«Ο Σέρλοκ Χολμς σώζων τον κ. Βενιζέλον» ήταν το πρώτο ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα που δημοσιεύθηκε το 1913 στο περιοδικό «Ελλάς». Μια μίμηση του στυλ του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ ο συγγραφέας του οποίου παραμένει άγνωστος. Ακολούθησε o Παύλος Νιρβάνας με «Το έγκλημα του Ψυχικού» το 1927. Το 1938 η Ελένη Βλάχου έγραψε «Το μυστικό της ζωής του Πέτρου Βερίνη» που δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στην «Καθημερινή». Το 1953 ο δημοσιογράφος Γιάννης Τσιριμώκος έγραψε το «Εγκλημα στο Κολωνάκι» με το ψευδώνυμο Γιάννης Μαρής. Ο «πατριάρχης» της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας εξέδωσε πολλά αστυνομικά μυθιστορήματα, από τα οποία μερικά έγιναν ταινίες και ορισμένα μεταφράστηκαν σε άλλες γλώσσες.
Στην εποχή του Μαρή ξεχώρισαν ως αστυνομικοί συγγραφείς καταξιωμένοι δημοσιογράφοι, όπως ο Νίκος Μαράκης, ο Ανδρόνικος Μαρκάκης και η Αθηνά Κακούρη. «Η θεματική των ελληνικών αστυνομικών ιστοριών που διαδραματίζονταν κυρίως στην Αθήνα –η Κακούρη τις τοποθέτησε στην Πάτρα και σε ένα μυθιστόρημά της στην Κέρκυρα– ήταν το χρήμα, το ερωτικό πάθος, η ζήλια και η εκδίκηση», εξηγεί ο συγγραφέας και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Λέσχης Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας Φίλιππος Φιλίππου. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν η παραγωγή ελληνικών αστυνομικών μυθιστορημάτων υπήρξε περιορισμένη, έως περίπου τα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν τα βιβλία του Πέτρου Μάρκαρη («Νυχτερινό δελτίο» το 1996, «Αμυνα ζώνης» το 1998 και ακολούθησαν πολλά ακόμη) έδωσαν μια δεύτερη ζωή στην ελληνική αστυνομική λογοτεχνία.
Από τότε μέχρι σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει και τα τελευταία χρόνια έχουν πολλαπλασιαστεί οι εκδόσεις αστυνομικών μυθιστορημάτων. «Νομίζω ότι η θέση της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας στην εκδοτική παραγωγή είναι σημαντική», μας λέει ο κ. Φιλίππου και τα στοιχεία το επιβεβαιώνουν: Το 2001 είχαν εκδοθεί μόλις εννέα αστυνομικά βιβλία και 15 το 2005. Το 2021 εκδόθηκαν 56 αστυνομικά μυθιστορήματα, ενώ το 2022 ο αριθμός τους αυξήθηκε σε 72.
Παρ’ όλα αυτά, παλιότεροι και νέοι εκπρόσωποι του είδους συμφωνούν ότι δεν διακρίνεται μια «ελληνική σχολή» αστυνομικής λογοτεχνίας. «Πιστεύω ότι ορισμένοι συγγραφείς, κάποιοι περισσότερο, κάποιοι λιγότερο, κάποιοι με μεγαλύτερη και κάποιοι με λιγότερη επιτυχία, ακολουθούν τους προσωπικούς τους δρόμους. Θα σας έλεγα ότι η μόνη απόπειρα να δημιουργηθεί μια κοινή τάση με το ευρωπαϊκό, γαλλικό αστυνομικό μυθιστόρημα ήταν τα βιβλία του Γιάννη Μαρή», σημειώνει ο Πέτρος Μάρκαρης. «Οι Ελληνες συγγραφείς διάβαζαν –και διαβάζουν– τα βιβλία των ξένων συναδέλφων τους και έπαιρναν ιδέες για τα δικά τους», συμπληρώνει ο κ. Φιλίππου και δίνει παράδειγμα τον αστυνόμο Μπέκα. «Ο Γιάννης Μαρής δημιούργησε τον ήρωά του μελετώντας τα έργα του Ζορζ Σιμενόν. Εφτιαξε έναν Ελληνα Μαιγκρέ». «Αν είχε την τύχη να μεταφραστεί», προσθέτει εμφατικά ο κ. Μάρκαρης, «θα ήταν ένας Σιμενόν δίπλα στον Σιμενόν».
Ο Φίλιππος Φιλίππου θεωρεί ότι δεν υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά στη σύγχρονη ελληνική αστυνομική λογοτεχνία. Την άποψή του συμμερίζεται και ο Δημήτρης Σίμος, δημιουργός του δημοφιλούς αστυνόμου Καπετάνου, που πιστεύει ότι «το crime fiction είναι γενικός όρος και οι Ελληνες γράφουν πολλές κατηγορίες του. Ισως να υπήρχε σχολή αν αποφάσιζαν ξαφνικά όλοι οι Ελληνες να γράφουν για δολοφονίες σε ελληνικά νησιά υπό τον καλοκαιρινό ήλιο! Τώρα καθένας κάνει αυτό που του αρέσει και έχει το δικό του στυλ». To μόνο κοινό χαρακτηριστικό που εντοπίζει είναι η ενασχόληση με κοινωνικά θέματα του σήμερα. «Εκλείπει η μανία που υπήρχε με το παρελθόν και κυρίως με τον ελληνικό εμφύλιο και τη χούντα», λέει.
Το 2001 είχαν εκδοθεί μόλις εννέα βιβλία του είδους. Το 2021 εκδόθηκαν 56 αστυνομικά, ενώ το 2022 ο αριθμός τους αυξήθηκε σε 72.
