Καμιά φορά πιάνεις φιλίες με τα κτίρια. Σου μιλάνε. Σου ψιθυρίζουν συνωμοτικά για τις παλιές εποχές όπως η Ρωμαίικη Σχολή Γαλατά πλάι στον Βόσπορο. Κάθε φορά που περνούσα από μπροστά με κέντριζε το στιβαρό της παρουσιαστικό με τους πεσσούς και το κομψό αέτωμα που απέπνεε άρωμα Ελλάδας. Περνώντας το κατώφλι της –σε πολλές Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης που το αξιοποίησαν ως εκθεσιακό χώρο– με συγκινούσε ακόμα περισσότερο η σκέψη ότι κάποτε γενιές και γενιές Ρωμιών είχαν μάθει εκεί γράμματα. Σκεφτόμουν τα διδακτήρια, τις αίθουσες εκδηλώσεων και τους κοιτώνες να αντηχούν παιδικές φωνές.
Η σχολή, θεμελιωμένη το 1885, ξεκίνησε το 1903 να λειτουργεί ως ιδιωτικό εκπαιδευτικό ίδρυμα. Μέχρι και τα Σεπτεμβριανά αλλά και τις απελάσεις του 1964-65 ήταν ένα ακμαίο κύτταρο της ελληνικής παιδείας της Πόλης. Με τους διωγμούς, άρχισε να χάνει σταδιακά μαθητές και από το 1985, έμεινε ένα κέλυφος αδειανό. O φάρος της ελληνικής γλώσσας έσβησε. Αρκετά χρόνια αργότερα ανακαινίστηκε κάπως και επαναλειτούργησε το νηπιαγωγείο του.
Το 2012 έπειτα από δικαστικούς αγώνες με το τουρκικό κράτος η πρόεδρος του Δ.Σ. της Σχολής Γαλατά, Μαίρη Κομοροσάνο και ο Λάκης Βίγκας, ως εκπρόσωπος των μη Μουσουλμανικών Κοινοτικών Ιδρυμάτων, παρέλαβαν επίσημα από το υποθηκοφυλακείο της Πόλης τον τίτλο ιδιοκτησίας του σχολείου. Εκτοτε ξεκίνησε και ο προβληματισμός για το πώς το κτίριο θα μπορούσε να αποκτήσει ξανά ανθρώπινη ανάσα και ικμάδα, να είναι χρήσιμο για την κοινότητα και την Πόλη με τους όρους του σήμερα. Η σχολή μάλιστα βρίσκεται σε μια αναβαθμισμένη γειτονιά καθώς τα τελευταία χρόνια έγινε συνολική ανάπλαση της όμορης παράλιας ζώνης.
Το Galata Port μετατράπηκε σε σταθμό για τα κρουαζιερόπλοια με κόμβο τέχνης και γαστρονομίας αλλά και εμπορικό κέντρο. Το κτίριο της σχολής έμοιαζε να είναι μακριά από τον ευεργετικό εξωραϊσμό μέχρις ότου το Ιδρυμα Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου ανέλαβε την αποκατάσταση με τις ευλογίες του Οικουμενικού Πατριάρχη και στόχο όχι πλέον τη δημιουργία ενός σχολείου αλλά ενός πολιτιστικού κέντρου. Μάλιστα είναι κοντά στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Πόλης που πρόσφατα απέκτησε νέο κέλυφος σχεδιασμένο διά χειρός Ρέντσο Πιάνο.
Το Ιδρυμα Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου δεν χρειάζεται συστάσεις, καθώς συνδέεται με μια σειρά από δράσεις που συνοψίζονται με τη λέξη ευποιία, δηλαδή την προσφορά προς το σύνολο. Στους πολυάριθμους αποδέκτες των ευεργεσιών περιλαμβάνονται νοσοκομεία, πανεπιστήμια, σχολεία, μουσεία, μονές, ορθόδοξοι ναοί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ανασκαφές, εκδόσεις, υπότροφοι κ.ά. Ωστόσο, για να γίνει σωστά το έργο έπρεπε να υπάρχει η άρτια τεχνική μελέτη αλλά και να βρεθεί ο κατάλληλος εργολάβος.
«Η έκθεση είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι είναι μια εξαρχής συνδιοργάνωση μεταξύ δύο επιφανών ιδρυμάτων», λέει η Φανή-Μαρία Τσιγκάκου.
