φέρνει τον κόσμο του βιβλίου διεθνώς αντιμέτωπο με την ανάγκη επαναπροσδιορισμού πολύ σοβαρών ζητημάτων: θέματα πνευματικών και ηθικών δικαιωμάτων των δημιουργών, θέματα δεοντολογίας και πρακτικής –από το αν και με ποιους κανόνες πρέπει να δηλώνονται πηγές βιβλιογραφίας μέχρι την έννοια της λογοκλοπής ή της παραχάραξης– θέματα προστασίας του χρήστη ως αποδέκτη κ.ά. Είναι πράγματα που ήδη συζητάμε διεθνώς και είναι εξαιρετικά επείγον αυτή η διεργασία να γίνει σε επίπεδο κρατικό, με ουσιαστικό και συνεχή τρόπο. Οι νέες προκλήσεις φέρνουν στην επιφάνεια πάγιες ανάγκες και παλιές αδυναμίες. Στην ελληνική περίπτωση, δεν θα κουραστούμε να επαναλαμβάνουμε πως υπάρχει επιτακτική ανάγκη αδιάλειπτης και ουσιαστικής συνεργασίας της πολιτείας και των φορέων, ανεξάρτητα από την εκάστοτε κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
Και αν πρέπει να πούμε ένα πράγμα σήμερα, ίσως αυτό να είναι η τομή που χρειάζεται και μπορεί να επιχειρήσει η ελληνική κοινωνία διακόσια και δύο χρόνια μετά τη διακήρυξη της εθνικής μας υπόστασης: η συνέπεια και η συνέχεια του κράτους. Είτε πρόκειται για τον πολιτισμό (ενδεικτικές είναι οι περιπέτειες του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, του οποίου τα τελευταία σχέδια επανασύστασης παρακολουθεί ο κόσμος του βιβλίου ουσιαστικά εξ αποστάσεως), είτε πρόκειται για την παιδεία (το υπουργείο Παιδείας βρίσκεται στη φάση του σχεδιασμού μιας νέας μεταρρύθμισης με αιχμή του δόρατος το πολλαπλό σχολικό βιβλίο στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ένα εξαιρετικά σημαντικό και θετικό βήμα, που το προτείνει, όμως, με μια πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος που πάσχει στα πιο ουσιαστικά σημεία), είτε πρόκειται για την υγεία, την ανάπτυξη και την ασφάλεια των πολιτών.
Γιώργος Πέτρου
Το «αγκάθι» της Καμεράτας
Χαίρομαι ιδιαίτερα που το αφήγημα ότι η κλασική μουσική δεν αποτελεί μέρος του DNA του ελληνικού πολιτισμού έχει πια καταρριφθεί. Από την εποχή της κρίσης έχουν γίνει τεράστια βήματα προς την κατεύθυνση της αναγνώρισης της αξίας και της προσφοράς του πεδίου της κλασικής μουσικής στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Οχι μόνο μέσα από την αναγνωρισμένη πλέον και καταγεγραμμένη πλουσιότατη ελληνική μουσική παραγωγή με ζωή πάνω από 200 χρόνια, αλλά και μέσω του σπουδαίου έργου Ελλήνων καλλιτεχνών εντός και εκτός Ελλάδας, οι οποίοι άφησαν ανεξίτηλο διεθνές στίγμα. Δυστυχώς, ζούμε ακόμη στην εποχή του ελληνικού μουσικού υδροκεφαλισμού, εφόσον το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό της παραγωγής κλασικής μουσικής προέρχεται από την πρωτεύουσα.
