Μέσα από τα βιβλία του «Μικρού Νικόλα» των Ρενέ – Γκοσινί, δύο γενιές Ελλήνων αναγνωστών, από το 1960 και μετά, μπήκαν στον παλαβό μικρόκοσμο ενός δημοτικού σχολείου μιας γαλλικής πόλης του ’50, ακολουθώντας μια παρέα πιτσιρικάδων μαθητών στις περιπέτειές τους.
Υπάρχει όμως και ένας Αγγλος «ξάδελφος» του μικρού Νικόλα, που παρόλο που στη χώρα του έγινε κάτι σαν εθνικό σύμβολο, στη χώρα μας έμεινε αφανής. Δημιούργημα του Αγγλου συγγραφέα Τζέφρι Ουίλιαμς και της συνεργασίας του με τον συμπατριώτη του κορυφαίο εικονογράφο Ρόναλντ Σιρλ, φέρει το παράξενο όνομα Νάιτζελ Μόλσγουορθ και είναι μαθητής στο St Custard’s, αυστηρό προπαρασκευαστικό σχολείο για αγόρια ηλικίας έως 12 ετών στην Αγγλία των αρχών της δεκαετίας του ’50. Πρωταγωνιστεί σε μια σειρά τεσσάρων βιβλίων, που κυκλοφόρησαν από το 1953 έως το 1958 και, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα βιβλία του «Μικρού Νικόλα», σκίτσα και κείμενο γίνονται ένα.
Ξεφυλλίζοντας το πρώτο βιβλίο της σειράς «Down with Skool» (1953), σε ελεύθερη μετάφραση «Κάτω το σχολείο», δυσκολευόμαστε να ξεχωρίσουμε συγγραφέα και εικονογράφο. Ο πρώτος δίνει φωνή συγγραφέα στον νεαρό πρωταγωνιστή και τον κάνει να αφηγείται σουρεαλιστικές σκέψεις, ιδέες και περιστατικά από τη σχολική ζωή, ενώ ο δεύτερος τον πλάθει τόσο πειστικά στα σκίτσα του, που καταφέρνει να τον κάνει δικό του.
Mε τον αιχμηρό του τρόπο απεικονίζει χαρακτήρες του σχολείου, όπως ο αυστηρός διευθυντής Γκράιμς ή ο «τρελός» καθηγητής μαθηματικών, ο οποίος εμφανίζεται στους εφιάλτες του μικρού μαθητή. Από τα τόσα σχέδια του βιβλίου ξεχωρίζει μια σειρά θεοπάλαβων καρέ, που απεικονίζουν «Σκηνές από τη ζωή του Αρχιμήδη», όπου ο αρχαίος Ελληνας μαθηματικός κυνηγάει παραλληλόγραμμα που «λιάζονται στην κορυφή του Ολύμπου» και προβληματίζεται από ένα νέο θεώρημα που του παρουσιάζει ο Μόλσγουορθ.
Το επιδέξιο πενάκι του Σιρλ μοιάζει να έχει κάτι «παιδικό» και το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και στο κείμενο του Ουίλιαμς, που εκτός από εκφράσεις από την «αργκό της αυλής» είναι γεμάτο συντακτικά και ορθογραφικά λάθη, προσπαθώντας έτσι να μιμηθεί την πρόζα ενός δεκάχρονου παιδιού. Αν ισχύει πως τα καλά παιδικά βιβλία είναι προϊόντα ενηλίκων που μπόρεσαν να δουν μέσα από τα μάτια των παιδιών, το «Down with Skool» το έχει καταφέρει αυτό στο μέγιστο.
Δημοφιλής «παράδοση»
To βιβλίο ήρθε να συνεχίσει (και να εκμοντερνίσει απότομα και θαρραλέα) μια παράδοση δημοφιλών «σχολικών ιστοριών» με πρωταγωνιστές αγόρια σε αυστηρά ιδιωτικά σχολεία της Αγγλίας, ανάμεσά τους ο Μπίλι Μπάντερ και ο Τζ. Σ. Τ. Τζένινγκς, πρόδρομοι του διάσημου Χάρι Πότερ, με τον ίδιο τον Μόλσγουορθ να λέγεται πως υπήρξε προπάτορας του διάσημου ήρωα της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ και έμπνευσή της για τη δημιουργία του.
