«Εφθασα εδώ, στη γη των Θηβαίων, είμαι ο Διόνυσος, ο υιός του Διός», λέει ο θεός και με φωνή στέρεα, αποφασιστική, συνεχίζει: «Αθάνατη η ύβρις της Ηρας προς τη μητέρα μου» και «αυτή η πόλη πρέπει να μάθει, ακόμη κι αν δεν θέλει, τι πάει να πει να μένει αμύητη στις τελετές μου».
Καθώς ο Δημήτρης Λάλος συστήνει τον Διόνυσο, δύο μέλη του Χορού των Βακχών με τη χρήση επιδιασκοπίων –θυμάστε, είναι τα μηχανήματα αναλογικού τύπου που τα χρησιμοποιούσαν παλαιότερα οι εκπαιδευτικοί για μαθήματα φυσικής και χημείας– «γράφουν» πάνω στις μαύρες επιφάνειες του σκηνικού, δημιουργώντας έντονες, μυστικιστικές εικόνες που παραπέμπουν στον κόσμο των ονείρων. Η μουσική του Γιώργου Μαυρίδη διαμορφώνει ηχητικά την ατμόσφαιρα του έργου. Με τις «Βάκχες», η σκηνοθέτις Ελενα Μαυρίδου συνεχίζει την ερευνητική δουλειά της για το πώς λειτουργεί το επιδιασκόπιο σε μια παράσταση, το οποίο είχε χρησιμοποιήσει τόσο στον «Λάμπρο» του Διονύσιου Σολωμού όσο και στην «Αλκηστη» του Ευριπίδη σε συνεργασία με τον μουσικό Γιώργο Μαυρίδη.
Ο Διόνυσος, καρπός της ένωσης του Δία με τη Σεμέλη, κόρη του βασιλιά της Θήβας Κάδμου, δεν αναγνωρίστηκε ποτέ ως θεός και δεν τιμήθηκε ποτέ στην πατρίδα της μητέρας του. Εχοντας ήδη κατακτήσει την Ασία, ο Διόνυσος καταφθάνει τώρα στη Θήβα, συνοδευόμενος από έναν όμιλο γυναικών από τη Λυδία –των Βακχών– που τον ακολουθούν πιστά. Σκοπός του, να διαδώσει τη λατρεία του στη Θήβα και σε όλη την Ελλάδα, αλλά και να δώσει ένα μάθημα στους ασεβείς που τον αρνούνται.
«Τι σημαίνει διονυσιακή μανία ή “βακχεία”, και με ποια εργαλεία αναπαριστάται; Ποιες είναι οι μαινάδες και οι τελετές μιας θρησκείας που έρχεται να ανατρέψει τον κόσμο; Πώς αλλάζει ο κόσμος σήμερα;» ρωτάει, μιλώντας στην «Κ», η Ελενα Μαυρίδου, η οποία σκηνοθετεί τις «Βάκχες», σε μετάφραση του Θεόδωρου Στεφανόπουλου, σε μια παράσταση που συνδυάζει τη σύγχρονη με την παραδοσιακή μουσική, και «μια κινησιολογία βασισμένη στην τελετουργία των Αναστεναρίων, που πιθανότατα αποτελεί επιβίωση θρησκευτικών πρακτικών από τη λατρεία του Διονύσου», όπως προσθέτει η ίδια.
«Τα κουδούνια είναι από παραδοσιακό σύλλογο στο Μοναστηράκι Δράμας και αποτελούν τελετουργικά αντικείμενα. Τα φορούν οι Μπαμπόγεροι και χορεύουν ξορκίζοντας το κακό. Αναβιώνουν έτσι πανάρχαια έθιμα και παραδόσεις που συνδέονται με την παγανιστική λατρεία του Διονύσου», σύμφωνα με τη σκηνοθέτιδα και ηθοποιό (στην παράσταση ερμηνεύει την Αγαύη). «Τα Αναστενάρια πιστεύω ότι είναι ό,τι πιο κοντινό στη “βακχεία” και αποτελούν την πηγή έμπνευσής μου για το πώς ερμηνεύεται από έναν ηθοποιό, πώς την προσεγγίζει το σώμα και η ψυχή του», προσθέτει. «Τα δρώμενα στις “Βάκχες” είναι μια αρχέγονη τελετή, ακουμπούν το συλλογικό υποσυνείδητο. Για να τα προσεγγίσει ο άνθρωπος πρέπει να μην επιχειρήσει να τα φέρει στα μέτρα του. Πρέπει να αναζητήσει την εσωτερική ανάγκη και να τα προσεγγίσει με όσα του επιτρέπει η φαντασία του», συμπληρώνει από την πλευρά του ο Δημήτρης Λάλος.
«Τα Αναστενάρια είναι ό,τι πιο κοντινό στη “βακχεία” και αποτελούν την πηγή έμπνευσής μου για το πώς ερμηνεύεται από έναν ηθοποιό, πώς την προσεγγίζει το σώμα και η ψυχή του», αναφέρει η κ. Μαυρίδου.
Μέσο μεταμόρφωσης
Ως τελετουργικό αντικείμενο λειτουργούν στην παράσταση και οι μάσκες – ένα άλλο στοιχείο που η Ελενα Μαυρίδου αξιοποιεί ερευνητικά στις παραστάσεις, σε συνεργασία με τον Αλέκο Μπουρελιά. «Οι μάσκες μπορούν να λειτουργήσουν με δύο τρόπους: είτε ως τελετουργικό αντικείμενο, σύμβολο του θεού, είτε με την κλασική χρήση τους, ως μέσο μεταμόρφωσης. Πάντα ο άνθρωπος θα φοράει μάσκες για να μεταμορφώνεται. Μου αρέσει πολύ η χρήση της μάσκας, γιατί δίνει στον ηθοποιό τη δύναμη να φθάσει σε υψηλό επίπεδο ερμηνευτικής μεταμόρφωσης. Εάν ο ηθοποιός βρει τη λειτουργία της μάσκας που φοράει, απελευθερώνεται», παρατηρεί η κ. Μαυρίδου.
Στο τέλος η μουσική σταματάει και καλούμαστε να συλλογιστούμε το αδιέξοδο της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι ζωντανός ο Διόνυσος σήμερα; «Οι θεατές πρέπει να συνδεθούν υποσυνείδητα. Πρέπει να ψαχουλέψουν μέσα τους για να κάνουν το ταξίδι προς τον κόσμο των Βακχών. Δεν είναι απαραίτητο να ψάχνουν σύνδεση με το σήμερα. Η παράσταση είναι μια δυναμική εκδοχή των “Βακχών” με τις ρίζες της βαθιά στην παράδοση», υπογραμμίζει ο Δημήτρης Λάλος, προσθέτοντας: «Αλλωστε ο πολιτισμός είναι πράξη ευφυΐας».
Οι «Βάκχες» του Ευριπίδη κάνουν πρεμιέρα στο Κηποθέατρο Παπάγου τη Δευτέρα 26 Ιουνίου και θα περιοδεύσουν σε όλη την Ελλάδα.
