Τρεις τραγικές ιστορίες ζωής που αφορούν την έμφυλη βία, την παιδική κακοποίηση, την πατριαρχία, ανεβαίνουν ως παραστάσεις στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Η αληθινή ιστορία του Δημήτρη από τη Συκαμιά Λέσβου που ήθελε να τον λένε Δήμητρα· η εφιαλτική ιστορία της Σπυριδούλας, μιας 12χρονης «ψυχοκόρης» της δεκαετίας του ’50, που τα αφεντικά της την έκαιγαν με το σίδερο· αλλά και ιστορίες γυναικών που υπήρξαν σιωπηλά θύματα πατριαρχικής συμπεριφοράς.
Ο Παντελής Δεντάκης, ο Θανάσης Ζερίτης και η Ζωή Χατζηαντωνίου μιλούν στην «Κ» για τις παραστάσεις «Το ρόδο είναι ρόδο», «Σπυριδούλες» και «Ρέκβιεμ για τη Φάνι Γκόλντμαν», που σκηνοθετούν αντίστοιχα στην Πειραιώς 260, κτίριο Ε, από τις 30/6 έως και τις 20/7.
ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΔΕΝΤΑΚΗΣ
Ο Δημήτρης που ήθελε να είναι Δήμητρα
Μπορεί η κοινωνία να αντέξει το διαφορετικό; Να μην αντιμετωπίζει βάρβαρα ό,τι δεν αποδέχεται; «Το ρόδο είναι ρόδο» της Κατερίνας Λούβαρη-Φασόη είναι ένα έργο εμπνευσμένο από την πραγματική ιστορία της Δήμητρας της Λέσβου από τη Σκάλα Συκαμιάς. Ενα αγόρι που, 14 χρόνων, είπε στους γονείς του ότι αισθάνεται γυναίκα και ήθελε να τη φωνάζουν Δήμητρα. Εκείνοι το έστειλαν σε ψυχιατρείο. Επιστροφή στο χωριό, δύσκολα χρόνια με χλευασμό, έχοντας ως συντροφιά τις γάτες, τα τραγούδια στο ραδιόφωνο, τα πολύχρωμα ρούχα που του/της άρεσε να φοράει. Σκοτώθηκε στα 64 σε τροχαίο στην Αθήνα. Χρειάστηκαν δύο μήνες για να ταυτοποιηθεί η σορός.
Στο πρωτότυπο έργο της, η συγγραφέας και ηθοποιός Κατερίνα Λούβαρη-Φασόη έχει στοιχεία από την πραγματική ιστορία, αλλά και μυθοπλασία. Βάφτισε την ηρωίδα της Διονυσία και τοποθετεί την ιστορία της στον Εβρο. Μάλιστα, την μπολιάζει με «Τη δύναμη της αγάπης» του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και επιστολές του Αντονέν Αρτό. Ο Παντελής Δεντάκης, ο οποίος μεταφέρει το έργο στη σκηνή, λέει στην «Κ» πως σχετίζεται «με αυτό που εμείς οι “κανονικοί” άνθρωποι ονομάζουμε τρέλα».
Στη Δήμητρα τον συγκίνησε το θάρρος να υπερασπιστεί τη διαφορετικότητά της μέσα σε μια τόσο σκληρή κοινωνία. Και προσθέτει ότι καταπιάστηκε με την ιστορία αυτή ως «μια αίσθηση υποχρέωσης απέναντι στη μνήμη αυτού του πλάσματος αλλά και σε αντίστοιχα άτομα που βιώνουν την απόρριψη, την περιφρόνηση και την έλλειψη δικαιωμάτων».
Πώς συνδέεται η ιστορία με τον Λούθερ Κίνγκ; «Εκείνος μίλησε για την ανιδιοτελή αγάπη και τη συγχώρεση. Θεωρούσε ότι δεν υπάρχει κακία στον κόσμο, αλλά αδυναμία και άρνηση των ανθρώπων να δουν την αλήθεια του διπλανού τους. Αυτά τα χαρακτηριστικά εκφράζονται απολύτως από τον κύριο ήρωα της Λούβαρη-Φασόη. Ο συνδετικός κρίκος είναι η αλληλεγγύη, η συμφιλίωση και η συμπερίληψη. Η Διονυσία υπέστη βία που δεν την άφησε αλώβητη, ωστόσο στον μοναχικό μικρόκοσμο που έφτιαξε κατάφερε να βρίσκει τις μικρές χαρές της καθημερινότητας. Το τέλος της συνδέεται και συγχέεται με εκείνο της Δήμητρας από τη Συκαμιά».
Πόσο αληθινά έτοιμες είναι οι κοινωνίες απέναντι στα διεμφυλικά άτομα; «Οι νέοι είναι πολύ πιο ενήμεροι και υιοθετούν την εκδοχή του διαφορετικού, γιατί έτσι μεγαλώνουν πια. Από τη στιγμή που ένα μέρος της κοινωνίας θέλει να ζήσει διαφορετικά και όχι με τα παλιά στερεότυπα, η κοινωνία επιβάλλεται να το αποδεχθεί».