Διαφορετικά ρεύματα
«Εχουμε φωνές οι οποίες εμφανίζονται να εκπροσωπούν διαφορετικά ρεύματα. Υπάρχουν αυτοί που πατάνε στη σχολή που θέλει ανατροπές, σασπένς, σφιχτή δομή και διασκεδαστικές αφηγήσεις, μια τάση που έρχεται από το αγγλοσαξονικό αστυνομικό. Υπάρχουν εκείνοι που εμπνέονται από το σκανδιναβικό, με πιο σκοτεινές ιστορίες, μεγαλύτερη καταβύθιση στον ανθρώπινο ψυχισμό, με θεματολογία γύρω από τη βία και τη λαγνεία της βίας. Και υπάρχουν και κάποιοι εκπρόσωποι του μεσογειακού νουάρ, που είναι το λεγόμενο κοινωνικό αστυνομικό μυθιστόρημα που φωτίζει την κοινωνία μέσα από το έγκλημα. Υπάρχει ωστόσο μια πολυφωνία στον τρόπο που αυτές οι τάσεις υπηρετούνται και τελικά η κάθε φωνή φέρνει το δικό της αποτύπωμα», υπογραμμίζει η Ευτυχία Γιαννάκη, που τα τελευταία χρόνια γράφει τις περιπέτειες του αστυνόμου Χάρη Κόκκινου.
«Οι θεματικές έχουν να κάνουν περισσότερο με τον τόπο παρά με τα εγκλήματα», λέει ο συγγραφέας Βαγγέλης Γιαννίσης, που το 2018 μας σύστησε τον επιθεωρητή Αντερς Οικονομίδη που εξιχνιάζει δύσκολες υποθέσεις στη Σουηδία. «Υπάρχουν αυτοί που ασχολούνται με τον αστικό ιστό της Αθήνας και αυτοί που ασχολούνται με την περιφέρεια. Αυτό που σπανίζει είναι ιστορίες που περιστρέφονται γύρω από το πώς». «Αρκετοί μιλούν για την οικονομική κρίση, το τράφικινγκ, τους διεφθαρμένους δημόσιους υπαλλήλους (συν τους αστυνομικούς) και τους πρόσφυγες. Ασφαλώς, από τα ελληνικά αστυνομικά δεν λείπουν τα ερωτικά πάθη, η ζήλια, η εκδίκηση και βεβαίως το χρήμα και το οικονομικό συμφέρον», προσθέτει ο κ. Φιλίππου. «Η σύγχρονη γενιά συγγραφέων, όσο κι αν δεν το λέει, έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τις αστυνομικές σειρές», προσθέτει ο Δημήτρης Σίμος.
Οι επιρροές δεν είναι το μόνο που διαφοροποιεί τις δύο γενιές. «Το στυλ είναι πολύ πιο γρήγορο πια, η πλειοψηφία των συγγραφέων ασχολείται με μικρά κεφάλαια. Σε ό,τι αφορά τη γραφή έχει γίνει πιο γρήγορη και κοφτή και κυριαρχούν οι χαρακτήρες και όχι οι περιγραφές», επισημαίνει ο κ. Σίμος.
Αυτό που δεν έχει αλλάξει είναι ο συσχετισμός ανδρών και γυναικών συγγραφέων αστυνομικού, επισημαίνει η Ευτυχία Γιαννάκη. «Είμαστε περισσότερες πια, αλλά σίγουρα λιγότερες από τους άνδρες. Βέβαια, παρότι είναι ανδροκρατούμενος ο χώρος, η βασίλισσα του αστυνομικού ήταν γυναίκα, η Αγκάθα Κρίστι. Οπότε μπορεί να είμαστε λιγότερες, αλλά έχουμε μια πιο ισχυρή παρουσία. Η γυναικεία ματιά έρχεται να πλουτίσει την αστυνομική αφήγηση δίνοντας φωνή σε χαρακτήρες που παραδοσιακά έπαιζαν τον ρόλο του θύματος, όπως η γυναίκα δηλητήριο, φαμ φατάλ. Δηλαδή ερχόμαστε να φωτίσουμε και να δώσουμε φωνή στα θύματα, γιατί πολλές φορές τα θύματα είναι οι αδύναμοι και μεταξύ αυτών οι γυναίκες».
Παρά τη δημοφιλία του είδους βέβαια, ελάχιστα αστυνομικά μυθιστορήματα έχουν μεταφραστεί σε χώρες του εξωτερικού διότι, όπως λένε οι συγγραφείς, δεν υπάρχει συντονισμένη προσπάθεια προώθησης και μετάφρασής τους σε αγορές του εξωτερικού.
Εχει αλλάξει η αντίληψη που ήθελε την αστυνομική λογοτεχνία να είναι κατώτερο λογοτεχνικό είδος; Ο Πέτρος Μάρκαρης σημειώνει ότι αυτό το στερεότυπο πλήρωσε ο Μαρής πολύ ακριβά. «Παγκοσμίως και με την τεράστια συμβολή και της τηλεόρασης και των αστυνομικών σειρών υπάρχει ένα εξαιρετικά αυξημένο ενδιαφέρον για αστυνομικές ή εγκληματικές ιστορίες στην Ελλάδα και στον κόσμο», λέει. Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και ο Δημήτρης Σίμος που θυμίζει ότι η Χίλντα Παπαδημητρίου έλαβε το Ειδικό Κρατικό Βραβείο 2022 για βιβλίο που προάγει τον διάλογο για ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα με το «Ενοχος μέχρι αποδείξεως του εναντίου». Ο Βαγγέλης Γιαννίσης ωστόσο θεωρεί ότι η αστυνομική λογοτεχνία «σνομπάρεται, θεωρείται κατώτερο λογοτεχνικό είδος και οι ρίζες αυτού βρίσκονται στον ελιτισμό που υπάρχει».
