Η Τζόις ντι Ντονάτο –το εξωτικό επίθετο ανήκει στον πρώτο της σύζυγο, ενώ η ίδια είναι ιρλανδικής καταγωγής Αμερικανίδα– δεν είναι μόνο εξαιρετική λυρική μεσόφωνος, αλλά και φωτεινή, βαθιά πνευματώδης προσωπικότητα με έντονο εκτόπισμα και θετική αύρα. Τελειομανής και άψογη επαγγελματίας (πριν από χρόνια έσπασε το πόδι της στη διάρκεια του «Κουρέα της Σεβίλλης» στο Κόβεντ Γκάρντεν και έπειτα από σύντομη παύση για άμεση βοήθεια, συνέχισε την παράσταση από αναπηρικό αμαξίδιο), βρίσκεται στο αποκορύφωμα λαμπρής καριέρας που, αν και επικεντρωμένη κυρίως στην όπερα, τα τελευταία χρόνια συμπεριλαμβάνει και πρωτότυπα, ευφάνταστα διαδραστικά πρότζεκτ που συνδυάζουν πολλών ειδών τέχνες και αφορούν ζωτικά θέματα της εποχής μας.
Παράδειγμα η επίσκεψή της στην Αθήνα, με την παράσταση «Eden» (Εδέμ), στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μεθαύριο Τρίτη 30 Μαΐου. Η παραγωγή, προϊόν της ακατάσχετης περιέργειας και κοινωνικής ευαισθησίας της, πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μπάρμπικαν Χολ του Λονδίνου τον Μάρτιο του 2022 και έκτοτε ταξίδεψε στις Βρυξέλλες και σε 43 ακόμη μέρη, μεταξύ των οποίων στη Μανάους, στη ζούγκλα του Αμαζονίου, στις σπηλιές των λατομείων εκλεκτού μαρμάρου στην Καράρα της Τοσκάνης, στις Πυραμίδες της Γκίζας και στο Βατικανό.
«Παιδί» της… COVID
«Η ιδέα για το “Eden” γεννήθηκε την περίοδο του lockdown, μια μακρά περίοδο επιβεβλημένης απραξίας την οποία όμως συνειδητοποίησα ότι χρειαζόμουν και αποφάσισα να αντιμετωπίσω όσο το δυνατόν πιο δημιουργικά. Σε αυτό με ενθάρρυνε η παγκόσμια επιτυχία του προηγούμενου πρότζεκτ μας, “Πόλεμος και Ειρήνη”, εμπνευσμένο από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι το 2015. Το θέμα του “Eden” είναι η σχέση μας με τη φύση, το καυτό θέμα της εποχής μας, το οποίο προσεγγίζουμε μέσα από ένα ευρύ μουσικό ρεπερτόριο με τον τακτικό συνεργάτη μου μαέστρο Εμιλ Εμελιανάτσεφ, και το περίφημο ανσάμπλ Il Pomo d’ Oro, καθώς και τη Γαλλίδα σκηνοθέτιδα Μαρί Λαμπέρ, τη σκηνογράφο Βίτα Τσικούν και τη βραβευμένη συνθέτρια Ρέιτσελ Πόρτμαν. Η μουσική της τελευταίας αποτελεί μέρος μιας τεράστιας γκάμας έργων των Βιβάλντι, Χέντελ, Γκλουκ, Κόπλαντ, Αϊβς, Μάλερ και Βάγκνερ. Πιστεύω ότι αυτή η διαδρομή μέσα από την καλύτερη μουσική τόσων αιώνων παίρνει ένα πολύ ηχηρό μήνυμα».