Στο άμεσο μέλλον είναι υποχρέωσή μας και προτεραιότητα να θεσμοθετηθούν σταθεροί πόλοι δημιουργίας στην περιφέρεια, ώστε να μπορούν όλοι να προσεγγίσουν τη μεγάλη μουσική δημιουργία του κόσμου μας. Τα βήματα που έχουν ξεκινήσει όσον αφορά τη δημιουργία μουσικής ακαδημίας είναι κομβικής σημασίας και εύχομαι το σχέδιο να υλοποιηθεί συντομότατα, μετρώντας ήδη καθυστερήσεις δεκαετιών. Δεν μπορεί να μην παρατηρήσουμε ότι οι μεγάλοι μουσικοί θεσμοί (ΚΟΑ, ΚΟΘ, ΕΛΣ, ΜΜΑ) λειτουργούν πλέον σωστά και με θεσμική ασφάλεια, ωστόσο θα περίμενε κανείς σημαντικά βήματα και εκτός των θεσμών αυτών.
Τραγικό παράδειγμα η Καμεράτα-Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής, η οποία παρά τη διεθνή αναγνώρισή της και τις τακτικές εμφανίσεις της στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές σκηνές και στην κορυφή της διεθνούς δισκογραφίας, δεν κατάφερε ακόμη να βρει ούτε τη θεσμική υποστήριξη που της αξίζει ούτε τη θέση που της αρμόζει στα ελληνικά μουσικά πράγματα.
Είναι βέβαιο ότι η κλασική μουσική στην Ελλάδα αποτελεί (ή θα έπρεπε να αποτελεί) βασικό εξαγώγιμο πολιτιστικό προϊόν, κάτι που δεν συμβαίνει ακόμη. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι πολλοί Ελληνες μουσικοί διαπρέπουν διεθνώς, αλλά οι θεσμοί μας ακόμη περιορίζονται εντός των τειχών. Ελπίζω σύντομα να προχωρήσουμε μπροστά με άλματα.
Κατερίνα Ευαγγελάκου
Η ευθύνη της τηλεόρασης
Η πολυετής άρνηση των τηλεοπτικών σταθμών (πλην ΕΡΤ) να επενδύουν σε σταθερή βάση το 1,5% των εσόδων τους, στην ελληνική κινηματογραφική παραγωγή είναι μια τρανταχτή περίπτωση συλλογικής ανυπακοής στην ελληνική νομοθεσία και στην ευρωπαϊκή οδηγία (αρ. 13/1. της οδηγίας ΕΕ 2010/13). Η ευρωπαϊκή οδηγία, μάλιστα, στην επόμενη παράγραφο, καθιστά υπεύθυνο το κράτος-μέλος για την υλοποίηση της παραγράφου 1, «συνεκτιμώντας τις εξελίξεις στην αγορά και στην τεχνολογία καθώς και τον στόχο της πολιτισμικής πολυμορφίας».
Να συμπληρώσω ότι όταν παρανομεί κάποιος τιμωρείται, όταν παρανομούν όλοι καταργείται σιωπηλά ο νόμος. Η ελληνική πολιτεία δεν έχει δείξει μέχρι σήμερα την απαιτούμενη αποφασιστικότητα στην αντιμετώπιση του ζητήματος και είμαι σχεδόν σίγουρη ότι δεν έχει μελετήσει σε βάθος την ευθύνη της απέναντι στους κινηματογραφιστές, αλλά ούτε τη σημασία και το εύρος αυτής της παρανομίας σε ανθρωπιστικό, εργασιακό, πολιτιστικό, οικονομικό και εκπαιδευτικό επίπεδο.
Ακόμη κι εμείς οι επαγγελματίες περιοριζόμαστε να μνημονεύουμε τον Εμμ. Ροΐδη και την υπέροχη «Σκνίπα» του «Εν Ελλάδι ενός νόμου χρείαν έχομεν: Περί τηρήσεως των κειμένων νόμων» και να πηγαίνουμε παρακάτω. Επαναφέρω το ζήτημα, μιας και αυτό θέλω να δω να εφαρμόζεται την ερχόμενη τετραετία. Και αν εκτός από το τι περιμένω από την καινούργια κυβέρνηση, μπορώ να μοιραστώ μαζί σας και τι περιμένω από τους ανθρώπους, θα έλεγα ότι φαντάζομαι καναλάρχες που ενθαρρύνουν τον πειραματισμό και την καλλιτεχνική έκφραση, διευθυντές προγράμματος που εγκαινιάζουν εκπαιδευτικές ζώνες τεχνολογίας και τεχνών, στελέχη που αναζητούν νέα ταλέντα στο Φεστιβάλ Δράμας, Ολυμπίας, Θεσσαλονίκης και παντού, εργαστήρια οπτικοακουστικής γλώσσας για παιδιά και εφήβους μέσα στα στούντιο.
