Στις 22 Σεπτεμβρίου ο αντιπρόεδρος της πολωνικής κυβέρνησης Γιάροσλαβ Κατσίνσκι κάλεσε έκτακτη συνέντευξη Τύπου προκειμένου να αποκηρύξει μια… ταινία. Συγκεκριμένα το «Green Border» της συμπατριώτισσάς του Ανιέσκα Χόλαντ, το οποίο εκείνη την ημέρα έκανε πρεμιέρα στην Πολωνία, προκαλώντας κύματα αντιδράσεων. Θέμα του φιλμ ήταν τα προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα στα σύνορα Πολωνίας – Λευκορωσίας και η απάνθρωπη αντιμετώπισή τους από τις Αρχές και των δύο χωρών. «Ο τρόπος με τον οποίο η ταινία απεικονίζει τους Πολωνούς συνοριοφύλακες, τον στρατό και την αστυνομία είναι απλώς ντροπιαστικός, αποτρόπαιος και αηδιαστικός», δήλωσε ο Κατσίνσκι, που έφτασε να κατηγορήσει τη Χόλαντ μέχρι και για υποστηρίκτρια του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Πρόσφατα το σχετικής θεματολογίας φιλμ «Πίσω από τις θημωνιές» της Ασημίνας Προέδρου επιλέχθηκε από την επιτροπή του υπουργείου Πολιτισμού για να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στη μακρά λίστα των υποψηφιοτήτων για το Οσκαρ Διεθνούς Ταινίας. Η πλοκή του τοποθετείται σε ένα χωριό στις όχθες της λίμνης Δοϊράνης, εκεί όπου ένας αγρότης της περιοχής (Στάθης Σταμουλακάτος) θα μπλέξει σε ένα κύκλωμα διακίνησης μεταναστών, καθώς προσπαθεί να ανταποκριθεί στα οικονομικά του αδιέξοδα. «Αποφάσισα να γυρίσω την ταινία σε αυτή την περιοχή κυρίως για εικαστικούς λόγους. Η λίμνη είχε μια ομορφιά που με μαγνήτιζε. Οταν όμως πήγαμε για πρώτη φορά εκεί το 2015, συμπέσαμε με την περίοδο των μεγάλων προσφυγικών ροών. Μιλώντας με αυτούς τους ανθρώπους, μας διηγούνταν πως περνούσαν τα σύνορα στην Ειδομένη, προς τη Βόρεια Μακεδονία, με κατεύθυνση τη Βόρεια Ευρώπη, και τελικά οι εκεί Αρχές τούς γύριζαν πίσω στην Ελλάδα από την πλευρά της Δοϊράνης. Ετσι αποφάσισα να εντάξω το προσφυγικό στην ταινία, αν και δεν είναι αυτό το βασικό θέμα της. Επίσης, δεν εξετάζεται από την πλευρά των ίδιων των προσφύγων, αλλά των Ελλήνων που αλληλεπιδρούν μαζί τους: του διακινητή, των γυναικών που τους βοηθούν κ.ά.», μας λέει η Ασημίνα Προέδρου.
Αν και κοινωνικά επικεντρωμένες αλλού, οι «Θημωνιές» θίγουν και το προσφυγικό σαν επιπλέον «βάρος» που έρχεται να προστεθεί σε μια ούτως ή άλλως οριακή κατάσταση. «Θεώρησα ότι το συγκεκριμένο θέμα θα δώσει και μια πιο διεθνή διάσταση, αφού γίνεται λόγος για το κλείσιμο των συνόρων των βορειοευρωπαϊκών χωρών, παραβιάζοντας τη συνθήκη του Σένγκεν και ασκώντας ακόμη περισσότερη πίεση σε ήδη απελπισμένους ανθρώπους».
Η ταινία «Πίσω από τις θημωνιές», που αγγίζει το μεταναστευτικό πρόβλημα, είναι η ελληνική πρόταση για τα Οσκαρ, ενώ το «Green Border», με παρόμοιο θέμα, χλευάστηκε στην Πολωνία.
Το φιλμ της Ανιέσκα Χόλαντ, από την άλλη, πιάνει το ζήτημα από πολλές διαφορετικές οπτικές: των ίδιων των μεταναστών/προσφύγων, ενός Πολωνού συνοριοφύλακα, αλλά και των ακτιβιστών που δρουν στην περιοχή. Εκείνο που πυροδότησε τις αντιδράσεις στη χώρα της ήταν η τολμηρή απεικόνιση των βάρβαρων επαναπροωθήσεων (με προσβολές, ξυλοδαρμούς, ακόμη και δολοφονίες) από την πλευρά των κρατικών αρχών. Στην ταινία της Προέδρου δεν υπάρχουν τέτοιες υπόνοιες· οι Αρχές αντιθέτως λάμπουν διά της… απουσίας τους, αφήνοντας έτσι την κατάσταση στα χέρια είτε ντόπιων εκμεταλλευτών είτε κάποιων πονόψυχων ανθρώπων.
Κατευθύνσεις και μόδες
Οταν ρωτάμε την Ασημίνα Προέδρου σχετικά με τη θέση του προσφυγικού ως βασικού κοινωνικού προβλήματος στο σύγχρονο σινεμά, η απάντηση είναι μάλλον αποθαρρυντική. «Στον κινηματογράφο, ακόμη και στη λεγόμενη arthouse εκδοχή του, υπάρχουν κατευθύνσεις και μόδες. Κατά καιρούς υπάρχουν συγκεκριμένα είδη ταινιών τα οποία χρηματοδοτούνται και προωθούνται περισσότερο. Η δική μου αίσθηση είναι ότι η αγορά του σινεμά αυτή τη στιγμή δεν ενδιαφέρεται τόσο για το μεταναστευτικό. Υπήρχαν sales agents που έλεγαν και σε εμένα προσωπικά ότι το μεταναστευτικό είναι “πασέ”. Υπάρχουν σίγουρα τάσεις και κατευθύνσεις στο σινεμά, χωρίς βέβαια αυτό να είναι απόλυτο και καθολικό», σημειώνει χαρακτηριστικά.
Οπως επισημαίνει πάντως και εκείνη, έχει σημασία το ποιος είναι ο δημιουργός μιας ταινίας. Η Χόλαντ, για παράδειγμα, μπορεί να αντιμετωπίστηκε άσχημα στην πατρίδα της, ωστόσο μόλις μερικές εβδομάδες νωρίτερα αποθεώθηκε στο Φεστιβάλ Βενετίας, όπου κέρδισε και το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής. Το ίδιο συνέβη και με τον Ματέο Γκαρόνε, ο οποίος επιβραβεύτηκε για τη σκηνοθεσία του στο «Io Capitano», φιλμ αφιερωμένο στην οδύσσεια των μεταναστών από την Αφρική.
