«Aν έπρεπε να διαλέξω τα δέκα πιο σημαντικά μουσικά έργα για να τα στείλω με μια κάψουλα στο Διάστημα, το “A German Requiem” του Μπραμς θα ήταν σίγουρα μέσα», μας λέει ο Γιόχεν Σάντιγκ, σκηνοθέτης και συνιδρυτής με τη σύζυγό του, τη διάσημη Γερμανίδα χορογράφο Σάσα Βαλτς, της επιδραστικής ομάδας χορού Sasha Waltz & Guests. Το σπουδαίο χορωδιακό έργο ήταν στα ακούσματά του από μικρή ηλικία, όμως αποφάσισε να δουλέψει πάνω σε αυτό το 2012, σε ηλικία 44 χρόνων. «Οταν είσαι νέος, το τέλος δεν σε απασχολεί. Ολα έγιναν την ώρα που έπρεπε», υποστηρίζει.
Ακούγεται ιδιαίτερα ενθουσιασμένος που η σκηνική του προσέγγιση πάνω στο ρέκβιεμ του Μπραμς θα παρουσιαστεί στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. «Περίμενα 7 χρόνια για αυτή τη στιγμή», εξηγεί καθώς ήταν ανάμεσα σε εκείνους που βοήθησαν στον φάκελο που κατέθεσε η πόλη για να θέσει την υποψηφιότητά της για τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. «Μέχρι και την πρεμιέρα του “Human Requiem” το 2012, δεν ήξερα αν η σκηνοθεσία μου ήταν στη σωστή κατεύθυνση. Για μένα το έργο ανεβαίνει σαν μια τελετουργία προκειμένου να επιτευχθεί μια συλλογική κάθαρση».
Το 2013 επισκέφθηκε για πρώτη φορά τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας με την Αλεξάνδρα Μητσοτάκη και τη Μυρτώ Βουνάτσου, καθώς και οι τρεις τους συνδέονται με το «Α World Human Forum». «Οταν έμαθα για τα Ελευσίνια Μυστήρια ήξερα πως ήμουν στον σωστό δρόμο. Νομίζω πως ούτε ο Μπραμς γνώριζε για αυτά, όμως είναι σχεδόν σαν να το έγραψε για να ακουστεί στο Ιερό της Ελευσίνας. Αισθάνθηκα μια τρομερή σύνδεση ανάμεσα σε αυτά που πραγματεύονται το κείμενο και η μελωδία και σε όσα τελούνταν εδώ κατά την αρχαιότητα. Το “Human Requiem” ακολουθεί την ίδια οδό μεταφέροντας την ατμόσφαιρα των Μυστηρίων στο σήμερα».
Το έργο, που έχει λάβει εξαιρετικές κριτικές όπου κι αν έχει παρουσιαστεί, από την Αυστραλία έως τις ΗΠΑ, σηματοδοτεί το βάπτισμά του Σάντιγκ στη σκηνοθεσία. «H αρχική ιδέα ήταν πως η Σάσα θα σκηνοθετούσε όπως έχει συμβεί σε όλες τις προηγούμενες δουλειές, και εγώ θα αναλάμβανα τη δραματουργία, τη δημιουργία μιας στέρεης εννοιολογικής βάσης πάνω στην οποία θα “πατούσε” η χορογραφία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση αλλάξαμε ρόλους. Η Σάσα με στήριξε και εγώ ακολουθώντας το ένστικτό μου, “διάβασα” το έργο όχι ως μια νεκρώσιμη ακολουθία αλλά ως μια τελετή εορτασμού της ζωής».
Για πρώτη φορά και μόνο για την Ελευσίνα η Σάσα Βαλτς θα εμπλακεί ενεργά στη σκηνική δράση καθώς θα υπάρχουν εμβόλιμα χορευτικά μέρη για να αναδειχθεί η σύνδεση του έργου με τον μύθο. «Στα Μυστήρια η κάθαρση πραγματωνόταν μέσα από μια τελετουργία που περιλάμβανε μουσική και χορό», αιτιολογεί την έμπνευσή του διευκρινίζοντας, ωστόσο, ότι είναι ιδιαίτερα απλές κινήσεις και σε καμία περίπτωση δεν θα το αποκαλούσε χορογραφία με την κλασική έννοια του όρου. «Ο στόχος είναι να οδηγήσουμε –αξιοποιώντας διαφορετικά μέσα– τους θεατές σε ένα “κανάλι” για να θέσουν τα δικά τους υπαρξιακά ερωτήματα, να διερωτηθούν για την αξία της ζωής και την τραγικότητα του θανάτου».
«Αισθάνθηκα μια τρομερή σύνδεση ανάμεσα σε αυτά που πραγματεύονται το κείμενο και η μελωδία και σε όσα τελούνταν εδώ κατά την αρχαιότητα», λέει ο σκηνοθέτης Γιόχεν Σάντιγκ.