Στα τέσσερα βιβλία που κυκλοφόρησαν από το 1953 έως το 1958 με ήρωα τον μαθητή του σχολείου St Custard’s, σκίτσα και κείμενα γίνονται ένα.
Σε δημοσίευση του Independent από το 2000, διαβάζουμε τα εξής: «Η σύνδεση μεταξύ Χάρι Πότερ και Μόλσγουορθ ανακαλύφθηκε από τον καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας της Οξφόρδης Ρίτσαρντ Τζένκινς. Στο δεύτερο βιβλίο της σειράς (“How to be Topp”) εμφανίζεται μια παρωδία ενός λατινικού θεατρικού έργου με τίτλο “Οι Χόγκγουορτς”. Επίσης, “Χόγκγουορτ” είναι το όνομα που ο συγγραφέας έχει δώσει στον διευθυντή ενός ανταγωνιστικού σχολείου. (…) Ακόμη και η εμφάνιση του Χάρι Πότερ, με τα στρογγυλά του γυαλιά, μοιάζει να έχει εμπνευστεί από τον χαρακτήρα του Μόλσγουορθ, έτσι όπως τον σχεδίασε ο Σιρλ».
Κι όμως, η απολαυστική αγγλική σάτιρα των Ουίλιαμς και Σιρλ έχει κάτι ανατρεπτικό και αναρχικό, κάτι από το πνεύμα των Μόντι Πάιθον, που δεν συναντάμε στον κόσμο του Χάρι Πότερ.
Αιχμάλωτος πολέμου
Οι κοφτερές γραμμές των σκίτσων του Σιρλ σκιαγραφούν με δήθεν παιδικό τρόπο έναν αλλόκοτο, σκοτεινό και κωμικοτραγικό κόσμο ενηλίκων. Αυτές οι τόσο έντονες γραμμές της πένας του, με το μελάνι να απλώνεται κατάμαυρο στο χαρτί, μοιάζουν κιόλας να προδίδουν κάτι από την περιπέτειά του στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν επιβίωσε τρία χρόνια εξαντλητικής αιχμαλωσίας από τους Ιάπωνες. Τα σκίτσα που έφτιαχνε ασταμάτητα εκείνα τα τρία εφιαλτικά χρόνια αποτυπώνουν τη φρίκη του πολέμου με τον πιο γυμνό τρόπο.
Για 65 χρόνια –από το 1946 έως το 2011– εικονογράφησε μεγάλο αριθμό βιβλίων, ανάμεσά τους και μια έκδοση της «Χριστουγεννιάτικης ιστορίας» του Τσαρλς Ντίκενς (1961), των περιπετειών του βαρώνου Μινχάουζεν (1969) και της Ιλιάδας του Ομήρου σε μετάφραση Ρόμπερτ Γκρέιβς (1959). Εκεί, επιφανείς ήρωες της παγκόσμιας λογοτεχνίας, από τον Σκρουτζ του Ντίκενς έως τον Αχιλλέα του Ομήρου, στα χέρια του Σιρλ αποκτούν μια νέα, αλλόκοτη εικόνα της φαντασίας. Είναι αυτό που ο Αγγλος δημοσιογράφος Ράσελ Ντέιβις, στη βιογραφία που είχε γράψει για τον Σιρλ το 1990, είχε ορίσει ως μια «κάλπικα λεπτεπίλεπτη φαντασία», έναν κόσμο στο πίσω μέρος του καθρέφτη που ζει στη σκιά του αληθινού και αποτελεί μαγική και μαζί σαρκαστική του αντανάκλαση.
Τον κόσμο αυτό βλέπουμε ακόμη και στα πολλά εξώφυλλα και τις εικονογραφήσεις που φιλοτέχνησε για το New Yorker, ανάμεσά τους και μια απολαυστικά σκοτεινή σειρά γελοιογραφιών με τίτλο «Διασταυρωμένα μονοπάτια», όπου ο Χεμινγουέι συναντάει τον Πόε και σκοτώνει το «κοράκι» του με την καραμπίνα του. Σε μια άλλη συλλογή σκίτσων του με τίτλο «Φανταστικά πορτρέτα», η Αϊρις Μέρντοχ απεικονίζεται να έχει μόλις αποκεφαλίσει τον εαυτό της με ένα τσεκούρι-βιβλίο, με το κομμένο της κεφάλι στο πάτωμα να χαμογελά σαρδόνια, θυμίζοντας το μακάβριο χιούμορ του σύγχρονού του σπουδαίου Αμερικανού εικονογράφου Εντουαρντ Γκόρι.
