Ο Κόλουμ Μακάν θεωρείται από τους σημαντικότερους, και πιο ιδιαίτερους, σύγχρονους Ιρλανδούς συγγραφείς νεότερης γενιάς (είναι γεννημένος στο Δουβλίνο το 1965).
Τα μυθιστορήματά του έχουν χαρακτήρα πολυεδρικό: δεν βολεύονται σε μια αφηγηματική φωνή, δεν περιορίζονται σε μια αξονική ιστορία αλλά εξακτινώνονται σε πολλαπλά επίπεδα.
Το ίδιο είχε κάνει και με τον «Υπερατλαντικό», το ίδιο κάνει και τώρα με το «Απειρόγωνο».
Στο τελευταίο του αυτό μυθιστόρημα, εστιάζει μεν σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό και πολιτισμικό πλαίσιο, ωστόσο η οπτική είναι πολυπρισματική, αναμειγνύοντας πραγματικότητα και μυθοπλασία. Είναι ένα απαιτητικό βιβλίο που προκαλεί περισσότερες από μία αναγνώσεις, κάτι που η «Κ» θα αποπειραθεί σήμερα εδώ.
Από τις εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορούν επίσης τα μυθιστορήματά του «Ζολί», «Κι άσε τον κόσμο τον μεγάλο να γυρίζει» (Εθνικό Βραβείο Βιβλίου ΗΠΑ 2009, Dublin Literary Award 2011) και «Υπερατλαντικός» (υποψήφιο για το Βραβείο Booker 2013).
Κλείσε τα μάτια, άνοιξε την καρδιά
Της Ζωής Καραμήτρου
Μιλούν διαρκώς σε πολλά και διαφορετικά ακροατήρια, γυρίζουν όλο τον κόσμο μιλώντας. Περιγράφουν τον θάνατο των παιδιών τους, εκείνες τις λίγες στιγμές που τους στέρησαν τις κόρες τους, θύματα βίας, παράλογης, ανεξέλεγκτης, ατέρμονης, της βίας στη Μέση Ανατολή.
Ο Μπασάμ Αραμίν είναι ο πατέρας της Αμπίρ. Παλαιστίνιος, Μουσουλμάνος, Αραβας. Ενιωθε τιμωρημένος από τη ζωή που αυτές οι τρεις λέξεις τον όριζαν. Εζησε σε σπηλιά, έμεινε στα δεκαεπτά του στη φυλακή για επτά χρόνια επειδή μαζί με τους φίλους του ανάρτησαν την παλαιστινιακή σημαία στην αυλή του σχολείου τους. Αποφυλακίστηκε, παντρεύτηκε, έγινε πατέρας. Τον Ιανουάριο του 2007 η δεκάχρονη κόρη του, Αμπίρ πυροβολήθηκε απρόκλητα από άνδρα της ισραηλινής συνοριοφυλακής. Ηταν μια λαστιχένια σφαίρα στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Η δύναμη της οδύνης τον έσπρωξε καιρό μετά να ολοκληρώσει μεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία με θέμα το Ολοκαύτωμα.
Αυτόπτες μάρτυρες, στην επίθεση αυτοκτονίας του 1997, ανέφεραν ότι οι βομβιστές αντάλλαξαν ματιές πίσω από τα πέπλα τους μόλις έφτασαν κοντά στην οδό Χιλέλ. Η βόμβα του Γιούσεφ Σούλι ήταν η τελευταία που εξερράγη. Αυτός είχε εισχωρήσει πιο βαθιά στο πλήθος των πεζών, όταν ανατινάχτηκε. Η δεκατετράχρονη κόρη του Ράμι Ελχανάν, η έφηβη Σμαντάρ, είναι νεκρή. Ο πατέρας της Ισραηλινός, Εβραίος, ενάντιος στην κατοχή, συναντιέται με τον πατέρα της Αμπίρ κι αρχίζουν έναν αγώνα, μήπως οι λέξεις, τα συναισθήματα, ο πόνος, ο χαμός των παιδιών τους, αποδειχθούν πιο αποτελεσματικά από τις αδιέξοδες συνεχείς συνομιλίες, διαπραγματεύσεις, διαμεσολαβήσεις, εκεχειρίες, τη διπλωματία που χρόνια τώρα δεν πέτυχε τίποτα παρά μόνο τη συνέχιση της αδιανόητης σύρραξης.
Χίλια ένα κεφάλαια –κάποια της μιας μόνο γραμμής, όπως ο αριθμός εξήντα πέντε που παρατέθηκε στην αρχή– προσπαθούν να αποτυπώσουν σκέψεις, γεγονότα, φαινομενικά ασύνδετες παρατηρήσεις, να περισώσουν τη μνήμη, τη θλίψη, να καταλαγιάσουν την οργή και την πίκρα. Σαν άλλα παραμύθια από τις χίλιες και μία νύχτες, διεκδικούν να παρατείνουν τη ζωή, να κερδίσουν μια μέρα ακόμη μέχρι να φτάσουμε στην ειρήνη. Κανείς δεν κατέχει αποκλειστικά την αλήθεια, κανείς δεν μπορεί να διεκδικήσει το αλάθητο κι όμως όλοι έχουν το δικαίωμα να ακουστούν, να μιλήσουν, να γίνουν κατανοητοί, να συγκινήσουν υπερβαίνοντας τη μοίρα τους, ή απλά χρησιμοποιώντας τη με ταπεινότητα.
