PATRIK SVENSSON
Βαθύ μπλε. Η θάλασσα, τα βάθη της και η αναζήτηση του αγνώστου
μτφρ.: Αγγελική Νάτση
εκδ. Μεταίχμιο, 2023, σελ. 320
Τον Σουηδό δημοσιογράφο Πάτρικ Σβένσον τον γνωρίσαμε από το επιτυχημένο «Βιβλίο των χελιών»: υβριδική αφήγηση και υπαρξιακός συλλογισμός πάνω στην αβυθομέτρητη σχέση πατέρων – γιων (τους οποίους εδώ, τον συγγραφέα και τον δικό του πατέρα, ενώνει το ψάρεμα των χελιών) και στα εκπληκτικά επιστημονικά αινίγματα που κρύβουν τα χέλια, τέτοια που τράβηξαν το ενδιαφέρον κολοσσών της διανόησης, από τον Αριστοτέλη και τον Φρόιντ έως τη σύγχρονη υδροβιολογία και ζωολογία. Πρόκειται για ένα πολύτροπο, υδάτινο κείμενο, συγκινητικό ως προς τις προσωπικές πτυχές μα και απρόσμενο ως προς το πραγματολογικό, επιστημονικό του φόντο. Στο «Βαθύ μπλε», ένα βιβλίο για τη θάλασσα στις πολυποίκιλες εκφάνσεις και στους άπειρους συμβολισμούς της, το προσωπικό στοιχείο υποχωρεί αρκετά, χωρίς όμως να είναι απόν, και τα επιστημονικά δεδομένα δίνονται αριστοτεχνικά μέσα από μια μεστή, ρέουσα αφήγηση και, κυρίως, μια γόνιμη εμμονή πάνω σε απίθανες λεπτομέρειες.
Εκκινώντας από το πρώτο βλέμμα του ανθρώπου πάνω στη θάλασσα και τους κορυφαίους θαλασσοπόρους της Αναγέννησης, και φθάνοντας έως τα σκοτεινά βάθη των ωκεανών, ο Σβένσον μάς θυμίζει ότι μπορεί να έχουμε εξερευνήσει το ηλιακό μας σύστημα, ακόμη όμως αγνοούμε βασικά πράγματα από τα ωκεάνια βάθη του πλανήτη μας. Συναρπαστικό, καλοκαιρινό, ταξιδιωτικό πεζό στον χώρο μα και στον χρόνο.
ΦΑΜΠΙΟ ΤΖΕΝΟΒΕΖΙ
Το γιγάντιο καλαμάρι. Ταξίδι στο όνειρο της απεραντοσύνης
μτφρ.: Φωτεινή Ζερβού
εκδ. Πατάκη, 2023, σελ. 208
«Για τη θάλασσα δε γνωρίζουμε τίποτα. Απολύτως τίποτα, ωστόσο η θάλασσα είναι σχεδόν τα πάντα». Με αυτή την πρόταση ξεκινάει την αφήγησή του ο Ιταλός αρθρογράφος και συγγραφέας Φάμπιο Τζενοβέζι. Υπό προϋποθέσεις, το βιβλίο του θα μπορούσε να διαβαστεί παράλληλα με αυτό του Πάτρικ Σβένσον «Βαθύ μπλε». Το απέραντο της θάλασσας, το μυστήριο και οι κίνδυνοι που κρύβει, και παράλληλα οι λόγοι και οι αιτίες για τα οποία κινδυνεύει η ίδια η θάλασσα.