Ο Σιρλ μετοίκησε στο Παρίσι το 1961 και το 1975 σε ένα ορεινό χωριό της νότιας Γαλλίας, όπου έζησε με τη δεύτερη γυναίκα του, Γαλλίδα σχεδιάστρια κοσμημάτων, έως τον θάνατό του το 2011. Ισως έτσι προσπάθησε να κάνει μια επανεκκίνηση και να ξεχάσει το μετατραυματικό σοκ του πολέμου, όμως η «δηλητηριασμένη» γραμμή του έμεινε έως το τέλος. Σχεδίαζε ασταμάτητα (όπως έκανε και σε όλη του τη ζωή) και παρέμεινε παγκόσμια περιζήτητος έως τον θάνατό του, στα 91 του χρόνια. Από πολλούς θεωρείται ο μεγαλύτερος μεταπολεμικός Αγγλος εικονογράφος.
Ο Νάιτζελ και οι συμμαθητές του αποκτούν φωνή και κίνηση
Οι χάρτινες σχολικές περιπέτειες του Νάιτζελ Μόλσγουορθ πρόκειται σύντομα να αποκτήσουν ήχο και κίνηση σε μια νέα ταινία animation, που βρίσκεται στο στάδιο της παραγωγής. Πρόκειται για μια δημιουργία του Ούλι Μέγιερ, έμπειρου και καταξιωμένου animator, που είχε για χρόνια θαυμασμό για το έργο του μεγάλου Βρετανού εικονογράφου και που για χρόνια προσπαθούσε να φέρει τον τρελό κόσμο του St Custard’s στη μεγάλη οθόνη. Το 2008, μάλιστα, γνώρισε προσωπικά τον Σιρλ, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη του και παίρνοντας την πολύτιμη βοήθειά του, κάτι που γίνεται αμέσως φανερό βλέποντας ένα teaser της ταινίας, όπου η γραμμή των αυθεντικών ασπρόμαυρων σχεδίων, όχι μόνο έχει μείνει ανέπαφη, αλλά έχει περάσει με απόλυτα φυσικό τρόπο στον κόσμο της κίνησης και του χρώματος.
Σκανταλιάρης διευθυντής
Αξίζει όμως να πούμε δυο ακόμη λόγια για τον συγγραφέα Τζέφρι Ουίλιαμς, βετεράνο κι αυτό του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που πολέμησε στη Μάχη της Κρήτης πάνω σε καράβια του βρετανικού πολεμικού ναυτικού. Αρχισε να γράφει για το δημοφιλές και μακραίωνο κωμικό αγγλικό περιοδικό «Punch» το 1939, ενώ μεταπολεμικά δούλεψε ως κειμενογράφος για το ΒΒC και έγραψε άλλα τέσσερα βιβλία στη σειρά του Μόλσγουορθ, που εγκαινιάστηκε με το «Down with Skool».
Οσα περιγράφει μάλιστα στο εν λόγω βιβλίο (οι χαρακτήρες, η κωμική ανορθογραφία και η απολαυστικά λανθασμένη σύνταξη, η διάλεκτος των μαθητών) αποτελούν βίωμά του, όχι μόνο επειδή φοίτησε και ο ίδιος σε ένα παρόμοιο ιδιωτικό ελίτ σχολείο για αγόρια, αλλά αργότερα έγινε και διευθυντής του. Φαίνεται κιόλας πως οι συνάδελφοί του εκπαιδευτικοί, μέλη μιας κοινωνίας που έχει μέσα στο αίμα της τον σαρκασμό (και τον αυτοσαρκασμό), δεν ενοχλήθηκαν από το καυστικό του χιούμορ.
Οταν πέθανε από ανακοπή καρδιάς το 1958, μόλις 47 ετών, ο Ρόναλντ Σιρλ γράφοντας προς τιμήν του έναν επικήδειο στους Times, ανέφερε: «Ηταν ενθουσιασμένος που οι διευθυντές των σχολείων όχι μόνο δεν ένιωθαν δημόσια ξεγυμνωμένοι από τα βιβλία του, αλλά τα έδιναν κιόλας στους μαθητές τους ως δώρα αποφοίτησης».
