Ποιο είναι τελικά το πιο ισχυρό στοιχείο, αυτό που πρώτο τραβά το μάτι του θεατή στην έκθεση «Free from what» [ελεύθερη/ος/οι από τι] της Μαρίας Παπανικολάου; Μπαίνοντας στην Υπηρεσιακή Αυλή του Μεγάρου Μουσικής, όπου η ατομική έκθεση παρουσιάζεται στο πλαίσιο του καλοκαιρινού εικαστικού προγράμματος του annexM, κάποιοι εντυπωσιάζονται από τα μεγάλα βαρίδια. Αλλοι από τα σκοινιά που κόβουν κάθετα τον χώρο, άλλοι από το γαλάζιο χρώμα που «ντύνει» μια τσιμεντένια κολόνα κι άλλοι από τη βαθιά ρωγμή που χαράζει τον τοίχο.
Οπως συμβαίνει συχνά στις εκθέσεις που επιμελείται η ιστορικός τέχνης Αννα Καφέτση, ο επισκέπτης δεν χρειάζεται να βιαστεί για να βγάλει συμπεράσματα. Θα τον οδηγήσει το βίωμα του έργου, η αίσθηση των υλικών και ο στοχασμός πάνω στην πρώτη εντύπωση. Τα βαρίδια –έξι νέες παραγωγές που σχεδιάστηκαν ειδικά για αυτόν τον εναλλακτικό χώρο– δεν είναι μεταλλικά. Είναι γύψινα, μια σχεδιαστική προσέγγιση της καλλιτέχνιδας πάνω στις πυραμιδοειδείς λίθινες άγκυρες που, όμοιες με ομηρικές πέτρινες ευνές, ανασύρονται από μεγάλα ενάλια βάθη. Ο γαλάζιος τοίχος πάλλεται σαν το νερό της θάλασσας όπου οι άγκυρες ποντίζονται. Οσο για τα σχοινιά, είναι κομμένα μολονότι στέκονται απολύτως κάθετα με έναν τρόπο σχεδόν ταχυδακτυλουργικό.
Η Μαρία Παπανικολάου, καθώς συζητάμε, δίνει στον εαυτό της πολλές ιδιότητες: κατ’ αρχάς είναι γλύπτρια και τα έργα της πολύ συχνά αποτελούν παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο. Είναι επίσης δύτρια, γνωρίζει και αγαπάει τη θάλασσα και τον βυθό. Πριν από τις σπουδές γλυπτικής στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών της Ολλανδίας και το μεταπτυχιακό εικαστικών τεχνών στην ΑΣΚΤ, σπούδασε νομικά στην Αθήνα. Ετσι, το καλλιτεχνικό της έργο συνδυάζει γλυπτική, φωτογραφία, βίντεο και περφόρμανς κι επιχειρεί να διερευνήσει ένα θέμα που την προβληματίζει από τις πρώτες σπουδές της: τον περιορισμό της ελευθερίας, τη φυλάκιση, τον εγκλεισμό, τη δυνατότητα απόδρασης και υπέρβασης των ορίων.
«Στη συγκεκριμένη περίπτωση», μου λέει, «με ενδιέφερε να διερευνήσω τη σχέση ανάμεσα στη σταθερότητα και στην καθήλωση. Τα τελευταία χρόνια με απασχολεί ιδιαίτερα η συνθήκη εκείνη κατά την οποία ένα καταφύγιο μετατρέπεται σε ένα περιβάλλον εγκλωβισμού. Τα έργα μου αποτελούν προτάσεις διάρρηξης των δεσμών που μπορεί να καθηλώνουν τον καθένα ή την καθεμιά από εμάς σε διαφορετικές καταστάσεις ανελευθερίας».
Η πρόσκληση από την κ. Καφέτση για να παρουσιάσει την πρώτη της ατομική έκθεση στην Ελλάδα, στο Μέγαρο, έφερε την κ. Παπανικολάου κυριολεκτικά μέσα στην Υπηρεσιακή Αυλή. Εκεί, πίσω από τις ψηλές γκρίζες πόρτες, στον χώρο που ενίοτε λειτουργεί ως project space, εγκατέστησε το εργαστήριό της. Μετέφερε τα υλικά της, συσχέτισε τους όγκους των έργων με το περιβάλλον που τα φιλοξενεί και δημιούργησε τελικά ένα στοχαστικό σύμπαν κυριολεκτικά in situ.
Το αποτέλεσμα, όπως λένε και οι πολλοί επισκέπτες τους οποίους η καλλιτέχνις ξεναγεί κάθε Πέμπτη (με ελεύθερη είσοδο), είναι η απόλαυση των χαμηλότονων ήχων και της σιωπής, μια αίσθηση ανακούφισης μέσα από φανταστικές απόπειρες απόδρασης και σχέδια διαφυγής. Την ενότητα των έργων συμπληρώνει η δίωρη ομιλία-περφόρμανς με τίτλο «Κίνητρο», που θα παρουσιαστεί αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της έκθεσης.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 29 Οκτωβρίου.