Ο Π. Δεντάκης σημειώνει ότι ακόμη και σε αυτά τα ζητήματα υπάρχει ταξικότητα. «Είναι διαφορετικό να είσαι τρανς γυναίκα και να προέρχεσαι από ένα πλούσιο σπίτι και εντελώς διαφορετικό από ένα φτωχικό σπίτι».
Παίζουν: Χρήστος Στέργιογλου, Γιάννης Παπαδόπουλος, Θανάσης Κρομλίδης, Βασίλης Ντάρμας, Γιάννης Σέρρης. Από τις 30 Ιουνίου έως τις 3 Ιουλίου.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΖΕΡΙΤΗΣ
Η κακοποίηση της «ψυχοκόρης»
Στην ταξικότητα εστιάζει και τη δική της παράσταση, τις «Σπυριδούλες», η ομάδα 4frontal. Το έργο της Νεφέλης Μαϊστράλη είναι εμπνευσμένο από μια εφιαλτική υπόθεση κακοποίησης που βίωσε μια 12χρονη από τα αφεντικά της, τη δεκαετία του ’50. Η Σπυριδούλα από τη Ματαράγκα Αγρινίου έφυγε από το χωριό για να εργαστεί σε εύπορη οικογένεια του Πειραιά, η οποία επί δύο χρόνια την κακοποιούσε σωματικά και ψυχικά, καίγοντάς την με το σίδερο.
Η κλειστή κοινωνία της Συκαμιάς τον αντιμετώπισε με χλεύη, εκείνος όμως έζησε όπως ένιωθε μέσα του. Σαν γυναίκα.
«Ανοίγουμε το θέμα της ψυχοκόρης που κράτησε από τη δεκαετία του ’50 έως το τέλος της δεκαετίας του ’60. Μας κέντρισε ως ομάδα το ταξικό θέμα που θίγεται μέσα από εκείνη τη σκληρή ιστορία, αλλά και τα έμφυλα ζητήματα γενικότερα», εξηγεί στην «Κ» ο Θανάσης Ζερίτης, που σκηνοθετεί με τον Χάρη Κρεμμύδα την παράσταση «Σπυριδούλες».
«Τα κορίτσια αυτά είχαν μόνον υποχρεώσεις, όχι δικαιώματα. Από πολύ νεαρή ηλικία, παιδιά 8 και 9 ετών, έφευγαν από το σπίτι για να βοηθήσουν τις φτωχές οικογένειές τους δουλεύοντας σε εύπορα σπίτια. Κάθε σπίτι τότε που σεβόταν τον εαυτό του είχε μια ψυχοκόρη, κάτι που αποτυπώνεται και στις παλιές ελληνικές ταινίες. Η κοινωνία σοκαρίστηκε με την οικογένεια Βεϊζαδέ τότε, αλλά δεν ελήφθησαν μέτρα για να μη συνεχιστεί η εκμετάλλευση της ψυχοκόρης. Η ιστορία της 12χρονης άγγιξε τον κόσμο, η Σπυριδούλα έγινε λαϊκό είδωλο, ακόμη και σε κουτί σπίρτων μπήκε το πρόσωπό της, γιατί η κοινωνία έπρεπε κάπου να ξεπλύνει τις αμαρτίες της». Η ιστορία της είναι αφορμή να ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση για τις “ψυχοκόρες” εκείνου του καιρού, αλλά και τις οικιακές βοηθούς του σήμερα».
Το έργο της Νεφέλης Μαϊστράλη μιλάει και για τη σύγχρονη εσωτερική εργασία, την έλλειψη ωραρίου και ασφάλισης σε πολλές οικιακές βοηθούς κ.λπ.
Ο Θ. Ζερίτης λέει ακόμη ότι για τις ανάγκες της παράστασης και για να επεκταθούν και στα σημερινά προβλήματα, συζήτησαν με μέλη της Ενωσης Φιλιππινέζων Ελλάδος. «Η κακοποίηση των γυναικών που εργάζονται ως οικιακές βοηθοί μπορεί να είναι λεκτική, συμπεριφοράς, ακόμη και σεξουαλική. Αν η κακοποίηση της Σπυριδούλας τη δεκαετία του ’50 έγινε με το σίδερο, σήμερα η μορφή της κακοποίησης έχει άλλα πρόσωπα. Κάποιοι άνθρωποι, στη συγκεκριμένη περίπτωση γυναίκες, γίνονται υποχείρια στις διαθέσεις ορισμένων που υπερτερούν ταξικά».
Υπογραμμίζει επιπλέον ότι μετά την οικονομική κρίση, την πανδημία και το #Μe.Too, όλο και περισσότερο μας απασχολούν θέματα κακοποίησης και στο θέατρο. «Αυτό κάνουμε στην ομάδα 4frontal από το 2011. Η παράσταση δεν είναι θέατρο-ντοκουμέντο. Είναι κανονικό έργο, εμπνευσμένο από μια αληθινή ιστορία».
