ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΛΑΜΒΡΕΖΟΣ
Εικονικός εφιάλτης
εκδ. Παπαζήση, 2023, σελ. 432
Κάποιοι επαγγελματίες λόγω συνθήκης γράφουν καθημερινά. Οι περισσότεροι διεκπεραιωτικά, ορισμένοι κακά και άλλοι με πάθος. Επί της αρχής πάντα, οι διπλωμάτες (και οι δημοσιογράφοι) ανήκουν στην κατηγορία των γραφιάδων που μάχονται με το λευκό κενό το οποίο πρέπει να συμπληρωθεί με γραπτές πληροφορίες. Είτε το λευκό κενό είναι χάρτινο είτε εκείνη η ψηφιακή επιφάνεια στην οποία αποτυπώνονται κείμενα σε έναν υπολογιστή, η πρόκληση είναι η ίδια. Κάποιοι από αυτούς έχουν και ένα έμφυτο συγγραφικό ταλέντο. Ο πρέσβης της Ελλάδας στο Βέλγιο Διονύσης Καλαμβρέζος ανήκει σίγουρα σε αυτή την κατηγορία. Συγγραφέας αρκετών βιβλίων, ανάμεσα στα οποία και ένα διπλωματικού – ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος, ο Καλαμβρέζος είναι μάλλον ένας λογοτέχνης εγκλωβισμένος στον πολύ στενό κορσέ του διπλωμάτη.
Συγγραφέας αρκετών βιβλίων, ο Καλαμβρέζος είναι ένας λογοτέχνης εγκλωβισμένος στον πολύ στενό κορσέ του διπλωμάτη.
Το τελευταίο βιβλίο του με τίτλο «Εικονικός εφιάλτης» αποδεικνύει αυτό τον ισχυρισμό. Οπως όλα τα βιβλία του συγγραφέα, είναι αναπόφευκτα παρούσες οι επιδράσεις από την επαγγελματική έξη του. Ο Διονύσης Καλαμβρέζος υπηρετεί σήμερα ως πρέσβης της Ελλάδας στο Βέλγιο, ωστόσο έχει περάσει από τη μόνιμη αντιπροσωπεία στα Ηνωμένα Εθνη στη Νέα Υόρκη αλλά και τις πρεσβείες Πεκίνου και Μόσχας. Εχει δηλαδή «περπατήσει» στους διαδρόμους της διεθνούς πολιτικής και γνωρίζει πολύ καλά τα συστατικά που συνθέτουν τις προκλήσεις που συνήθως ξεπερνούν τα σύνορα μιας χώρας. Η διπλωματική καριέρα του Δ. Καλαμβρέζου είναι στην πραγματικότητα η έρευνα που διεξάγει για να γράφει τα βιβλία του.
Ο «Εικονικός εφιάλτης» δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από αυτόν τον κανόνα. Τα πολλά και πυκνά επεισόδιά του εκτυλίσσονται στη Νέα Υόρκη του όχι και πολύ μακρινού μέλλοντος. Ο συγγραφέας στο εισαγωγικό σημείωμά του προετοιμάζει το κοινό για κάποια παραθέματα που έχουν τοποθετηθεί (κυρίως) στις αρχές των κεφαλαίων, δανεισμένα από το έργο συγγραφέων όπως, μεταξύ άλλων, ο Αντρέ Μαλρό, ο Φίοντορ Ντοστογιέφσκι, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες ή ο Λέων Τολστόι. Ωστόσο, κατά την ταπεινή άποψη του γράφοντος ο Καλαμβρέζος κυρίως επιθυμεί να συνομιλήσει με τον «Χαμένο παράδεισο» του Τζον Μίλτον και τις «Σπαταλημένες ζωές» του Ζίγκμουντ Μπάουμαν. Αυτή η διαλεκτική είναι παρούσα σε όλο το βιβλίο. Η δυστοπία του Καλαμβρέζου φλερτάρει με την ποιητική αφαίρεση του Μίλτον, αλλά πατάει γερά πάνω στα θεωρητικά θεμέλια που πραγματεύεται ο Μπάουμαν, ο οποίος είχε ουσιαστικά μιλήσει πρώτος για τους χαμένους της νέας νεωτερικότητας.
Φιλοσοφικές ανησυχίες
Σε κάθε περίπτωση, αυτές οι φιλοσοφικές ανησυχίες του Καλαμβρέζου «παντρεύονται» σε αυτό το βιβλίο με τις δυσοίωνες προβλέψεις για την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ), την εξαφάνιση κάθε έννοιας ιδιωτικότητας, την υποβάθμιση της ατομικότητας, την ενίσχυση των θεμελίων που υποστηρίζουν τον έλεγχο όχι μόνο της δράσης, αλλά και της σκέψης των ανθρώπων.
Αρχικά για υπηρεσίες (ακόμη ανύπαρκτες στον πραγματικό κόσμο) με ονόματα όπως Μεταβατική Υπηρεσία Κοινωνικής Προστασίας ή Συνεκτικό Ολιστικό Πρόγραμμα, τα οποία δεν μοιάζουν παράταιρα διότι αποτυπώνουν μια πιθανή πραγματικότητα διόλου απίθανη, δεδομένης της απουσίας φαντασίας που συνήθως χαρακτηρίζει το κράτος όταν αναζητεί ονόματα. Ο συγγραφέας δεν αερολογεί. Εχει διαβάσει πολύ προτού αναπτύξει το θέμα του. Η αναφορά στους κινδύνους της παραπληροφόρησης γίνεται επί τη βάσει της θεωρίας για τις εσκεμμένα ανακριβείς αναπαραστάσεις της πραγματικότητας (Intentionally Inaccurate Representations of Reality – IIRR) και, παρά την έντονη αφηγηματική φύση του βιβλίου του Καλαμβρέζου, ο λόγος των ηρώων είναι τεκμηριωμένος. Η πλοκή είναι συχνά δαιδαλώδης. Αν και το βιβλίο διαβάζεται εύκολα διότι υπάρχει μια κεντρική ιδέα, δηλαδή η προσπάθεια αντιμετώπισης διεθνών προκλήσεων, εγκληματικών δράσεων και ψυχοκοινωνικών προβλημάτων που προκύπτουν από την ολοένα και πιο εντατική διείσδυση του εικονικού στην πραγματικότητα, της τεχνητής νοημοσύνης στην πραγματικότητα, πολλές φορές οι διάλογοι είναι τόσο πυκνοί που πρέπει να κάνεις μια στάση και να τους ξαναδιαβάσεις. Ο συγγραφέας παρασύρεται, εν ολίγοις, αρκετά συχνά από την ικανότητά του να πλάθει διαλόγους και παράλληλα σενάρια. Το βιβλίο, πάντως, διαβάζεται πολύ εύκολα και ως μια αλληγορία για την ανθρώπινη κατάσταση, η οποία παρά την τεχνολογική πρόοδο παραμένει στα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της ουσιαστικά απαράλλαχτη.
Ενα πολύ ευχάριστο, πρόσθετο δώρο στον αναγνώστη είναι η γεωγραφία του Μανχάταν της Νέας Υόρκης, το οποίο ο συγγραφέας φαίνεται ότι έχει περπατήσει εξαντλητικά.
