ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΓΚΡΙΝ
Το νησί Ρενό και άλλα διηγήματα
μτφρ.-επιμ: Βιργινία Γαλανοπούλου
εκδ. Κίχλη, σελ. 204
Εβλεπε το φανταστικό ως παράδοξο της πραγματικότητας, ως μια λοξή της ερμηνεία. Χρησιμοποιούσε τη φαντασία ως σύμβολο, τα εργαλεία του ρεαλισμού δεν είναι πάντα αρκετά.
Κατά βάθος, ήθελε να δημιουργήσει καταφύγια από την αβάσταχτη πραγματικότητα, η οποία στα χρόνια του –και με τη δική του κακοδιαχείριση– ήταν αφόρητη.
Ο Αλεξάντρ Γκριν (Αλεξάντρ Στεπάνοβιτς Γρινιέφσκι, 1880-1932) έχει ονομαστεί «Ρώσος Τζακ Λόντον», «Ρώσος Εντγκαρ Αλαν Πόου», ενώ ορισμένοι τον κατέτασσαν αποκλειστικά στη χορεία των «φανταστικών»: Βερν, Στίβενσον, Φένιμορ Κούπερ. Το πυκνό επίμετρο της Βιργινίας Γαλανοπούλου, που υπογράφει και τη ρέουσα μετάφραση, ξεδιπλώνει μία συμπυκνωμένη αφήγηση για την εργοβιογραφία του συγγραφέα.
Ολα αυτά όμως –ο «Ρώσος τάδε» και ο «Ρώσος δείνα»– καταδεικνύουν, συνήθως, είτε την αδυναμία της κριτικής και της θεωρίας να εντοπίσουν τα ολοδικά του στοιχεία είτε την παραγνώριση του συγγραφέα, οπότε η σύγκρισή του με κάποιον ήδη εγνωσμένου κύρους αποτελεί απόπειρα να βγει από την αναγνωστική σκιά. Εξάλλου, ο Ρώσος συγγραφέας δεν σύχναζε με το σινάφι του.
Ο Αλεξάντρ Γκριν, βέβαια, μπορεί να ήταν όλα αυτά μαζί, αλλά αυτό που επιθυμούσε πάντοτε ήταν να ξεφύγει απ’ όλες τις κατηγορίες και τις ταμπέλες. Επιζητούσε διαρκώς ένα καταφύγιο από τον κόσμο· ώσπου «αναγκάστηκε» να δημιουργήσει τη δική του χώρα: την Γκρινλαντία, την οποία οι μελετητές έχουν αποπειραθεί να τη βρουν στον χάρτη, τοποθετώντας περίπου στις ακτές της Νότιας Σινικής Θάλασσας. Η Γκρινλαντία είναι η χώρα της ελευθερίας· ο τόπος όσων δεν έχουν ανάγκη να εξηγούν τα παράδοξα.
Η έννοια της ελευθερίας, την οποία ο Αλεξάντρ Γκριν βρίσκει μονάχα στη φυγή, περιτριγυρίζει την πλειονότητα των διηγημάτων του «Νησιού Ρενό». Η ελευθερία του Ρώσου συγγραφέα, εντούτοις, είναι διλημματική: οι ήρωές του οφείλουν να απαντούν σε ηθικά διλήμματα·η ελευθερία τους εντοπίζεται στο ότι κάθε απόφαση είναι πράξη ελευθερίας. Ακόμα κι όταν το δίλημμα περιλαμβάνει τη «μάχη» εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου, εσωτερικού εγώ και εξωτερικού εμείς – η κόλαση, εξάλλου, είναι πάντοτε οι άλλοι.
Εχει ενδιαφέρον πώς γίνεται, αφηγηματικά μιλώντας, η μετάβαση από τον ρεαλισμό στη «ζωή» πέρα από αυτόν· ο Αλεξάντρ Γκριν μοιάζει να προσαρμόζει τις τεχνικές του, ανεβοκατεβάζοντας τον εκδραματισμό όσων αφηγείται. Ας μη λησμονούμε τα χρόνια που έζησε και δημιούργησε. Το «Δηλητηριασμένο νησί», ένα από τα επτά της συλλογής, είναι σαν να εσωτερικεύει τον Μεγάλο Πόλεμο που μαίνεται· το πραγματικό αίμα γίνεται εσωτερική κόλαση σε ένα νησί στο πουθενά του χάρτη.
Το αφηγηματικό μεγαλείο του Αλεξάντρ Γκριν ξεδιπλώνεται στο διήγημα «Γη και νερό». Εκεί, ο Μεγάλος Πόλεμος και η Μεγάλη Επανάσταση, τα οπωσδήποτε βίαια αλλά ακόμη τότε συγκεχυμένα γεγονότα τους, συνενώνονται στις λέξεις του Ρώσου συγγραφέα και γίνονται μια μεγάλη καταστροφή που παρασύρει τα πάντα στην Αγία Πετρούπολη. Η κραυγή «Βάνια, εδώ είμαι», στο πλαίσιο του χαλασμού που συμβαίνει ένα γύρο στη λεωφόρο Νιέφσκι, είναι ο πιο απλός, ο πιο αγνός, ο πιο βαθύς τρόπος της απελπισίας της εποχής όπου άλλαζαν τα πάντα. Κι ίσως ο σεφερικός «βαθύτερος καημός να κρατηθούμε μέσα στη φυγή».
Το «Νησί Ρενό και άλλα διηγήματα» του Αλεξάντρ Γκριν, που όσο ζούσε συνοδευόταν από συνεχείς φήμες γύρω από το όνομά του (ότι σκότωσε έναν Αγγλο πλοίαρχο, όπως και τη δεύτερη σύζυγό του, ότι είχε μεγαλώσει στο δάσος κ.λπ.), είναι η μνήμη της πραγματικότητας που μετουσιώνεται σε βίωμα του παρόντος – ενός παρόντος που, ίσως, βιάζεται να καθορίσει το μέλλον, αισιόδοξα και φωτεινά.