Μας λέει, «κοιτάξτε, αιώνες τώρα τραγουδάμε τα ίδια τραγούδια, βιώνουμε την ίδια έκσταση απέναντι στην ομορφιά της φύσης, και αιώνες τώρα την καταστρέφουμε συστηματικά. Το ερώτημα είναι τι θα κάνουμε τώρα, αυτή τη στιγμή αυτού του αιώνα; Θα ενωθούμε, θα προστατέψουμε ή θα καταστρέψουμε; Το πρότζεκτ περιέχει και ένα εκπαιδευτικό κομμάτι που σε κάθε χώρα θα περιλαμβάνει παιδιά που θα ενθαρρύνονται ν’ αρχίσουν να σκέπτονται συνειδητά για τον κόσμο και τη φύση γύρω τους και να υψώνουν τη φωνή τους για το θέμα. Διότι πιστεύω ότι πολλά από τα σημερινά προβλήματα –οι κοινωνικές αναταραχές, οι διακρίσεις, η βία, ο φοβερός, διάχυτος θυμός, η περιβαλλοντική καταστροφή– πηγάζουν από την αποσύνδεσή μας από την πραγματική μας φύση, τη συλλογική γνώση, την κοινή μας μνήμη, τη συνειδητοποίηση ότι είμαστε όλοι ένα, όχι μόνο μεταξύ μας αλλά και με τα δέντρα και όλα τα έμβια όντα. Η υπερφίαλη εποχή και η περίοδος γενικής παρακμής στην οποία ζούμε μας έχει αποκόψει από την πραγματική μας φύση. Το κίνητρό μου πίσω από πρότζεκτ όπως “Πόλεμος και Ειρήνη” και “Eden” είναι η ανάγκη να συνδεθώ και να επικοινωνήσω με τον κόσμο, να τον ανυψώσω και να τον εμπνεύσω μέσα από τη μουσική. Διότι ξέρω καλά τη δύναμη της μουσικής, το τέλειο μέσο για να μας συνδέσει μέσω της καρδιάς και όχι απλά μέσα από τον νου μας. Την ξέρω! Ομως ο κόσμος την έχει ξεχάσει. Και δεν θέλω να την ξεχάσει».
Αιώνες τώρα τραγουδάμε τα ίδια τραγούδια, βιώνουμε την ίδια έκσταση απέναντι στην ομορφιά της φύσης, και αιώνες τώρα την καταστρέφουμε συστηματικά. Το ερώτημα είναι τι θα κάνουμε τώρα, αυτή τη στιγμή αυτού του αιώνα;
Καλά όλα αυτά, όπως λέει και ο λαός μας, αλλά η Τζόις ντι Ντονάτο είναι, πρώτα απ’ όλα, κορυφαία τραγουδίστρια όπερας, με ρεπερτόριο πάνω από σαράντα ρόλους των Μπελίνι, Ντονιτσέτι, Μότσαρτ, Μασνέ, Μπερλιόζ, Γιάνατσεκ αλλά κυρίως του Ροσίνι και του Χέντελ. Και μας λείπει όταν απουσιάζει από τις λυρικές σκηνές για μεγάλα διαστήματα. Της ίδιας, δεν της έλειψε λοιπόν η όπερα όλον αυτόν τον καιρό που περιοδεύει με το «Eden»;
«Πιστέψτε με, ούτε που το σκέφτηκα. Λίγο πριν την έναρξη αυτής της περιοδείας είχα μια σειρά από θριάμβους σε τιτάνιους ρόλους όπως την Αγριππίνα στην ομώνυμη όπερα και την Ειρήνη στη Θεοδώρα του Χέντελ και την Αδελφή Ελένη (Sister Helen) στο Dead Men Walking (που αρχικά ήταν ταινία με τη Σούζαν Σαράντον και τον Σον Πεν), τη συγκλονιστική όπερα του Τζέικ Χέγκι (Jake Heggie) με θέμα μια καλόγρια που συμπαραστέκεται, παρά τις αντιρρήσεις όλων, σε έναν μελλοθάνατο στυγερό δολοφόνο, και αισθάνομαι ακόμη τόσο “γεμάτη” μέσα μου που δεν νιώθω να μου λείπει κάτι. Ναι, έχετε δίκιο ότι αν και στις πρώτες δεκαετίες της καριέρας μου κυριαρχούσε ο Ροσίνι, τα τελευταία χρόνια έχει αντικατασταθεί από τον Χέντελ. Παρά το γεγονός ότι ποτέ δεν μου άρεσε να παραδέχομαι δημόσια ότι έχω έναν αγαπημένο συνθέτη, τελικά με πείσατε να παραδεχτώ ότι είναι ο Χέντελ. Γιατί; Διότι με δίδαξε τόσο πολλά! Η τεράστια αισθηματική γκάμα των ρόλων που έχω τραγουδήσει – από ακραία, πανηγυρική χαρά και αγαλλίαση σε απόγνωση και απόλυτη απελπισία, και αυτό με ενορχήστρωση τόσο “καθαρή” που απαιτεί από τον ερμηνευτή να γεμίσει τα κενά και να “ντύσει” τον ρόλο με μια τρισδιάστατη υπόσταση. Ετσι χρειάστηκε να σκεφτώ πώς να το πετύχω, από μουσικής, αισθηματικής και δραματικής πλευράς.