Μάριος Σπηλιόπουλος
Δημόσιο και ιδιωτικό μαζί
Ανήκω σε μια γενιά που δικαιολογημένα υπήρξαμε γκρινιάρηδες. Ξεκίνησα ως νέος καλλιτέχνης, χωρίς να υπάρχει ένα Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ενώ η Εθνική Πινακοθήκη ήταν ένα μοντερνιστικό αρχιτεκτόνημα μικρό και στριμωγμένο δίπλα στο Χίλτον. Ανήκαμε ως καλλιτέχνες σε μια χώρα απομονωμένη και περιφερειακή. Υπήρχε η πολιτική άποψη ότι η Ελλάδα είναι ταυτισμένη με την αρχαία ιστορία της, προφανώς και την τέχνη. Σε ένα κείμενο εκείνης της εποχής είχα γράψει ότι το υπουργείο Πολιτισμού πρέπει να βρει τον ιμάντα μετάβασης του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό. Οσοι συμμετείχαμε στις διεθνείς εκθέσεις, νιώθαμε σαν φτωχοί συγγενείς καλλιτεχνών που κατέφθαναν έχοντας την υποστήριξη των θεσμών της χώρας τους.
Θα παρέμενα απλώς γκρινιάρης, εάν επέμενα ότι στον τομέα του πολιτισμού, και δη των εικαστικών –που για μένα πρέπει να αποτελούν μέρος μιας κοινής πολιτιστικής στρατηγικής– δεν έγιναν καθοριστικές αλλαγές στην Ελλάδα των τελευταίων χρόνων. Εχουμε μια υπέροχη Εθνική Πινακοθήκη και έχει βρεθεί ήδη μια εξαιρετική αντικαταστάτρια της αείμνηστης Λαμπράκη, η Συραγώ Τσιάρα. Εχουμε λειτουργικό ΕΜΣΤ με την Κατερίνα Γρέγου επικεφαλής.
Ηδη από τις αρχές του 2000 στο ΕΜΣΤ έγιναν, από την Αννα Καφέτση, εξαιρετικές εκθέσεις σύγχρονης τέχνης με πρωτοκλασάτα διεθνή ονόματα, και τώρα περιμένουμε τη συνέχεια. Οφείλω επίσης να αναφέρω τη σπουδαία συμμετοχή των ιδρυμάτων (Νιάρχου, Ωνάση, Γουλανδρή, οργανισμός ΝΕΟΝ) στην εξέλιξη. Οι μεγάλοι συλλέκτες με τις δωρεές τους, όπως ο Δασκαλόπουλος, είναι για μένα εφάμιλλοι των εθνικών ευεργετών. Δημιουργήθηκε το MOMus στη Θεσσαλονίκη, μεγάλες γκαλερί του εξωτερικού όπως η Gagosian έχουν έρθει στην Αθήνα και ελληνικές γκαλερί ταξιδεύουν στο εξωτερικό Εκείνο το άνυδρο τοπίο έχει χαθεί.