Η Σάσα Βαλτς έχει επιλέξει τρεις χορευτές από την ομάδα της για να υποδυθούν τα τρία πρόσωπα του μύθου –τη Δήμητρα, την Περσεφόνη και τον Πλούτωνα– και μέσα από μια αφαιρετική αφήγηση μας θυμίζουν την ιστορία τους. «Πώς σωματοποιείται το αίσθημα της απώλειας;» αναρωτιέται και η χορογράφος, προσθέτοντας πως αυτό που έχει επίσης ενδιαφέρον είναι η δυναμική που αναπτύσσεται ανάμεσα στους χορευτές και τα 65 μέλη της Χορωδίας Ραδιοφωνίας του Βερολίνου. «Δεν είναι το σώμα και η κίνηση πιο κατάλληλα για να μιλήσουν για τη θνητή μας φύση;», τη ρωτάω. «Δεν ξέρω ποιο είναι αυτό που προδίδει περισσότερο το ότι πεθαίνουμε: το σώμα ή η φωνή. Με το σώμα δείχνουμε τη φθορά, αλλά το τελευταίο που βγαίνει είναι η ανάσα και η ανάσα συνδέεται με τη φωνή».
Ανοιχτή καρδιά
Ακούγοντάς μας, ο σκηνοθέτης επιμένει πως αυτό είναι ένα έργο που υμνεί τη ζωή, πέρα από θρησκευτικές πεποιθήσεις και δοξασίες. «Παραστάθηκε για πρώτη φορά το 1868 στον Καθεδρικό της Βρέμης, εγώ ωστόσο δεν θέλησα ποτέ να το παρουσιάσω σε χώρο που συνδέεται με τη θρησκεία. Είναι ένα έργο που απευθύνεται σε όλους όσοι έχουν ανοιχτή καρδιά». Θυμάται πως όταν το παρουσίασε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2016, ανάμεσα στο κοινό ήταν μια γυναίκα και ένας άνδρας που ακολουθούσαν ο ένας τον άλλο, σε όλη τη διάρκεια της παράστασης. Δεν αντάλλαξαν κουβέντα και έπειτα όταν έπαυσε η μουσική, αγκαλιάστηκαν και άρχισαν να φιλιούνται. Είναι ζευγάρι από τότε. «Το Human Requiem το έχουμε όλοι ανάγκη, έχει επουλωτικές ιδιότητες και για μένα μόνο τότε έχει νόημα η τέχνη. Υπογραμμίζει τις στιγμές που κάνουν τη ζωή μας πολύτιμη». Ο ίδιος, μάλιστα, εμπνέεται από τον Καιρό, τη μυθολογική θεότητα που ευνοούσε τη σωστή στιγμή.
«Η ζωή μας είναι μια σειρά από στιγμές που μας ορίζουν, μας αλλάζουν, και πρέπει να έχουμε τον νου μας να μην τις προσπεράσουμε. Η πρώτη φορά που επισκέφθηκα την Ελευσίνα ήταν μια τέτοια στιγμή», εξηγεί. «Εχω βρεθεί στον συγκεκριμένο αρχαιολογικό χώρο σε διαφορετικές εποχές, με τις παπαρούνες ανάμεσα στα ερείπια, με τη ζωή να φυτρώνει ανάμεσα στις πέτρες», συμπληρώνει και η Σάσα Βαλτς. «Είναι ένας τόπος λατρείας που μας επανασυνδέει με τις αρχετυπικές μορφές της μυθολογίας», επισημαίνει. «Δεν μπορώ να το εκφράσω διαφορετικά, με το “Μυστήριο 14 Ηuman Requiem in Eleusis” είναι σαν να γυρνάει το έργο στο σπίτι του», υποστηρίζει και ο σκηνοθέτης.
Human Requiem, Αρχαιολογικός Χώρος Ελευσίνας, 29, 30/9 και 1/10.
Με την παράσταση Μυστήριο 14 Human Requiem in Eleusis κορυφώνονται οι εκδηλώσεις του Διεθνούς Συμποσίου Μυστήριο 299 «Πώς θα αλλάξουμε το μυαλό μας για να αλλάξουμε τον κόσμο». Το συμπόσιο, που συνδιοργανώνει η 2023 Ελευσίς με το Human World Forum, αποτελεί μια σπάνια συνάντηση στους τομείς της αρχαίας γνώσης, της ιατρικής, των ανθρωπιστικών επιστημών, της πνευματικότητας, της τέχνης και του οικολογικού πολιτισμού και πραγματοποιείται στις 27, 28 & 29 Σεπτεμβρίου στο παλιό εργοστάσιο χρωμάτων ΙΡΙΣ. Μεταξύ των διακεκριμένων ομιλητών, ερευνητών και καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο, θα είναι και η Σάσα Βάλτς που θα συμμετέχει με ομιλία της στη θεματική “Approaches to Consciousness Elevation”, την Πέμπτη 28 Σεπτεμβρίου.
