Την ανάγκη για ενίσχυση της χρηματοδότησης και της αποκέντρωσης του πολιτισμού υπογραμμίζει μια νέα μελέτη του οργανισμού διαΝΕΟσις, που καταγράφει κρίσιμα ζητήματα των πολιτιστικών και δημιουργικών τομέων στην Ελλάδα. Η μελέτη βασίστηκε σε δευτερογενή έρευνα και το κεντρικό της ερώτημα είναι πώς ο πολιτισμός θα γίνει πραγματικός μοχλός οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής.
Προσεγγίζοντας τον πολιτισμό οριζόντια, η μελέτη αναφέρει κατ’ αρχάς ότι το 2019 η Ελλάδα είχε τις χαμηλότερες κρατικές δαπάνες για πολιτιστικές υπηρεσίες ανά κάτοικο στην Ευρώπη, ότι η χώρα εισάγει περισσότερα πολιτιστικά προϊόντα από όσα εξάγει (181 εκατ. ευρώ έναντι 110 εκατ. ευρώ το 2016, ένα ισοζύγιο που παραμένει αρνητικό και το 2021, σύμφωνα με στοιχεία της διαΝΕΟσις από τη Eurostat), καθώς και ότι για το 2023 ο προϋπολογισμός του υπουργείου Πολιτισμού είναι λιγότερο από το 0,06% του κρατικού προϋπολογισμού.
Από τα 411 εκατ. ευρώ που διατίθενται στον εγχώριο πολιτισμό μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, το 47% αφορά τον άξονα πολιτιστική κληρονομιά – τουρισμός ως παράγοντα ανάπτυξης, ενώ από το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης κάποιοι τομείς απουσιάζουν (βιβλίο, design) και σε άλλους δίνεται σχετικά μικρό βάρος (άυλη πολιτιστική κληρονομιά). Ειδικότερα, σημειώνει η έρευνα, στο Εθνικό Σχέδιο «δεν φαίνεται να έχει δοθεί ιδιαίτερη σημασία στο πώς η σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία (με εξαίρεση τον κινηματογράφο) θα μπορούσε και εκείνη να συμβάλει στην ανάπτυξη, πέρα από τη σύνδεσή της με την πολιτιστική κληρονομιά και τον τουρισμό».
Οσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή των πολιτιστικών και δημιουργικών τομέων, η Αττική συγκεντρώνει το 58% των επιχειρήσεων και η Αθήνα φιλοξενεί το 75% των πολιτιστικών οργανισμών που συμμετείχαν πρόσφατα στο χρηματοδοτικό πρόγραμμα Creative Europe. Οι εργαζόμενοι στον πολιτισμό ήταν σύμφωνα με τη Eurostat 123.300 το 2020 (3% της απασχόλησης στην Ελλάδα), με τις αυξομειώσεις του αριθμού τα προηγούμενα χρόνια να φαίνεται πως αποτυπώνουν κάποια αστάθεια του κλάδου.
Παρατηρητήριο
Μία από τις αδυναμίες του πολιτιστικού τομέα είναι σύμφωνα με τη διαΝΕΟσις η έλλειψη λεπτομερούς γνώσης για ορισμένες «ήπιες» δυναμικές του πολιτισμού (π.χ. τη συμπερίληψη, την ερασιτεχνική καλλιτεχνική δραστηριότητα στην περιφέρεια κ.ά.), ένα ζήτημα το οποίο προτείνεται να επιλυθεί με τη δημιουργία ενός Παρατηρητηρίου Εθνικού Πολιτισμικού Κεφαλαίου. Οπως λέει στην «Κ» ο συντονιστής της μελέτης και σύμβουλος πολιτιστικής στρατηγικής Χρήστος Καρράς, το Παρατηρητήριο «θα μπορούσε να στεγαστεί σε κάποιο πανεπιστημιακό ίδρυμα, στην Αθήνα και αλλού, ως μέρος μιας ερευνητικής δραστηριότητας για τον πολιτισμό. Δεν προτείνουμε άλλον έναν μεγάλο, δημόσιο φορέα, αλλά ένα όργανο με ερευνητική δομή, που θα καταθέτει προτάσεις και θα κινείται διατομεακά».
Φορολογικά κίνητρα, επέκταση του ΕΚΟΜΕ, εκθέσεις με οικονομικό αντάλλαγμα ανάμεσα στις προτάσεις του οργανισμού.