Ο όμιλος Κοτς
Ευτυχής συγκυρία ήταν ότι η κατασκευαστική εταιρεία που ανέλαβε τις εργασίες αποκατάστασης είναι η Ark Insaat που ανήκει στον όμιλο Κοτς. H γνωριμία του ζεύγους Μαρτίνου με τον κραταιό επιχειρηματία Ράχμι Μπέι Κοτς οδήγησε σε μια φιλία ανάμεσα στον Τούρκο μεγιστάνα που διακρίνεται για τα φιλελληνικά του αισθήματα και τον Θανάση και τη Μαρίνα Μαρτίνου. Η χημεία ταίριαξε σε τέτοιο βαθμό που αποφάσισαν μάλιστα η έκθεση στα εγκαίνια του χώρου να γεννηθεί από αντικείμενα τα οποία θα δάνειζαν από τις συλλογές τους. Ο Κοτς έχει μεταξύ άλλων ένα σπανιότατο corpus με εκπληκτικής ομορφιάς αργυρά και φιλντισένια αντικείμενα ορθόδοξης θρησκευτικής τέχνης. Τα πρωτοσυγκέντρωσε η αδελφή του Ράχμι Μπέι, η αείμνηστη Σεβγκί Γκινίλ, που τα έδωσε στο Μουσείο Sadberk Hanum. Ο Θανάσης Μαρτίνος με τη σειρά του εισέφερε θαυμάσιους πίνακες και πανοράματα της Πόλης του 18ου και 19ου αιώνα, κάποια εκ των οποίων είναι εξαιρετικά σπάνια. Τίτλος του αφιερώματος «Λατρεμένη Κωνσταντινούπολη», για τον τόπο που αγάπησαν και αγαπούν εξίσου Ελληνες και Τούρκοι. Το ταξίδι στο παρελθόν της μέσα από την έκθεση λοιπόν είναι μια κοινή υπόθεση.
Ηταν μια καταπληκτική συνεργασία που αντέστρεψε εντελώς τους ρόλους: ένας Ελληνας συλλέκτης συνέβαλε με τεκμήρια και απόψεις της Πόλης, ενώ ένας Τούρκος με αντικείμενα ορθόδοξης εκκλησιαστικής τέχνης. Καίριο ρόλο στην επιτυχία αυτής της πρωτοβουλίας ήταν και το πνεύμα σύμπραξης που χαρακτήρισε και τη σχέση των δύο επιμελητριών, της Φανής-Μαρίας Τσιγκάκου εκ μέρους του Ιδρύματος Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου και της Χούλια Μπίλγκι από το Μουσείο Sadberk Hanim. Η προετοιμασία ήταν κοπιώδης αλλά το αποτέλεσμα άξιζε τον κόπο. Χρειάστηκαν πολλά ταξίδια και συνεννοήσεις αλλά πράγματι το αφιέρωμα που ολοκληρώνεται τον Νοέμβριο είναι χάρμα οφθαλμών.
αιώνα. Μουσείο Sadberk Hanum.
Η Φανή-Μαρία Τσιγκάκου μιλώντας στην «Κ» υπογράμμισε τα εξής: «Η έκθεση είναι ιδιαίτερα σημαντική ως προς το σημασιολογικό της περιεχόμενο, διότι δεν αποτελεί απλά μια ελληνική συμμετοχή σ’ ένα αφιέρωμα που διοργανώνεται στην Κωνσταντινούπολη αλλά είναι μια εξαρχής συνδιοργάνωση μεταξύ δύο επιφανών ιδρυμάτων, ενός ελληνικού και ενός τουρκικού. Μολονότι η πολιτιστική και η πολιτική διάσταση είναι προφανείς, η όλη εκδήλωση πραγματοποιήθηκε σε χαμηλούς τόνους. Αποφεύγοντας επικοινωνιακές χειρονομίες, η έκθεση ανέδειξε το κοινό πολιτιστικό παρελθόν των δύο γειτονικών λαών αποκαλύπτοντας τους διαχρονικούς ανθρώπινους δεσμούς μεταξύ τους. Θεωρώ ότι η μεγάλη στιγμή της έκθεσης ήταν όταν ο Παναγιώτατος Πατριάρχης Βαρθολομαίος έκοψε την κορδέλα των εγκαινίων της Ρωμαίικης Σχολής Γαλατά μαζί με τον κύριο και την κυρία Μαρτίνου και τον Ράχμι Μπέι Κοτς».
Στα εγκαίνια μίλησε και η Μαίρη Κομοροσάνο, ενώ έδωσαν το «παρών» πολλοί από τους παλαιούς μαθητές. Γέροντες πια, θυμούνταν πως ανεβοκατέβαιναν ως παιδιά την επιβλητική μαρμάρινη σκάλα του κτιρίου. Ηταν μια σπουδαία στιγμή για την ομογένεια που έχει συνηθίσει τα κτίρια της ελληνικής παρουσίας να ρημάζουν και όχι να αποκαθίστανται και μάλιστα με τόσο άρτιο τρόπο. Οταν ξαναπέρασα το κατώφλι της Σχολής Γαλατά τον περασμένο Μάιο, δεν πίστευα στα μάτια μου. Οι αίθουσες είχαν αποκτήσει ξανά ζωή μέσα από την τέχνη. Ακουσα ξανά το κτίριο να μου ψιθυρίζει στο αυτί. Ηταν λες και ένας καλοστεκούμενος ηλικιωμένος που είχε ακόμα χρόνια ζωής μπροστά του να δέχτηκε ένα χάδι.