Ο Τζενοβέζι έχει ως σημείο αφετηρίας του ένα πλάσμα που κινείται κάπου ανάμεσα στη σφαίρα του μύθου και της επίσημης ζωολογίας: το γιγάντιο καλαμάρι. Θυμάστε την περίφημη σκηνή στις «Είκοσι χιλιάδες λεύγες» του Βερν; Ή τις ωραίες γκραβούρες με τα περίφημα Κράκεν που με τα πλοκάμια τους σφιχταγκαλιάζουν κατάρτια και καταστρώματα;
Αλλά ο καλός Ιταλός συγγραφέας δεν περιορίζεται στο καλαμάρι που πολλές φορές ξεβράστηκε σε ακτές ή η θέασή του έγινε, φευγαλέα, σε απίθανα βάθη του ωκεανού. Καταπιάνεται και με τους ανθρώπους που το «ανακάλυψαν», περνάει σαν ταξιδιώτης από εφήμερα σιτσιλιάνικα νησιά, εμπλέκεται ο ίδιος στην αφήγηση, με μνήμες από την οικογενειακή του ζωή, προεκτείνοντας τον προβληματισμό του έως την κλιματική κρίση, με επίκεντρο όμως τους ωκεανούς. Το τρομερό Κράκεν, άραγε, είναι ο άνθρωπος εντέλει; Εξυπνο βιβλίο, που δεν σε αφήνει ασυγκίνητο την ίδια στιγμή.
ΝΤΕΪΒΑ ΣΟΜΠΕΛ
Ρολόγια εν πλω. Η αληθινή ιστορία ενός ιδιοφυούς ανθρώπου που έλυσε το μεγαλύτερο επιστημονικό πρόβλημα του καιρού του
πρόλογος: Νιλ Αρμστρονγκ
μτφρ.: Παναγιώτης Δρεπανιώτης
επιστ. επιμέλεια: Βασίλης Χαρμανδάρης
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2023, σελ. 216
Ο Τζενοβέζι έχει ως σημείο αφετηρίας του ένα πλάσμα που κινείται κάπου ανάμεσα στη σφαίρα του μύθου και της επίσημης ζωολογίας: το γιγάντιο καλαμάρι.
Επιστροφή στον χρόνο: Τον 15ο και τον 16ο αιώνα ξεκινούν οι μεγάλες θαλασσινές εξερευνήσεις και ανακαλύψεις. Τον 17ο αιώνα η Επιστημονική Επανάσταση θεριεύει, οπότε, μπαίνοντας στον 18ο, και ενώ οι θαλασσοπόροι έχουν πια ανοίξει για τα καλά τα πανιά τους αισθανόμενοι ότι ζουν σε ένα σύμπαν που θυμίζει πλέον περισσότερο μια καλοκουρδισμένη μηχανή, αντιμετωπίζουν ένα σοβαρό πρόβλημα: δεν μπορούν ακόμη να υπολογίσουν το γεωγραφικό μήκος. Ειδικά οι Βρετανοί, η ναυτική αυτοκρατορία των οποίων εξαπλώνεται όλο και περισσότερο, προβληματίζονται για πολλούς λόγους: εξαιτίας της άγνοιάς τους αυτής, χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, το εμπόριό τους έβρισκε εμπόδια, ενώ τέθηκε και ζήτημα αμυντικής οργάνωσης της μεγάλης τους νήσου.
Στο ανά χείρας τομίδιο, η Ντέιβα Σόμπελ επικεντρώνεται στην εν πολλοίς άγνωστη αυτή ιστορία που μπορεί να μοιάζει τεχνική εκ πρώτης όψεως, όμως είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη περιέργεια για το άγνωστο, είναι επίσης ταυτισμένη με τους ανθρώπους (κυρίως με τον Τζον Χάρισον, που αφιέρωσε σχεδόν μισό αιώνα στην επίλυση του προβλήματος) που καταπιάστηκαν με την εξεύρεση μιας λύσης.
Η παρούσα έκδοση πλαισιώνεται από έναν σύγχρονο «ναύτη του Διαστήματος», τον Νιλ Αρμστρονγκ. «Οσοι αγνοούσαν τούτο το μοναδικό επεισόδιο της Ιστορίας, πρόκειται ν’ απολαύσουν μια συναρπαστική αφήγηση γύρω από ένα εκπληκτικό επίτευγμα στους τομείς της μέτρησης του χρόνου και της ναυσιπλοΐας».
