Νέα Υόρκη, 1955. Μια 19χρονη πιανίστρια από την Καλιφόρνια έχει έρθει στο «Μεγάλο Μήλο» για να ζήσει από κοντά τη σκηνή της μοντέρνας τζαζ, της μουσικής που αγαπάει. Η εμφάνισή της προδίδει τις σκανδιναβικές της ρίζες (ψηλή και αδύνατη, σχεδόν ανορεξική, με μακριά, ίσια ξανθά μαλλιά και μια κομψή μύτη) αλλά το μυστήριο βλέμμα της εκπέμπει κάτι το απροσδιόριστο και ανένταχτο. Είναι λες και μόλις προσγειώθηκε στον πλανήτη από το Διάστημα, μια εξωγήινη παρουσία ανάμεσα στους ανθρώπους, ένα ξωτικό που αναζητά τον δρόμο του κάτω από τους ουρανοξύστες και τις φωτεινές επιγραφές.
Εξήντα πέντε χρόνια μετά, το 2020, έχει μόλις ηχογραφήσει τον τελευταίο της προσωπικό δίσκο (τον τριακοστό στη σειρά) και της ανήκει μια ζηλευτή θέση στην ιστορία της μοντέρνας μουσικής.
Ο λόγος γίνεται για την Αμερικανίδα πιανίστρια, συνθέτρια και μαέστρο Κάρλα Μπλέι, που έφυγε από τη ζωή προ ολίγων ημερών, στα 87 της χρόνια. Εκείνες τις μέρες του 1955, όμως, ήταν απλά μια επίδοξη νέα μουσικός που δανείστηκε ένα αυτοκίνητο, πήρε μαζί της ελάχιστα προσωπικά αντικείμενα (κάποιοι λένε πως πήρε μαζί της μόνο το φουστάνι που φορούσε) και οδήγησε από τη Δυτική στην Ανατολική ακτή για να δει ζωντανά θρύλους σαν τον Μάιλς Ντέιβις.
Κόρη ενός Σουηδού εκκλησιαστικού οργανίστα, γεννήθηκε το 1936 με το όνομα Λοβέλα Μέι Μποργκ στο Οκλαντ και μεγάλωσε μέσα στις λειτουργίες της τοπικής της ενορίας και μαθαίνοντας πιάνο. Η μουσική της παιδεία συνέχισε στη Νέα Υόρκη, όταν έπιασε δουλειά ως πωλήτρια τσιγάρων σε ένα ναό της τζαζ, το κλαμπ «Birdland» στο Μπρόντγουεϊ, όπου έβλεπε κάθε βράδυ θρυλικά ονόματα να παίζουν, όπως ο Μπαντ Πάουελ και ο Τελόνιους Μονκ. Ηταν όμως ένας νέος Καναδός πιανίστας που της έδωσε την πρώτη ώθηση στη μεγάλη της μουσική σταδιοδρομία, ο Πολ Μπλέι, ένα ανερχόμενο αστέρι της τζαζ που μόλις είχε ηχογραφήσει τον πρώτο του δίσκο δίπλα στα ιερά τέρατα Τσαρλς Μίνγκους και Αρτ Μπλέικι, σε παραγωγή Μίνγκους. Λένε πως του προκάλεσε τόσο το ενδιαφέρον η μορφή της που αγόρασε ένα πακέτο τσιγάρα παρόλο που δεν κάπνιζε. Το 1957 παντρεύτηκαν και η Μποργκ άλλαξε το όνομά της σε Κάρλα Μπλέι, ενώ την ίδια χρονιά μετακόμισαν μαζί στη Δυτική Ακτή, όπου ο Πολ, αναγνωρίζοντας το χάρισμά της, την ενθάρρυνε να γράφει μουσική.
Η πρώτη της σύνθεση συμπεριλήφθηκε σε ένα δίσκο που ηχογράφησε ο Μπλέι με τον σπουδαίο μπασίστα Τσάρλι Χέιντεν, με τον οποία μάλιστα έπαιζαν τακτικά σε μια ιδιωτική λέσχη, στο Hillcrest Club του Λος Αντζελες. Εκεί, η Κάρλα άκουσε μεγάλους μουσικούς να παρελαύνουν, ανάμεσά τους ο τρομπετίστας Ντον Τσέρι και ο σαξοφωνίστας Ορνέτ Κόλμαν. «Ημουν ένα πελώριο αυτί, άκουγα κάθε νότα που έπαιζαν», θα έλεγε αργότερα η ίδια. Ο πιο επιδραστικός όμως μουσικός που γνώρισε εκείνο τον καιρό στάθηκε για αυτήν ο Τσάρλι Χέιντεν, με τον οποίο ξεκίνησε μια φιλία και συνεργασία που κράτησε μια ζωή.
