Βρίσκεται στην καρδιά της Νέας Μάκρης, σε απόσταση λίγων δεκάδων μέτρων από την παραλία όπου χιλιάδες ανυποψίαστοι λουόμενοι απολαμβάνουν κάθε χρόνο το μπάνιο τους χωρίς να έχουν ακούσει ποτέ για ένα από τα μεγαλύτερα διατηρητέα βιομηχανικά συγκροτήματα σε ολόκληρη την Αττική. Είναι η περίφημη Porcelana με τη χαρακτηριστική καμινάδα της, ένας ζωντανός μύθος για τους μόνιμους κατοίκους της περιοχής ή για τους μαθητές του γειτονικού γυμνασίου και λυκείου που τρύπωναν στις εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις της αχανούς αυτής έκτασης των 40 στρεμμάτων, που κατά καιρούς αξιοποιήθηκε ως χώρος γυρισμάτων τηλεοπτικών σειρών αλλά παραμένει μέχρι σήμερα μια μαύρη τρύπα στο κέντρο της πόλης.
«Οχι για πολύ ακόμη, ελπίζουμε», μας λέει ο δήμαρχος Μαραθώνα Στέργιος Τσίρκας ενώ περιεργαζόμαστε τα φιλόδοξα αρχιτεκτονικά σχέδια που μας βάζουν στη νέα εποχή της Porcelana, ένα υβρίδιο που συνδυάζει κατά βάση πολιτιστικές υποδομές με υποστηρικτικές εμπορικές λειτουργίες. «Οι εμπορικές λειτουργίες, εκτός από απαραίτητες έως ένα βαθμό προκειμένου να εξασφαλίζεται ζωή στη μεγαλύτερη δυνατή διάρκεια του 24ώρου, είναι από οικονομική άποψη “υποχρεωτικές” προκειμένου να είναι το σχέδιο βιώσιμο», εξηγεί ο δήμαρχος.
Η Porcelana δημιουργήθηκε το 1950 από τον επιχειρηματία Χαρίτωνα Τριανταφυλλόπουλο, για να λειτουργήσει σε πλήρη ανάπτυξη το φθινόπωρο του 1953. Παρήγε προϊόντα πορσελάνης για ηλεκτρολογική χρήση, κυρίως μονωτήρες χαμηλής και υψηλής τάσης και ασφάλειες, αλλά αργότερα επεκτάθηκε στην παραγωγή πυρότουβλων και άλλων πυρίμαχων προϊόντων. Για μεγάλο διάστημα προμήθευε τη ΔΕΗ με ηλεκτρολογικό υλικό. Οι πρώτες ύλες προέρχονταν από ιδιόκτητα ορυχεία στη Μήλο. Ακόμη και σήμερα διασώζονται πορσελάνινοι σύνδεσμοι σωλήνων για ηλεκτρολογική χρήση. Η νέα μονάδα όχι μόνο έδωσε δουλειά σε πολύ κόσμο στην περιοχή, αλλά συνέβαλε αποφασιστικά στον εξηλεκτρισμό της Νέας Μάκρης. Αλλά τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν καλά. Το 1969 τα υπέρογκα τραπεζικά δάνεια οδήγησαν σε λουκέτο το εργοστάσιο και οι μηχανές σταμάτησαν να δουλεύουν.
Εντός του οικοπέδου συνυπάρχουν δύο κτίσματα: το πρώην εργοστάσιο εμβαδού 4.000 τ.μ. και ένα διώροφο κτίσμα εμβαδού 650 τ.μ., το οποίο στέγαζε το χημείο του εργοστασίου και την κατοικία του Χαρίτωνα Τριανταφυλλόπουλου και σήμερα αποτελεί την έδρα του Λαογραφικού Μουσείου της Νέας Μάκρης.
Η αρχιτεκτονική μελέτη που υπογράφει το αθηναϊκό γραφείο R.C.TECH προσβλέπει στην αποκατάσταση και αξιοποίηση του βιομηχανικού κτιρίου καθώς και στη λειτουργική ενοποίηση των δύο υφιστάμενων κτισμάτων και του περιβάλλοντος χώρου, με σκοπό τη δημιουργία ενός πολυθεματικού πολιτιστικού κέντρου. Το εγχείρημα της μελέτης υποστήριξε οικονομικά, ως χορηγία, η ΑΜΚΕ ΑΙΓΕΑΣ των Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου σε συνεργασία με τον Δήμο Μαραθώνος, στην κυριότητα του οποίου έχει περιέλθει το συγκρότημα. Ο δήμος κατάφερε να εντάξει το έργο σε χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα της Περιφέρειας Αττικής ύψους 8 εκατ. ευρώ, όμως η τελική εκτίμηση για τον προϋπολογισμό της αναμόρφωσης της Porcelana εκτόξευσε τους απαιτούμενους πόρους στο διπλάσιο (16.702.800 ευρώ). «Τώρα θα πρέπει να αναζητήσουμε διαφορετική πηγή χρηματοδότησης», μας λέει ο κ. Τσίρκας. Στο μεταξύ, όλη η απαραίτητη γραφειοκρατία που συνοδεύει έργα αυτής της κλίμακας έχει ολοκληρωθεί. Μάλιστα τον Ιανουάριο εκδόθηκε και η σχετική οικοδομική άδεια.