»Στους ρόλους του Μπερλιόζ και του Μασνέ, όλα –οι δυναμικές και εκφραστικές ενδείξεις καθώς και το τέμπο– είναι γραμμένα, το τελευταίο με μετρονομική ακρίβεια, στην παρτιτούρα. Δεν έχεις επιλογή ή χώρο για αμφιβολία. Οι ρόλοι είναι έτοιμοι, πάνω στη σελίδα. Στον Χέντελ αυτό δεν ισχύει. Εδώ ο ερμηνευτής πρέπει να γεμίσει αυτά τα κενά στις ενδείξεις και να επεκτείνει τον ρόλο. Και επειδή το περιεχόμενο είναι τόσο εμπνευσμένο, αυτή η μουσική προσφέρει μεγάλη ελευθερία στους ερμηνευτές. Και αυτό μου αρέσει πάρα πολύ. Κάθε φορά που επιστρέφω σε έναν από αυτούς τους ρόλους, ανακαλύπτω ότι επειδή η παρτιτούρα δεν σου επιβάλλει την ερμηνεία τους, υπάρχει πάντα χώρος να τους εξερευνάς ξανά και ξανά… Γι’ αυτό, σαν καλλιτέχνιδα οι ρόλοι του Χέντελ με “γεμίζουν” και με ικανοποιούν πιο βαθιά από όποιους άλλους».
Βέβαια για να συμβεί κάτι τέτοιο ο τραγουδιστής πρέπει πρώτα να έχει αποκτήσει πλήρη τεχνική μαεστρία και απόλυτο έλεγχο της φωνητικής του επίδοσης. Διότι η μουσική του Χέντελ είναι από τις πιο απαιτητικές που έχουν γραφτεί. Οχι μόνο για τα άκρως εντυπωσιακά πυροτεχνήματα που εντυπωσιάζουν το κοινό, αλλά και λόγω της απλής, καθαρής φόρμας που, σύμφωνα με την Τζόις, συναντάς και στον Μότσαρτ. «Οπως συμβαίνει με τους ρόλους του Μότσαρτ, πρέπει να συμμετέχεις με όλο σου το είναι, το πνεύμα, τη φωνή, τη θεατρικότητά σου, αλλά συγχρόνως πρέπει και να “νίψεις τας χείρας σου”, ν’ αποστασιοποιηθείς και να αφήσεις τη μουσική να υλοποιηθεί, σαν από μόνη της. Και είναι δύσκολο να βρεις τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στη συμμετοχή και την απόσταση… Να είσαι μέσα και ταυτόχρονα έξω».
Σαν διαλογισμός
Σίγουρα, αυτό δεν παραπέμπει στις πρακτικές και την προσέγγιση των πραγμάτων που διδάσκει η Ζεν φιλοσοφία; «Ναι, ακριβώς. Γι’ αυτό είπα ότι από τον Χέντελ έμαθα πιο πολλά απ’ ό,τι από όλους τους άλλους συνθέτες. Διότι εδώ πρέπει να πετύχεις αυτή την ισορροπία. Οπως σ’ έναν καλό διαλογισμό, είσαι σε εγρήγορση, αλλά ταυτόχρονα χαλαρός, αφήνεσαι χωρίς να σπρώχνεις… Και αν πετύχεις το ίδιο σε μια παράσταση, αν βρεις αυτή τη Ζεν ισορροπία, το κοινό ανταποκρίνεται άμεσα, με κομμένη ανάσα, μπαίνει κι εκείνο μέσα σ’ αυτόν τον υπέροχο θύλακα και φθάνουμε μαζί σε άλλη διάσταση, γινόμαστε όλοι Eνα… Εμπειρία εντελώς αλλιώτικη από το να τραγουδάς ένα κόντρα-Ντο σε άρια του Βέρντι».