Στις προτάσεις της μελέτης περιλαμβάνονται, μεταξύ πολλών άλλων, η φορολογική διευκόλυνση των δωρεών που σχετίζονται με τον πολιτισμό, η στήριξη νεοφυών δημιουργικών επιχειρήσεων, η επέκταση των επιχειρηματικών κινήτρων του ΕΚΟΜΕ πέραν του οπτικοακουστικού τομέα, η πλήρης εφαρμογή του νόμου για το 1,5%, η δημιουργία κέντρου καθοδήγησης σε χρηματοδοτικά εργαλεία κ.ά.
Για την ενίσχυση της περιφέρειας προτείνονται η χαρτογράφηση των δημιουργικών κέντρων της, η ενεργοποίηση και υποστήριξη του τοπικού καλλιτεχνικού δυναμικού κ.λπ. Επωφελείς θεωρούνται η ρύθμιση της ψηφιακής παραγωγής και της διανοητικής ιδιοκτησίας και ο καθορισμός στόχων εξωστρέφειας για τους εποπτευόμενους φορείς του ΥΠΠΟ. Στις προτάσεις που κατέθεσαν 13 στελέχη και διευθυντές πολιτιστικών φορέων μέσω συνεντεύξεων περιλαμβάνεται και η σύσταση ενός Συμβουλίου Πολιτισμού και Τεχνών, που θα συνέβαλλε στον στρατηγικό σχεδιασμό πολιτιστικής πολιτικής.
Εναντι ανταλλάγματος
Στο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς, η μελέτη προτείνει και την ίδρυση ενός Crafts Council (αποτελούμενο από ανθρώπους που γνωρίζουν το θέμα της χειροτεχνίας), τη δημιουργία ξεχωριστών e-shop για τα μεγάλα μουσεία, αλλά και την πραγματοποίηση εκθέσεων με δανεισμό αντικειμένων από τα ελληνικά μουσεία στο εξωτερικό, έναντι οικονομικού ανταλλάγματος. Η μελέτη λαμβάνει υπόψη της ότι το ΚΑΣ δεν επιτρέπει την εμπορευματοποίηση του πολιτισμού. Πέραν των προφανών επιφυλάξεων, ρωτάμε τον Χρήστο Καρρά αν μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγούσε και σε ένα είδος «αγοράς» εκθέσεων, που θα ευνοεί λ.χ. τις μειοδοσίες. «Προφανώς η εφαρμογή της πρότασης θέλει μια ρύθμιση και θα ήταν ένα τολμηρό βήμα, αλλά δεν βλέπω γιατί να οδηγήσει σε εκθέσεις με ελλιπή ποιότητα», αποκρίνεται ο κ. Καρράς. «Ενα μουσείο που θέλει να παρουσιάσει κάτι που δεν μπορεί –καθώς τα μουσεία μπορούν να δείξουν ανά πάσα στιγμή ένα μικρό ποσοστό των συλλογών τους– έχει κάθε λόγο να δημιουργήσει κάτι ποιοτικό, υψηλού επιπέδου, που θα του αποφέρει έσοδα. Τα οποία θα πάνε στο μουσείο, όχι σε κάποιον ιδιώτη».
Ποιο θα λέγαμε λοιπόν ότι είναι, κοντολογίς, το βασικό συμπέρασμα της μελέτης; «Πρώτον, ότι χρειάζεται να δούμε τον πολιτισμό ως επένδυση και όχι ως κόστος, ως κάτι που παράγει αξία, οικονομική και κοινωνική, πολλαπλασιαστικά, και επομένως πρέπει να φροντίσουμε τη χρηματοδότησή του», λέει ο κ. Καρράς σημειώνοντας ότι το αντίθετο έχει αρνητικές συνέπειες για την ίδια την κοινωνία. «Το δεύτερο συμπέρασμα», συνεχίζει, «έχει να κάνει με μια τριμερή έννοια διεύρυνσης. Η οποία περιέχει την αποκέντρωση: πρέπει να βρεθούν τρόποι να διορθωθεί η μεγάλη ανισορροπία μεταξύ Αττικής και υπόλοιπης Ελλάδος. Περιέχει επίσης τις συνέργειες: οι διάφοροι τομείς του πολιτισμού να συνομιλούν καλύτερα και μεταξύ τους, αλλά και με άλλους τομείς, όπως υγεία, εκπαίδευση, έρευνα, καινοτομία, τουρισμός κ.λπ. Η τρίτη έννοια της διεύρυνσης έχει να κάνει με τη συμμετοχή: να είναι πιο εύκολα προσβάσιμη και πιο “ελκυστική η συμμετοχή στον πολιτισμό για μεγαλύτερα μερίδια της κοινωνίας».
Η μελέτη θα παρουσιαστεί στο σύνολό της την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου στο Μέγαρο Μουσικής.