Το διατηρητέο εργοστάσιο προτείνεται να στεγάσει ένα μικρό μουσείο, αφιερωμένο στη βιομηχανική κληρονομιά του κτιρίου.
Πολυχώρος πολιτισμού
Πυρήνας της νέας εποχής της Porcelana θα είναι φυσικά η παλιά εργοστασιακή μονάδα. Το διατηρητέο κτίριο προτείνεται να στεγάσει ένα μικρό μουσείο, αφιερωμένο στη βιομηχανική κληρονομιά του κτιρίου, έναν ευέλικτο εκθεσιακό πολυχώρο, μια θεατρική σκηνή, χώρους καλλιτεχνικών εργαστηρίων, μια μικρή βιβλιοθήκη/αναγνωστήριο, εμπορικές δραστηριότητες, καθώς και χώρους εστίασης και παιχνιδιού. Το διώροφο κτίσμα θα εξακολουθήσει να στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο και τα γραφεία διοίκησης του συγκροτήματος.
«Σημείο εκκίνησης της αρχιτεκτονικής υπήρξε ο διάλογος ανάμεσα στον μοναδικό βιομηχανικό χαρακτήρα του συγκροτήματος και στη διακριτική προσθήκη νέων αρχιτεκτονικών στοιχείων», μας εξηγεί ο αρχιτέκτονας Γιάννης Δουρίδας εκ μέρους της R.C.TECH. «Ετσι, το υπάρχον κτιριακό σύμπλεγμα δεν αποτελεί απλώς το ουδέτερο υπόβαθρο μιας νέας αρχιτεκτονικής πρότασης, αλλά ούτε επιδιώκεται η αποκατάσταση κάθε υφιστάμενου στοιχείου που αλλοιώθηκε με το πέρασμα των τελευταίων 50 ετών». Με γνώμονα, λοιπόν, την ανάδειξη των σημαντικών μορφολογικών στοιχείων του διατηρητέου κτιρίου, αποκαθίστανται οι πριονωτές στέγες με τους φεγγίτες, τονίζοντας τις καθαρές, γεωμετρικές σιλουέτες των όψεων. Αντιστοίχως, διατηρείται η τυπολογία και ο ρυθμός των χαλύβδινων υαλοστασίων σε κόκκινο χρώμα. Τα δομικά στοιχεία παραμένουν ανεπίχριστα και σε συνδυασμό με τα εμφανή μηχανολογικά δίκτυα ορίζουν τον εσωτερικό διαχωρισμό, εξασφαλίζοντας την οπτική συνέχεια της δομής του κτιρίου.
Πλατεία και φυτεύσεις
Στη σκιά της εμβληματικής 38μετρης καμινάδας, στον χώρο που περικλείεται από τις τρεις πτέρυγες του εργοστασίου, δημιουργείται μια κεντρική πλατεία –ένας νέος δημόσιος χώρος στην πόλη– που καλείται να φιλοξενήσει καλλιτεχνικές δράσεις και συναθροίσεις πολιτισμού, αλλά και την καθημερινή βόλτα και παιχνίδι. Στον υπόλοιπο υπαίθριο χώρο εντάσσονται αθλητικές εγκαταστάσεις, ζώνες περιπάτου, σημεία στάσης και παιχνιδιού, κερκίδες στο φυσικό ανάγλυφο, ένας εκπαιδευτικός λαχανόκηπος, καθώς και οργανωμένος χώρος στάθμευσης. Νέες και υφιστάμενες φυτεύσεις, με χαμηλές ανάγκες άρδευσης και συντήρησης, δημιουργούν ένα νέο οικοσύστημα με ποικιλία χρωμάτων, υφών και έντονη εποχικότητα. Ταυτόχρονα, παρέχουν σκιά, σηματοδοτούν τις εισόδους και τα ενδιαφέροντα σημεία του περιβάλλοντος χώρου και υπογραμμίζουν τις βασικές διαδρομές. Ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο χώρος του ιστορικού κλιβάνου/τούνελ μήκους 48 μέτρων, ο οποίος διαμορφώνεται με ευέλικτα κινητά χωρίσματα που ανάλογα με τη θέση τους φανερώνουν το σύνολο της κατασκευής. Τέλος, δύο μικροί, ορθογωνικοί κλίβανοι αποκτούν νέα χρήση ως χώροι προβολών.
