Τα περισσότερα βιογραφικά της Νίκης Καναγκίνη (1933-2008) ξεκινούν με τις σπουδές ζωγραφικής στην Ecole Cantonale de Dessin et Art Appliqué της Λωζάννης και ακολουθεί η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας στο εργαστήριο Γιάννη Μόραλη και μεταπτυχιακές σπουδές στη ζωγραφική στο Central School of Arts and Design από όπου ξεκίνησε και η στροφή της προς την αφαίρεση.
Ωστόσο πριν από τις εξαιρετικές σπουδές, υπήρχε η προσωπική ιστορία της καλλιτέχνιδος, που σε μεγάλο βαθμό καθόρισε τις αισθητικές επιλογές και τις εικαστικές αναζητήσεις της. Γεννήθηκε σε μια αστική οικογένεια με ρίζες στο Ορτάκιοϊ, στο λεγόμενο «τριεθνές σημείο» μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Αδριανούπολης. Ελαβε καλή εκπαίδευση και μαθήματα ζωγραφικής κατ’ οίκον, αλλά οι δυναμικές γυναίκες αυτής της οικογένειας, η μητέρα της και η γιαγιά της, που αναγκάστηκαν δυο φορές λόγω του πολέμου να μεταναστεύσουν πρώτα στην Αλεξανδρούπολη και μετά στην Αθήνα δεν μπορούσαν να δεχτούν πως η τέχνη θα γινόταν επάγγελμα για τη θυγατέρα τους. Ο συμβιβασμός ανάμεσα στην οδοντιατρική που επιθυμούσε η οικογένεια και στις σπουδές ενδυματολογίας του θεάτρου που ήθελε η ίδια, ήταν η αρχιτεκτονική σε πανεπιστήμιο της Λωζάννης. Χρειάστηκε να παρέμβουν με επιστολές οι καθηγητές της ώστε να της επιτραπεί να στραφεί στη ζωγραφική.
«Η Καναγκίνη ήταν από τους λίγους Ελληνες εικαστικούς που σπούδασε στο Λονδίνο κι όχι στο Παρίσι τη δεκαετία του ’60, συμμετέχοντας ενεργά στους προβληματισμούς για τις αρχές του μοντερνισμού. Παράλληλα όμως η αγάπη της για το ένδυμα, το ύφασμα και τις ποιότητές του συνδέεται με την ιστορική μνήμη και την παράδοση της οικογένειάς της», μας λέει η Ελενα Χαμαλίδη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, και επιμελήτρια της έκθεσης «Η υλικότητα της γραφής» με έργα της Καναγκίνη στη Roma Gallery.
Τα έργα της ανήκουν στις ενότητες των «Χειρογράφων» και των «Εικονογραφημένων Χειρογράφων», και δημιουργήθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και μετά. Πρόκειται για ενότητες ζωγραφικών έργων, εν μέρει διαφορετικού ύφους μεταξύ τους, οι οποίες διακρίνονται ωστόσο από δύο καθοριστικά κοινά χαρακτηριστικά: τις διαδικασίες σχηματισμού μιας μη αναγνώσιμης γραφής και την αίσθηση της ματιέρας της ζωγραφικής ύλης ή της επεξεργασμένης επιφάνειας. Είναι έργα μικρών ή μεγάλων διαστάσεων, άλλοτε ζωγραφικά με λάδι επάνω σε καμβά ή σε προετοιμασμένη ξύλινη επιφάνεια και άλλοτε με μεικτές τεχνικές σε χαρτί, εμπριμέ πανί ή καμβά.
Ο τίτλος «Χειρόγραφα», τα υλικά (χαρτί, μαρκαδόροι, παστέλ, χρωματιστά κραγιόνια, λαδομπογιές σμάλτου), η διάταξη σε στήλες, η διαδικασία και οι τεχνικές (επικολλήσεις, χαράξεις, πάστα, χειρονομιακή πινελιά) πιστοποιούν το ενδιαφέρον της καλλιτέχνιδος για μια εικαστική γραφή. «Η ίδια τα αποκαλούσε “οπτικά κείμενα”, και επιζητούσε μέσα από αυτά μια “μέγιστης έντασης επικοινωνία”», γράφει στο σημείωμά της η επιμελήτρια, η οποία γνωρίζει σε βάθος το έργο της Καναγκίνη. «Εβλεπε τον θεατή ως έναν “πιθανό αναγνώστη”, ο οποίος καθισμένος μπροστά στο έργο, στις καρέκλες που ανήκαν στην εγκατάσταση μαζί με τη ζωγραφική, σε μια διαδικασία ενατένισης, θα ανακάλυπτε τις νοητικές διεργασίες πίσω από την εικόνα, θα πρόβαλλε τις δικές του ή θα συμπλήρωνε τη δική του “γραφή”», καταλήγει.
Η υφαντική
Παράλληλα με τη γραφή, το ίχνος και το γράμμα, η Καναγκίνη ενδιαφέρθηκε για την υφαντική, και για ένα διάστημα σχεδίαζε υφαντά για τον αργαλειό. Οδηγούμενη από μνήμες και βιώματα, από τα κεντήματα και την αγάπη για το ένδυμα συνέθεσε το στοιχείο της γραμμικότητας με τη ματιέρα της ύφανσης σε σειρές «Χειρογράφων» που δημιούργησε μεταξύ του 1976 και του 1978. Από αυτές τις συνθέσεις αναδύθηκαν και οι πρώτες γυναικείες φιγούρες της, οι γυμνές Αφροδίτες. Στην έκθεση της Roma Gallery παρουσιάζεται η ενότητα των «Χειρογράφων» που φιλοξένησε η γκαλερί Ζουμπουλάκη – Ιόλα το 1976, αλλά υπάρχουν επίσης μεταγενέστερα έργα, ενώ θα γίνει επανεγκατάσταση του έργου «Οι τοίχοι έχουν τον λόγο», με ενεργή συμμετοχή του κοινού.
Σύμφωνα με την ίδια την καλλιτέχνιδα το έργο, ένα τρίπτυχο χειρόγραφο, εμπεριέχει την ιδέα της επετείου της εξέγερσης των φοιτητών στο Παρίσι το 1968, και πρωτοπαρουσιάστηκε στη Στουτγάρδη το 1979. Οπως συνέβη και τότε, έτσι και στην Αθήνα, μπροστά στο τρίπτυχο υπάρχει ένα μικρό τραπέζι με χρώματα παστέλ και κιμωλίες για να τα χρησιμοποιήσει το κοινό στο γράψιμό του.
«Νίκη Καναγκίνη. Η υλικότητα της γραφής», Roma Gallery, από τις 12 Σεπτεμβρίου.
