Με μια μικρή καθυστέρηση –στην Αγγλία η ώρα είναι 10.30 το πρωί– ο Σάιμον ΜακΜπέρνι εμφανίζεται στη διαδικτυακή συνάντησή μας φορώντας το μάλλινο σκουφί που τόσο του αρέσει και κρατώντας μια μεγάλη κούπα καφέ. Οι δημοσιογράφοι είμαστε με τάξη τοποθετημένες στα «παράθυρα» του Zoom κι εκείνος παίρνει θέση μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή. Αλλά δεν μένει εκεί. Σηκώνει το laptop και η οθόνη καταγράφει τον χώρο: «Είμαι σε ένα σπίτι στην αγγλική εξοχή», εξηγεί.
Η μικρή πρωτοβουλία να μας βάλει στον χώρο του αποτελεί μια ευχάριστη απειθαρχία στην αποστασιοποίηση που επιβάλλει η ψηφιακή πλατφόρμα. Ο Σάιμον Μόνταγκιου ΜακΜπέρνι, ηθοποιός, θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης, ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής του Théâtre de Complicité του Λονδίνου, συχνά ανατρέπει την πεπατημένη κυρίως με τη δουλειά του. Οχι για να εντυπωσιάσει τους θεατές με την ποικιλία των πολυμέσων που τις περισσότερες φορές χρησιμοποιεί, αλλά για να μας εμπλέξει όσο το δυνατόν περισσότερο στην αφήγηση. Και για να μοιραστούμε το μερίδιο από τη συνενοχή (complicité) κάθε ζωντανής θεατρικής πράξης.
Για την παράσταση με τίτλο «Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών», που θα παρουσιαστεί την προσεχή εβδομάδα στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση (4-7/10) ο ΜακΜπέρνι έχει δουλέψει πάνω σε ένα εξαιρετικό υλικό, το μυθιστόρημα της Πολωνής συγγραφέως Ολγκα Τοκάρτσουκ. Φαινομενικά πρόκειται για ένα αστυνομικό θρίλερ με στοιχεία μαύρης κωμωδίας, αλλά για όσους διαβάζουμε τα έργα της Πολωνής νομπελίστριας ξέρουμε ότι η πραγματικότητα με τη μυθοπλασία συμπλέκονται, και πως η σκληρότητα συνυπάρχει με τον ανθρωπισμό, η μαγική σκέψη με την κοινωνική καταγγελία.
«Είναι μια ιστορία ουσιαστική και παγκόσμια», λέει ο σκηνοθέτης για τη θεατρική μεταφορά του έργου της Ολγκα Τοκάρτσουκ.
«Τι μου άρεσε στο μυθιστόρημα της Ολγκα;» αναρωτιέται. «Τα πάντα. Ο τρόπος της, το θέμα της, το σύμπαν που έχει δημιουργήσει. Η φωνή της Γιανίνα Ντουσέικο (σ.σ. μια εκκεντρική ηλικιωμένη κάτοικος της περιοχής, οικολόγος, ερασιτέχνισσα αστρολόγος και ενθουσιώδης μεταφράστρια του Ουίλιαμ Μπλέικ) με γοήτευσε. Είναι μια ιστορία ουσιαστική και παγκόσμια, με την έννοια ότι δείχνει πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Επίσης είναι ένα βιβλίο ριζοσπαστικό. Βεβαίως το να μεταφερθεί στο θέατρο με την ίδια μορφή που έχει στη λογοτεχνία είναι αδιανόητο. Δεν διαθέτει μεγάλες σκηνές, ούτε διαλόγους, έχει πολλή πρόζα και μακριές περιγραφές. Ομως νομίζω ότι αυτό που περισσότερο με κέντρισε ήταν η δυνατότητα να μεταφέρω στη σκηνή τη φωνή μιας 66χρονης γυναίκας και να αφήσω όλα τα υπόλοιπα στοιχεία να βγουν μέσα από εκείνη. Ο,τι παρουσιάζεται στη σκηνή συμβαίνει μέσα στο μυαλό της πρωταγωνίστριας».
Η ιστορία της Τοκάρτσουκ ξεκινά στα βάθη του χειμώνα στη μικρή κοινότητα μιας απομακρυσμένης πολωνικής κοιλάδας. Ανδρες της τοπικής κυνηγετικής λέσχης πεθαίνουν υπό μυστηριώδεις συνθήκες, και η Γιανίνα Ντουσέικο έχει κάποιες υποψίες πως η φύση εκδικείται την ανθρώπινη αλαζονεία. Καθώς οι θάνατοι διαδέχονται ο ένας τον άλλο, η Γιανίνα αντιστέκεται στις αδικίες που βλέπει γύρω της, παλεύοντας με τον δικό της τρόπο για την ορατότητα των γυναικών. Και ταυτόχρονα διεκδικεί το δικαίωμα στη διαφορετικότητα. «Δεν είναι μια “τρελή” 60άρα γυναίκα η Ντουσέικο, όπως την αντιλαμβάνεται η απολύτως πατριαρχική κοινωνία στην οποία ζει. Είναι όμως αντισυμβατική στον τρόπο ζωής και στη σκέψη της, εκπροσωπεί τη γυναικεία δύναμη. Προσπαθεί να βρει ένα νόημα στον κόσμο, να καταλάβει τη δομή ενός χαοτικού συστήματος που είναι απρόβλεπτο και επικίνδυνο», σχολιάζει ο ΜακΜπέρνι. Ετσι, έχουμε ένα πολιτικό έργο, το οποίο όμως διατηρεί την ποιητικότητα της σκηνικής αφήγησης του ΜακΜπέρνι. «Αντίσταση», είναι η λέξη που χρησιμοποιεί όταν τον ρωτάμε γιατί κάνει θέατρο. Οπαδός της άποψης ότι η καταστροφή της φύσης είναι ισοδύναμη με γενοκτονία, τονίζει ότι οι άνθρωποι δεν αντιλαμβανόμαστε τις συνέπειες των πράξεών μας. «Είμαστε μπροστά σε κάτι που μας υπερβαίνει και παραμένουμε υπερφίαλοι», σημειώνει.
Βρετανία και Γλυπτά
Φέτος το Théâtre de Complicité συμπληρώνει σαράντα χρόνια από την ίδρυσή του. «Ποιο είναι το αποτύπωμά του στην ιστορία του θεάτρου;» ρωτάμε. «Ελπίζω όσο το δυνατόν πιο ελαφρύ», απαντά. «Αισθάνομαι ότι βρίσκομαι πάντοτε μπροστά σε ένα ξεκίνημα και αν έχουμε καταφέρει κάτι, είναι να δημιουργούμε συνδέσεις ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο. Δεν πιστεύω σε αυτό που λέγεται εθνική κουλτούρα. Η Βρετανία είναι ο ασθενής της Ευρώπης: φτωχή, διασπασμένη, βίαιη, μισαλλόδοξη. Η ιδέα, δε, να κρατήσουν τα Μάρμαρα (του Παρθενώνα) είναι παράλογη. Παρακολουθώντας όσα συμβαίνουν, οι άνθρωποι έχουμε αρχίσει να αναρωτιόμαστε τι είναι πραγματικότητα και τι φαντασία».