Παίζουν: Ελένη Βλάχου, Σταύρος Γιαννουλάδης, Τάσος Δημητρόπουλος, Αργυρώ Θεοδωράκη, Τατιάνα-Αννα Πίττα, Ελένη Τσιμπρικίδου. Από τις 8 έως τις 11 Ιουλίου.
ΖΩΗ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ
Η κλεμμένη ζωή της Φάνι Γκόλντμαν
Η Ζωή Χατζηαντωνίου έχει γοητευθεί από το έργο της Αυστριακής συγγραφέως Ινγκεμποργκ Μπάχμαν (1926-1973) και συγκεκριμένα το σχεδίασμα του μυθιστορήματός της «Ρέκβιεμ για τη Φάνι Γκόλντμαν», που προόριζε να γίνει τμήμα κύκλου έργων με τίτλο «Τρόποι θανάτου».
Η σκηνοθέτις και χορογράφος διάβασε το βιβλιαράκι των εκδόσεων Αγρα πριν οδηγηθεί στο γερμανικό κείμενο που, όπως επισημαίνει στην «Κ», ήταν πενταπλάσιο σε όγκο.
Η Μπάχμαν γράφει για μια όμορφη ηθοποιό, τη Φάνι Γκόλντμαν, η οποία σχετίζεται με τον Τόνι Μάρεκ, άγνωστο αλλά φιλόδοξο συγγραφέα, που εκμεταλλεύεται τις γνωριμίες της και στο τέλος την εγκαταλείπει για μια νεότερη. Σαν να μην έφτανε αυτό, χρησιμοποιεί ό,τι του έχει διηγηθεί η Φάνι ως θέμα του πρώτου βιβλίου του. «Ο πρώην σύντροφός της της έκλεψε τη ζωή πουλώντας τη με σκοπό το κέρδος».
Η σκηνοθέτις υποστηρίζει ότι το θέμα που θίγει η Αυστριακή συγγραφέας «έχει να κάνει πιο πολύ με τον καπιταλισμό, πώς μπορεί να σε εξοντώσει κάποιος ακόμη και από το να είσαι η αφηγήτρια της ζωής σου. Οταν η Φάνι διαβάζει την αφήγηση της ζωής της από τον Μάρεκ, αρχίζει να μην είναι πια σίγουρη για τη δική της ταυτότητα. Ακόμη και σήμερα, ύστερα από πολλές δεκαετίες φεμινισμού, οι αφηγήσεις είναι ανδρικές, όχι γυναικείες. Αυτό που βασάνιζε τη συγγραφέα μέχρι τον θάνατό της, είναι ότι οι γυναίκες προσπαθούν να συστήσουν δική τους αφήγηση μέσα σε δομές πατριαρχικές. Η γλώσσα, η δικαιοσύνη είναι φτιαγμένες για άντρες».
Η Ινγκεμποργκ Μπάχμαν θεωρούσε ότι κάποιος μπορεί να εντοπίσει το πρώτο κύτταρο του φασισμού στις σχέσεις αντρών και γυναικών. Η Ζωή Χατζηαντωνίου δεν το ασπάζεται. «Ο φασισμός επωάζεται στις σχέσεις των ανθρώπων γενικότερα και αργότερα γίνεται ιστορικός ή πολιτικός φασισμός».
Η ηρωίδα του έργου Φάνι Γκόλντμαν αρρωσταίνει από το μίσος της. Σύμφωνα με την Αυστριακή συγγραφέα που την εμπνεύστηκε, «ο θάνατός της είναι αποτέλεσμα ενός αδιόρατου εγκλήματος. Από αυτά που συμβαίνουν σπίτι μας, στις παρέες μας, αλλά δεν μπορούμε να καταγράψουμε ή να καταδώσουμε», υπογραμμίζει η σκηνοθέτις. Ατυχής ήταν και ο ερωτικός δεσμός της συγγραφέως με τον Ελβετό συνάδελφό της Μαξ Φρις.
«Με έχει γοητεύει που συνδυάζει ταυτόχρονα ένα βιβλικό και μαζί ένα μπανάλ ύφος. Αυτός ο συνδυασμός δημιουργεί δυναμική, ένταση και ένα κωμικοτραγικό στοιχείο ενδιαφέρον για να γίνει σκηνική δράση» λέει η σκηνοθέτις για την Μπάχμαν. Τι θέλει να δείξει στο κοινό; «Ιστορίες γυναικών που σιωπηρά οδηγήθηκαν στον θάνατο, γιατί απλώς δεν αντέδρασαν».
Παίζουν: Χαρά Μάτα Γιαννάτου, Αννα Καλαϊτζίδου, Αλεξία Καλτσίκη, Ελίνα Ρίζου. Από τις 17 έως τις 20 Ιουλίου.