Υβριδικό μυθιστόρημα
Ο Κόλουμ Μακάν παίρνει τα πραγματικά γεγονότα, συνταιριάζει μια σειρά συνεντεύξεων που έχουν δώσει οι δύο πατεράδες και επιχειρεί να διαμορφώσει και να επιστρέψει σε μας τον κόσμο τους. Αποκαλεί υβριδικό το μυθιστόρημά του, πράγματι είναι ένα μείγμα δύο διαφορετικών εμπειριών, βιωμάτων, οπτικών των δύο γονέων. Συμπίπτουν ωστόσο στην κοινή τους βούληση να σταματήσει η ατελείωτη διαμάχη, να υπάρξει ελευθερία κι αξιοπρέπεια, πρόοδος μέσα από την ειρήνη και για τους δύο λαούς.
Ο τρόπος να διαβάσει κανείς το Απειρόγωνο, που πήρε το όνομά του από τη μαθηματική ορολογία για ένα αντικείμενο που έχει άπειρο αριθμό πλευρών, είναι να κλείσει τα μάτια και ν’ ανοίξει την καρδιά, την ανθρωπιά, τη συμπόνια. Η φιλία των δύο ανδρών είναι σπάνιας και μεγάλης ομορφιάς. Ενωμένοι από την απώλεια των παιδιών τους, παραμερίζουν όσα τους χωρίζουν και σφυρηλατούν όσα μπορούν να τους ενώσουν. Η ελπίδα της παύσης της έχθρας και του πολέμου ξεπροβάλλει σε όλες τις σελίδες του βιβλίου. Δίνει την αίσθηση αυτή η ταπεινή ματιά των δύο ανδρών, ότι η λύση της διαμάχης είναι τόσο εύκολη, τόσο απλή, τόσο αυτονόητη όσο έγινε και η δική τους συνύπαρξη. Μοιάζει ρομαντικό και απίστευτο να μπορέσει ένα βιβλίο, οι ομιλίες των δύο γονιών, η άρνησή τους να θυματοποιηθούν, η αξιοπρέπεια στην οδύνη, η αταλάντευτη πίστη ότι οι άνθρωποι πρέπει να μιλούν για να λύνουν τα μεγάλα, τα σοβαρά, τα καίρια, όπως μιλούν για τα μικρά, καθημερινά, ευτελή, να αλλάξει την πολιτική σκηνή. Ας κρατήσουμε αυτό που περιγράφει ο Ράμι όταν μιλάει: «Κανείς απ’ όσους ακούν αυτά που λέω δεν μένει ίδιος. Μπορεί να οργιστεί, να προσβληθεί, να νιώσει και ταπεινωμένος ακόμη, αλλά τουλάχιστον δεν θα μείνει ο ίδιος».
Οταν ο πόνος γίνεται δύναμη
Του Διονύση Μαρίνου
Aπειρόγωνο είναι ένας μαθηματικός όρος για ένα αντικείμενο που έχει άπειρο αριθμό πλευρών. Η ίδια η ζωή των ανθρώπων έχει τέτοιο σχήμα, καίτοι πολύ συχνά περιοριζόμαστε σε απλές, αντιθετικές απόψεις. Για τον Κόλουμ Μακάν τα μεγάλα γεγονότα μπορούν να αναγνωστούν μόνο μέσα από την πολύπλευρη συνθετότητά τους. Το υβριδικό μυθιστόρημά του «Απειρόγωνο» εστιάζει στο Μεσανατολικό ζήτημα που για δεκαετίες μετατράπηκε σε αγρό αίματος. Οι Παλαιστίνιοι και οι Ισραηλινοί αντιπαρατέθηκαν στο πεδίο των μαχών με απηνή τρόπο, για να δώσουν μια ευκαιρία στην ειρήνη χάρη στη Συμφωνία του Οσλο. Στις μέρες μας έχουν υποχωρήσει σε μια κατάσταση ετοιμότητας και πολεμικής απομόνωσης. Ακόμη κι έτσι, όμως, η ιστορία έχει καταγράψει την ωμότητα και τον πόνο. Με το μυθιστόρημα του Μακάν αυτές οι σκληρές γωνίες δεν λειαίνονται, αλλά αποκτούν βάθος, συμπόνια και αγάπη που είναι ακόμη ικανή να σβήσει τις διαχωριστικές γραμμές και να ενώσει τους ανθρώπους.