Γυρνώντας στη Νέα Υόρκη δύο χρόνια μετά, το 1959, γνώρισε ακόμα έναν μουσικό που έμελλε να μείνει στη ζωή της έως το τέλος, τον μπασίστα Στιβ Σάλοου. Ηταν η εποχή που ερχόταν μια νέα τζαζ μέσα από τη μουσική του Ορνέτ Κόλμαν, φέρνοντας μια επαναστατική προσέγγιση στο πώς οι μουσικοί αντιλαμβάνονταν τα μέτρα, την αρμονία και τον αυτοσχεδιασμό. Μέσα σε αυτό το δημιουργικό κλίμα, με τη δεκαετία του ’60 και τις ανατρεπτικές της τάσεις να βρίσκεται στο κατώφλι, το μουσικό ζευγάρι έμεινε και δημιούργησε στη Νέα Υόρκη έως το 1967, τη χρονιά που χώρισαν. Στο μεταξύ, πολλές από τις συνθέσεις της διασκευάζονταν όχι μόνο από τον σύζυγό της αλλά και από μερικά μεγάλα ονόματα όπως οι Τζορτζ Ράσελ, Γκάρι Μπάρτον και Τζίμι Τζούφρι. Δώδεκα χρόνια μετά την πρώτη της επίσκεψη στη Νέα Υόρκη, στα τριάντα της πλέον, ήταν μια καθιερωμένη συνθέτρια, και έτσι παρέμεινε μέχρι το τέλος. «Είμαι 99% συνθέτρια και 1% πιανίστρια», όπως είχε πει η ίδια.
Το 1965 γνώρισε τον Αυστριακό τρομπετίστα Μάικλ Μάντλερ, με τον οποίο συνδέθηκε προσωπικά και επαγγελματικά. Παντρεύτηκαν και έκαναν μαζί μια κόρη, την Κάρεν Μάντλερ, που έγινε κι εκείνη μουσικός. Ξεκίνησαν μαζί τη δική τους δισκογραφική εταιρεία, την JCOA, θέλοντας να είναι ανεξάρτητοι δημιουργικά, πέραν των συμβάσεων της βιομηχανίας. Κάτω από την ετικέτα της κυκλοφόρησε το 1971 ίσως το πιο γνωστό της έργο, η υβριδική τζαζ όπερα «Escalator Over The Hill» για την οποία το Rolling Stone είχε γράψει πως αποτελεί μια «παγκόσμια μουσική συνάντηση πρώτης τάξης». Ακολούθησαν συνεργασίες με τους μουσικούς Ρόμπερτ Γουάιατ, τον Τζακ Μπρους των Cream και τον Νικ Μέισον, τον ντράμερ των Pink Floyd, για τον οποίο έγραψε εξ ολοκλήρου το πρώτο του προσωπικό άλμπουμ το 1981. Ακολούθησαν άλλες τέσσερις δεκαετίες σύνθεσης και ηχογραφήσεων, ανάμεσά τους και τα The Very Big Carla Bley Band (1991), Fancy Chamber Music (1998), το Carla’s Christmas Carols (2009) όπου διασκευάζει και αποδομεί απολαυστικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, κουαρτέτα και ένα τρίο με τον Στιβ Σάλοου και τον Βρετανό σαξοφωνίστα Andy Sheppard καθώς και επιπλέον συνεργασίες με τη Liberation Music Orchestra του Τσάρλι Χέιντεν. Ειδικής μνείας αξίζει η διασκευή που έκανε για το «Lost in the Stars» του Κουρτ Βάιλ το 1985 (η αγάπη της για τον Βάιλ, άλλωστε, αντηχείται σε όλη τη διάρκεια του μεγάλου της έργου).
Εξι δεκαετίες καινοτόμου μουσικής δημιουργίας σταμάτησαν από έναν καρκίνο του εγκεφάλου το 2018. Οπως είχε πει η ίδια το 2021: «Λείπει ένα μικρό κομμάτι του εγκεφάλου μου – με εγχείρησαν πριν από τρία χρόνια. Υπήρχε ένας όγκος στην άκρη του ινιακού λοβού του εγκεφάλου μου. Νομίζω ότι προκλήθηκε από το ότι δούλευα πάνω σε τρία διαφορετικά μουσικά σχήματα ταυτόχρονα… κάηκε το κεφάλι μου!». «Εφυγε» πριν από λίγες μέρες δίπλα στον Στιβ Σάλοου, που ήταν μαζί της έως το τέλος.
Μιλώντας κάποια στιγμή για τη μεγάλη της επιτυχία, θα έλεγε πως αυτή οφειλόταν στο ανορθόδοξο μουσικό της πλαίσιο και στο γεγονός πως ήταν αυτοδίδακτη. «Κατάφερα να διατηρήσω την άγνοιά μου, κάτι που δεν μπορείς να ανακτήσεις αν το χάσεις», όπως είχε πει.
