Η παλιά Αθήνα, πόσο παλιά μπορεί να είναι; Για τους «παλιούς» Αθηναίους του 1912, παλιά Αθήνα ήταν η Αθήνα του Οθωνα, και για τους Αθηναίους του Οθωνα, παλιά Αθήνα ήταν η Αθήνα του 1810, της Τουρκοκρατίας. Πόσους κύκλους κάνει ο χρόνος… Σήμερα, στην οδό Πανδρόσου, στο Μοναστηράκι, πρέπει να ανοίξεις δρόμο ανάμεσα στους πολλούς τουρίστες, να περάσεις από τουριστικά μαγαζιά, εκεί που υπήρχε πάντα ατμόσφαιρα παζαριού, κολλητά, πλάτη πλάτη με τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού και το Τζαμί Τζισδαράκη.
Στα χρόνια του ’50, η παλιά φρουρά των Αθηναίων έγραφε επιστολές στον Τύπο και μιλούσε για τα χρόνια που η Αθήνα ήταν μικρή και που όλοι γνωρίζονταν. Οι αλλαγές στην Αθήνα, κυρίως μετά το 1922, είχαν εξωθήσει τις εικόνες της παλιάς πόλης σε έναν κόσμο μυστηρίου και γοητείας. Είχα διαβάσει πρόσφατα ένα δημοσίευμα του 1953 για τα «Σκαλάκια» της οδού Πανδρόσου, γι’ αυτό πέρασα ξανά και επιχείρησα να τα διακρίνω ανάμεσα στα εμπορεύματα που ξεχειλίζουν από παντού.
Οι ιστορίες από αυτήν την περιοχή της Αθήνας, όπου ήταν και το παζάρι στη διάρκεια των οθωμανικών χρόνων, στις σημερινές Πανδρόσου, Αιόλου, Αρεως, Μητροπόλεως, Αθηνάς, και μέσα στην Πλάκα γύρω από τη Ρωμαϊκή Αγορά, μιλούν για τα λογής λογής σταροπάζαρα, ψαροπάζαρα, λαχανοπάζαρα και αλογοπάζαρα. Παλιές, παλαιότατες ιστορίες από τότε που η οθωμανική Αθήνα ήταν μια ζωηρή πόλη με εμπορική κίνηση στις αρχές του 19ου αιώνα.
Αλλά αυτό που είχα διαβάσει σε ένα φύλλο της «Καθημερινής» του 1953 αναφερόταν σε κάτι άλλο. Πιο νωπό ιστορικά, αλλά παλιό και αυτό, πολύ παλιό. Εγραφε, λοιπόν, εκείνο το δημοσίευμα, το προ 70 ετών, πως ένας παλαιός Αθηναίος, νοσταλγός μιας μακρινής εποχής, θυμόταν ότι στα «Σκαλάκια» της οδού Πανδρόσου «ήκμασαν κάποτε τα περίφημα κουρεία των Παλαιών Αθηνών». Μάταια αναζήτησα κάποιο ίχνος παλιού μπαρμπέρικου, που ίσως υπήρχε έως κάποια εποχή, όχι πολύ μακρινή. Εκεί, στα «Σκαλάκια», κοντά στο τζαμί, υπήρχαν –έλεγε εκείνος ο Αθηναίος– πολλά κουρεία γύρω στο 1890-1900. Αυτά τα μπαρμπέρικα θα έκαναν το δίχως άλλο χρυσές δουλειές…
Εκεί γύρω στην ατμόσφαιρα του παζαριού αλλά και στην πλατεία Δημοπρατηρίου (Αιόλου και Μητροπόλεως), όπου γίνονταν πολλές αγοραπωλησίες έως και τον Μεσοπόλεμο, σύχναζε ο κόσμος της αγοράς, αγωγιάτες από τα περίχωρα της Αττικής που έφθαναν με κάρα, λίγοι αστοί των γύρω καταστημάτων, πολλοί έφηβοι που δούλευαν σαν βοηθοί, παιδιά για τα θελήματα, γριές που πουλούσαν βότανα και ματσάκια λουλούδια, σκόρδα και πατάτες, ένας κόσμος ανάκατα.
Τα «Σκαλάκια» ήταν σε περίοπτη θέση, σε ύψωμα, και στα παλιά χρόνια της Τουρκοκρατίας, πριν χτιστεί το τζαμί το 1759, έβλεπες ευθεία κάτω έως τους Αγίους Ασωμάτους στο Θησείο. Οι ιστορίες ποτίζουν τις πέτρες στο Μοναστηράκι. Εκεί, στα μπαρμπέρικα του 1890, όσοι πήγαιναν δεν θα είχαν και πολλές απαιτήσεις. Ενα γρήγορο καθάρισμα, φαντάζομαι, ίσως και ξύρισμα και περιποίηση στο μουστάκι. «Αψε-σβήσε»… Στα παλιά αυτά κουρεία, που ποιος ξέρει πώς θα ήταν διακοσμημένα, ίσως με ένα κλουβί με καναρίνι και ένα λιθόγραφο πορτρέτο της βασίλισσας Ολγας, δούλευαν ως παραγιοί πολλά παιδιά της αγοράς, τα «τσιράκια της εποχής», όπως έλεγε ο παλιός Αθηναίος που έγραφε στα 1953.
Και αυτά τα άπειρα χεράκια σε αναλάμβαναν συχνά και σε κούρευαν και σε σενιάριζαν στο πι και φι. Ετσι μάθαιναν την τέχνη στο κεφάλι των πελατών, που ευχαριστημένοι και αυτοί ήταν γιατί έκαναν τη δουλειά τους με ελάχιστα χρήματα, αλλά οι Αθηναίοι της εποχής «ήξεραν» και όταν έβλεπαν κάποιον κακοκουρεμένο τον ρωτούσαν: «Στα Σκαλάκια σε κουρέψανε;».