Θεωρώ ότι δεν πρέπει να αφήσουμε αυτές τις νέες ευκαιρίες να χαθούν. Ελπίζω το Δημόσιο να φροντίσει για τις χρηματοδοτήσεις εξασφαλίζοντας την έως τώρα καλή λειτουργία μουσείων και χώρων, όπως στο ΚΠΙΣΝ. Κι επίσης ελπίζω να μάθει ο δημόσιος τομέας να συνεργάζεται παραγωγικά με τον ιδιωτικό. Ως καλλιτέχνης, δεν έχω χρόνο να ακούσω παλιές προκαταλήψεις σε αυτό το θέμα.
Θέμελης Γλυνάτσης
Κανόνες και υποχρεώσεις
Στην πολιτική της Ελλάδας, εδώ και πολλές δεκαετίες, ο πολιτισμός φαντάζει σαν ένα δύστροπο παιδί το οποίο μεταφέρεται από ανάδοχη οικογένεια σε άλλη ανάδοχη, οι οποίες το αντιμετωπίζουν αμήχανα και με σχετικό άγχος. Ουδέποτε το παιδί αυτό αισθάνθηκε πυρηνικό μέλος τους και η συστηματική, αν και προσεκτικά συγκαλυμμένη παραγκώνισή του οδήγησε στη διαιώνιση άστοχων γονικών πρωτοβουλιών και σε κρυφές ασκήσεις επιβίωσης του ίδιου του παιδιού, που δυστυχώς ισχυροποιούσαν τον παραμερισμό του.
Για την υγιή ανάπτυξή του, χρειάζονται αφενός κανόνες, υποχρεώσεις και όραμα που διέπουν τις αποφάσεις των αναδόχων οικογενειών και, αφετέρου, μια γενναία (σχεδόν υπερβατική) απόφαση του ίδιου του παιδιού να σταματήσει να βλέπει τον εαυτό του ως προβληματικά (και πολλές φορές, ναρκισσιστικά) διαφορετικό, ώστε να επινοήσει μια διαφορετικότητα ενδυναμωμένη από μια ισχυρή προσωπικότητα και έναν διαυγή και συμπαγή λόγο, ο οποίος μπορεί να αμφισβητήσει την όποια συστημικότητα. Μπορούμε να περιμένουμε αυτή την υπέρβαση από ένα παιδί με αμφίβολη γονική καθοδήγηση; Απαιτείται η αποσυντηρικοποιημένη, ευαίσθητη και απαραιτήτως διανοούμενη (δηλαδή όχι τεχνοκρατική) πολιτική εμπλοκή με τις ιδιαίτερες ανάγκες του πολιτισμού, αλλά και η απόφαση των ανθρώπων του πολιτισμού (που κάθε άλλο παρά παιδιά είναι) πως δεν διατίθενται πλέον να είναι πεισματικά απομονωμένοι και έρμαια συχνά μεταφυσικών προκαταλήψεων· να αποσυνδεθούν, επιτέλους, οι έννοιες της επανάληψης και της επανάστασης.
Οι παράμετροι που οφείλουν να κινητοποιήσουν το διττό αυτό φαινόμενο είναι κατ’ αρχάς τρεις: α) Η καλλιτεχνική εκπαίδευση (όταν φυσικά επινοηθεί ένα κοινό λεξιλόγιο για τον σχετικό διάλογο), β) οι επιχορηγήσεις, που πρέπει να ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των παραστατικών τεχνών και οραμάτων και να μη λειτουργούν ως φιλανθρωπικές ασκήσεις πολιτικής εξιλέωσης που εξαναγκάζουν το επίπεδο των παραστάσεων να είναι συγκεκριμένο και γ) η προστασία πάγιων εργασιακών κεκτημένων και αιτημάτων ώστε ο πολιτισμός να σταματήσει να είναι είτε μια ιδιοσυγκρασιακή υποσημείωση είτε όχημα για πολιτικούς βαυκαλισμούς πεφωτισμένων ηγεμόνων. Και κάτι τελευταίο: ας είναι η επόμενη ημέρα ευκαιρία να δουν οι γονείς ένα ακόμη παραγκωνισμένο και αδίκως τραυματισμένο παιδί: τον χορό.