ΚΛΑΟΥΝΤΙΟ ΜΑΓΚΡΙΣ
Ενα ατελείωτο ταξίδι – Αφηγήματα
μτφρ.: Μαρία Σπυριδοπούλου
εκδ. Καστανιώτη, 2023, σελ. 352
Ο Μάγκρις έχει έναν πολύ ιδιαίτερο, πολύ δικό του, τρόπο να συνδυάζει την αφηγηματικότητα με τον στοχασμό, την πεζογραφία με το δοκίμιο: η κατανομή, αν και άνιση ποσοτικά, έχει μια ποιοτική ισορροπία και αρμονία. Ο Μάγκρις είναι επίσης ένας συγγραφέας στοχαστικός όσο και ταξιδιωτικός. Μονάχα που δεν θα μπορούσε ποτέ να περιοριστεί στα στεγανά της «ταξιδιωτικής λογοτεχνίας». Τα πετάγματά του, οι στροφές και οι παρακάμψεις του τον τοποθετούν σε ένα άλλο πάνθεον, του γραφιά που υποψιάζεται διαρκώς τι μπορεί να κρύβεται πίσω και πέρα από τις λέξεις.
Στον ανά χείρας τόμο, ο τίτλος είναι διαφωτιστικός: μπορεί ο αφηγητής να ταξιδεύει ανά την υφήλιο (κυριολεκτικά), μπορεί να μη λησμονεί το σημείο αναφοράς του που είναι η Τεργέστη, αλλά η ουσία κρύβεται στο ταξίδι του ίδιου του ανθρώπινου βίου και, κυρίως, στην αίσθηση της στιγμής. Ταξίδι είναι το τώρα, ζωή είναι η στιγμή, το ρευστό, φευγαλέο παρόν και όχι η προσμονή της επόμενης μέρας.
Ο Μάγκρις είναι συγγραφέας με χιούμορ και λεπτή ειρωνεία, είναι επίσης ποιητικός χωρίς να ξεπέφτει σε εύκολους λυρισμούς. Τα αφηγήματα αυτά ταξιδεύουν τον αναγνώστη και την ίδια στιγμή τον επαναφέρουν γλυκά στο στιγμιαίο και στο μυστήριο του παρόντος.
WILLIAM GOLDING
Μύησις ταξιδευτού.
Ως τα πέρατα της Γης – 1
μτφρ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
εκδ. Διόπτρα, 2023, σελ. 362
Δεν υπάρχει, ίσως, χειρότερη μετάθεση στη στρατιωτική θητεία από το να είσαι ναύτης σε καράβι εν πλω. Ο λόγος; Δεν υπάρχει διαφυγή, για κανέναν, κληρωτούς ή βαθμοφόρους. Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για ένα πολεμικό σκαρί της εποχής των Ναπολεόντειων Πολέμων, και όχι κάπου στο Αιγαίο ή στη Μεσόγειο, αλλά στον ωκεανό. Η συνθήκη αυτή (κάθε καρυδιάς καρύδι πάνω στο κατάστρωμα ή στα σωθικά του πλοίου) θυμίζει συνάμα και θεατρική σκηνή. Ο Ουίλιαμ Γκόλντινγκ (Νομπέλ, 1983) υπήρξε ναυτικός (στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο), υπήρξε και ηθοποιός του θεάτρου. Πάνω απ’ όλα, όμως, υπήρξε μεγάλος μάστορας της αφήγησης και δημιουργός ολοζώντανων χαρακτήρων. Στο μυθιστόρημα «Μύησις ταξιδευτού», με το σκαρί-σκηνή των αρχών του 19ου αιώνα να ταξιδεύει από την Αγγλία στην Αυστραλία, το ταξίδι το ίδιο γίνεται βάναυση μύηση στη ζωή. Την απεραντοσύνη των ωκεανών υπονομεύει διαρκώς ένα ασφυκτικό, σχεδόν κλειστοφοβικό, αίσθημα αδιεξόδου, ενώ στην παραδοσιακή ναυτική τελετή του περάσματος του Ισημερινού αντιτίθενται η καταπιεσμένη ερωτική επιθυμία και οι ίντριγκες μεταξύ των επιβατών. Ευτυχώς δεν είναι ιστορικό το μυθιστόρημα ή «εποχής», αλλά τοιχογραφία ανθρωπολογική, υπαρξιακή, κάθε εποχής, αποτελώντας το πρώτο μέρος της τριλογίας «Ως τα πέρατα της Γης». Ακολούθησαν το «Σε απόσταση αναπνοής» (Διόπτρα) και το «Φωτιά στα έγκατα».
