Μια ασπρόμαυρη φωτογραφία εποχής –ίσως από τη δεκαετία του ’80– δείχνει τον καλλιτέχνη να στέκεται μπροστά στη σκάλα που ανεβαίνει στον επάνω όροφο του σπιτιού του φορώντας την κλασική «στολή» του: γαλάζιο πουκάμισο και μπεζ παντελόνι. Το ύφος του είναι συγκρατημένα χαμογελαστό, αλλά και λίγο αυστηρό. Μπορεί όμως να είναι η ιδέα μου, καθώς όλοι ξέρουμε ότι ο Γιάννης Μόραλης δεν αγαπούσε την πολυκοσμία στον ιδιωτικό του χώρο. «Αυτό το σπίτι είναι σαν ένα διθέσιο αυτοκίνητο», συνήθιζε να λέει για την κατοικία του στην Αίγινα.
Προφανώς δεν αναφερόταν στο μέγεθός του, αφού το σπίτι αποτελείται από δύο οικήματα με συνολικό εμβαδόν περίπου 500 τ.μ. χτισμένα μέσα σε ένα οικόπεδο 1,5 στρέμματος. Ομως η ζωή του Γιάννη Μόραλη στο περίφημο σπίτι της Αίγινας ήταν πολύ οριοθετημένη, και σίγουρα αυτός ήταν ένας από τους λόγους που ο φίλος του αρχιτέκτονας Αρης Κωνσταντινίδης σχεδίασε το σπίτι με αυτόν τον τρόπο: ένα κτίσμα διώροφο από εμφανές μπετόν με σοβά· αυστηρός κάνναβος, μεγάλα ανοίγματα για το φως –«κάδρα τοπίου»–, πολλά κενά που λειτουργούν στο αρχιτεκτόνημα σαν τις παύσεις στη μουσική· ανάσες που συμβάλλουν ώστε να γίνει το σπίτι ένα πραγματικό «Δοχείο ζωής», κατά τη ρήση του αρχιτέκτονα. Στο ισόγειο βρίσκονταν το εργαστήριο του ζωγράφου και οι βοηθητικοί χώροι, ενώ στον όροφο το λιτό υπνοδωμάτιό του.
Το σπίτι δεν είναι επισκέψιμο, αλλά για δύο μέρες (1-2 Σεπτεμβρίου) η Εταιρεία Μελέτης, Ερευνας και Προβολής της Νεοελληνικής Τέχνης – Εργαστήριο Γιάννης Μόραλης το άνοιξε για το κοινό. Οι εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 14ου Aegina Fistiki Fest –μια ξενάγηση στο εργαστήρι του ζωγράφου, μια ποιητική περφόρμανς και μια συναυλία τζαζ μουσικής, φόρος τιμής στον Μάνο Χατζιδάκι– έδωσαν την ευκαιρία σε αρκετούς επισκέπτες να περάσουν την είσοδο του σπιτιού, και στην «Κ» να φωτογραφίσει το εργαστήριο που σχεδόν 15 χρόνια μετά τον θάνατο του καλλιτέχνη εξακολουθεί να φέρει την αύρα του.
«Ο Γιάννης Μόραλης πρέπει να υπήρξε ο ιδανικός πελάτης για τον Αρη Κωνσταντινίδη, δεν του υπέδειξε τίποτε για τον σχεδιασμό», μας λέει ο αρχιτέκτονας Αγγελος Μωρέτης, μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας. «Ετσι, το όραμά του μεταφέρθηκε αυτούσιο εδώ. Η αρθρωτή κάτοψη –μια σειρά από συρόμενες πόρτες αλλάζουν το σχήμα και τη διάσταση των δωματίων– συμβάλλει ώστε το σπίτι να μετασχηματίζεται στην αντίληψή μας ανάλογα με την οπτική γωνία από την οποία το κοιτάζουμε αλλά και ανάλογα με το βίωμα».
Η κατοικία στην Αίγινα αντικατοπτρίζει, αφενός, την ηθική άποψη του Κωνσταντινίδη για την αρχιτεκτονική και, αφετέρου, το όραμα του Μόραλη για τη ζωγραφική.
Το αποτέλεσμα του πρωτοποριακού για την εποχή σχεδιασμού της κατοικίας (δεκαετία του 1970) αντικατοπτρίζει αφενός την ηθική άποψη του Κωνσταντινίδη για την αρχιτεκτονική και αφετέρου το όραμα του Μόραλη για την τέχνη του.
Προφανώς λείπουν πλέον οι ζωγραφικοί πίνακες –εδώ δούλεψε κυρίως τα γεωμετρικά έργα του–, μερικά από τα καβαλέτα του, προσχέδια, μελέτες και βέβαια τα ημερολόγιά του. Ομως παραμένει το καβαλέτο που με τα γράμματα του καλλιτέχνη γράφει «Αίγινα 1971», μερικά από τα πινέλα και τα υλικά του, κάποια τελάρα και κάποια αντικείμενα που κατασκεύαζε μόνος του όπως τον βόλευε.
«O Γιάννης Μόραλης επισκεπτόταν την Αίγινα από τη δεκαετία του ’60», μας λέει η ανιψιά του, η κεραμίστρια Χριστίνα Μόραλη, «γιατί εδώ βρισκόταν η παρέα του: ο Αιγινίτης Γιάννης Μαΐλης, ο Χρήστος Καπράλος, ο Νίκος Νικολάου, ο Πάνος Σπανούδης. Επέλεξε να μείνει μακριά από τη θάλασσα, δεν ήθελε να διασπά τίποτε τη συγκέντρωσή του. Οταν το σπίτι ολοκληρώθηκε, και αφού είχε πάρει πλέον τη σύνταξή του από την ΑΣΚΤ, ερχόταν εδώ από το Πάσχα έως τον Οκτώβριο. Στην οικογένειά μας είμαστε όλοι ταυτοχρόνως πολύ ανεξάρτητοι αλλά και δεμένοι μεταξύ μας. Μιλούσε κάθε πρωί τηλεφωνικά με την αδελφή του και αν ποτέ ο “Γιαννάκης” δεν τηλεφωνούσε, όλοι αναστατώνονταν μήπως αρρώστησε. Οταν βρισκόταν στην Αίγινα πήγαινε το πρωί στο “γραφείο” του, το καφενείο “Αιάκειο”, κι ίσως αγόραζε τα ψαράκια του για το μεσημεριανό φαγητό. Αναπαυόταν λίγο, ενδεχομένως εργαζόταν, όπως και κάποια πρωινά, πάντως συνήθως το βράδυ πήγαινε στα σπίτια των φίλων του για κουβέντα ή τηλεόραση».
Περνώντας σχεδόν δύο μέρες στην Αίγινα, αν πρέπει να πω τι ήταν αυτό που μου αποκάλυψε το σπίτι για τον Γιάννη Μόραλη, ήταν η βαθιά ανάγκη του για απομόνωση και λιτή ζωή. Το στενόμακρο, ασκητικό «Αβατο» –μετά βίας 30 τ.μ.– με το μικρό κρεβάτι, το απλό ξύλινο τραπέζι και τη μοναδική καρέκλα κάτω από ένα καγκελόφρακτο παράθυρο περιέχει το απόσταγμα της σκέψης του.