Απώλειες
Πρωταγωνιστές είναι ο Παλαιστίνιος Μπασάμ και ο Ισραηλινός Ράμι. Τους ενώνει η επικράτεια της θλίψης και του χαμού. Αμφότεροι έχασαν τα δύο κορίτσια τους, δύο παράπλευρες απώλειες σε έναν πόλεμο που δεν αποκλείει ούτε την άγουρη νεότητα από τον πόνο.
Η Σμαντάρ, κόρη του Μπασάμ, έπεσε θύμα ενός βομβιστή αυτοκτονίας. Ηταν μόλις 13 ετών. Η Αμπίρ δέχθηκε μια σφαίρα στον αυχένα από έναν στρατιώτη του ισραηλινού στρατού. Ηταν μόλις 10 ετών. Ο θάνατος συνδέει τους ανθρώπους, τη στιγμή που η ζωή τους χωρίζει. Εντάσσονται στον Κύκλο των Γονέων, μια ομάδα ανθρώπων που έχασαν τα παιδιά τους στον πόλεμο. Μετατρέπονται σε μαχητές της ειρήνης κι αποκτούν έναν σκοπό: να μιλήσουν σε όλους, δίχως εξαιρέσεις, για την ανάγκη της συνύπαρξης και της επίλυσης της σύγκρουσης με ειρηνικά μέσα.
Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε 1.001 μικρά –ως επί το πλείστον– κεφάλαια (μερικά είναι τόσο μικρά όσο μια πρόταση ή μια λέξη), μια ευθεία αναφορά στις 1.001 Αραβικές Νύχτες. Περιλαμβάνει ακόμη φωτογραφίες (σαν να κλείνει το μάτι ο Μακάν στον Ζέμπαλντ) και συνεντεύξεις των δύο πρωταγωνιστών. Αλλωστε, η αρχική ιδέα του μυθιστορήματος προέρχεται από πραγματικά γεγονότα, τα οποία ο Μακάν επεξεργάστηκε με σεμνότητα, αλλά και με αναγκαία συγγραφική ελευθεριότητα.
Το «Απειρόγωνο» είναι μια μαρτυρία και μια λυτρωτική έκθεση αγάπης εμποτισμένης στην τραγωδία. Από τεχνικής πλευράς, ο Μακάν, θέλοντας να μας δείξει τις άπειρες γωνίες του θέματος, ενθέτει μια σειρά από άλλες ιστορίες που μόνο εκ πρώτης όψεως ξεστρατίζουν από την κύρια ιστορία.
Κάπως έτσι διαβάζουμε για το τελευταίο γεύμα του Φρανσουά Μιτεράν πριν πεθάνει, την πορεία που ακολουθούν τα αποδημητικά πουλιά, τη διχασμένη γεωγραφία της επίζηλης περιοχής στη Μέση Ανατολή, τον Μπόρχες και τον Νταρβίς. Μαθαίνουμε ακόμη ότι ο Μπασάμ μπήκε στη φυλακή επειδή κατηγορήθηκε για επίθεση με χειροβομβίδες κατά του ισραηλινού στρατού, ενώ ο Ραμί πήρε μέρος στον Πόλεμο των Εξι Ημερών, έχοντας ως βάρος στη συνείδησή του ότι αναγκάστηκε να αφαιρέσει ζωές. Δεν είναι άγιοι αυτοί οι δύο πατεράδες, δεν διεκδικούν το αλάθητο. Παλεύουν μέσα τους με την απώλεια και ζητούν οι κόρες τους να ξαναζήσουν μέσα από άλλα παιδιά που δεν θα χαθούν αναίτια στο μέλλον.
Ναι, είναι ένα μυθιστόρημα καρδιάς το «Απειρόγωνο». Περισσότερο το βιώνεις και λιγότερο το επεξεργάζεσαι καθώς το διαβάζεις.
Η φωτογραφία
Μέσα στις χιλιάδες λέξεις καίριας σημασίας που καταθέτει ο Μακάν, υπάρχει μια φωτογραφία που σηματοδοτεί την ουσία και το πνεύμα του βιβλίου του. Σ’ αυτήν οι δύο άνδρες ταξιδεύουν με το τρένο με προορισμό τη Γερμανία όπου θα μιλήσουν σε ένα ετερόκλιτο ακροατήριο για την ειρήνευση στην περιοχή. Δείχνουν κατάκοποι με αποτέλεσμα ο ένας να έχει γείρει στον ώμο του άλλου και να κοιμούνται μακάρια. Αυτή η εικόνα είναι η λύση σε κάθε πολεμική σύγκρουση: η άδολη φιλία ανάμεσα σε δύο άνδρες που ο πόλεμος αντί να τους χωρίσει, τους ενώνει αξεδιάλυτα. Αναμφίβολα έχουμε να κάνουμε με ένα μυθιστόρημα αληθινής ομορφιάς. Ουσιαστικό και καίριο, όπως πρέπει να είναι η σπουδαία λογοτεχνία των καιρών μας.
