Ανέλαβε ο Θέμελης την ανασκαφή της Αρχαίας Μεσσήνης, μετά την αποχώρηση του Ορλάνδου και όπως έλεγε, «αποφάσισα να ακολουθήσω διαφορετικό υπόδειγμα δουλειάς, που ξέφευγε από εκείνα της πεπατημένης». Παρέβλεπε την πεπατημένη. Απεχθανόταν την ιδιοκτησιακή αντίληψη του ευρήματος από τους ανασκαφείς. Η στάση αυτή τον εξόργιζε, «επειδή οφείλει να είναι προσιτή σε όλους η ανακάλυψη του μνημείου, επειδή σε όλους ανήκει». Ο Πέτρος Θέμελης ήταν ο πρώτος που μετουσίωσε τις δημοκρατικές αρχές του σε ανασκαφική πρακτική.
Προώθησε μια δυναμική αντίληψη για τα μνημεία· δεν τα αντιμετώπισε ως ιστάμενο κατάλοιπο ενδόξου παρελθόντος. Το ενδιαφέρον του δεν στρεφόταν μόνον στην αποκάλυψη ενός μνημείου ή στην έκθεση κάποιων ευρημάτων. Πρώτιστο μέλημά του ήταν η ολοκληρωμένη προστασία των μνημείων, από την ανασκαφή μέχρι την απόδοσή τους στην κοινωνία, την αλληλεπίδρασή τους με την καθημερινότητα των πολιτών και το σύγχρονο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. Χωρίς φόβο, αλλά με γνώση και πάθος. «Πήρα εργάτες στην ανασκαφή, ντόπιους από τα γύρω χωριά, που νιώθουν καλύτερα από μας τα δώρα της γης τους», έλεγε.
Αναφερόταν γελώντας στην αρνητική κριτική συναδέλφων του, όταν αποφάσισε, χωρίς να ρωτήσει κανέναν, και φύτεψε γκαζόν στη Μεσσήνη. Δεν ενδιαφερόταν να παρακάμψει τις ποικίλες αντιδράσεις. Πόσο μάλλον να απολογηθεί για την «πράξη» του. Επεδίωκε να πείσει για την ορθότητα της προσέγγισής του. Πίστευε πως ο προσφορότερος δρόμος για την ανάδειξη της Αρχαίας Μεσσήνης ήταν το άνοιγμά της στην κοινωνία. Να γίνει χώρος εκδηλώσεων, εκθέσεων, καλλιτεχνικών εκφράσεων. Αγάπησε τους αρχαίους καλλιτέχνες. Αλλά και τους σύγχρονους. Απόλαυση οι μαγικές μουσικές νύχτες στο Εκκλησιαστήριο, μέρος αδιάσπαστο του συμπλέγματος του Ασκληπιείου κι αργότερα στο Θέατρο.
Εδώ έγκειται και η υπόρρητη, αλλά πανίσχυρη πτυχή της συνεισφοράς του Πέτρου, που όχι μόνο θα ανθεί, και μετά την απώλειά του, αλλά επιβάλλεται να καρποφορεί. Ο Θέμελης έπραττε με βάση τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, εδώ και δεκαετίες, πριν οι λέξεις αυτές διεισδύσουν στο καθημερινό λεξιλόγιο των πολλών. Είχε συλλάβει, εδώ και δεκαετίες, τον αρχαιολογικό χώρο και τα στοιχεία που τον συνθέτουν, ως ένα δυναμικό σύνολο σε διαρκή κίνηση και αλληλεπίδραση με τη σύγχρονη δημιουργία και όχι ως παγιωμένο χώρο τουριστικού ενδιαφέροντος.
Ο Πέτρος εμφορείτο από την αντίληψη της ολιστικής επιστράτευσης και της δημιουργικής αξιοποίησης κάθε διαθέσιμου πόρου, ανθρώπινου και υλικού, δημόσιου και ιδιωτικού. «Είναι ακριβός ο πολιτισμός και ακριβότερη η αποκάλυψη, η ανάδειξη, η συντήρησή του. Καλοδεχούμενος εκείνος που προαιρείται να συμβάλει», έλεγε, όταν τον σχολίαζαν για τις χορηγίες που δεχόταν για την υποστήριξη του έργου του, πολύ πριν το fundraising γίνει μόδα. Εύρισκε χρήματα, δημόσια, αλλά και ιδιωτικά, για το εξαιρετικά απαιτητικό και πολυδάπανο έργο στην Αρχαία Μεσσήνη λόγω της έκτασης του χώρου και της πληθώρας των οικοδομημάτων του. Είχε από την αρχή στον σχεδιασμό του: την ανάδειξη ενός μείζονος αρχαιολογικού χώρου, ιδιαίτερου ιστορικού ενδιαφέροντος, ακολουθώντας πιστά την αντίληψη της αναπτυξιακής διάστασης του Πολιτισμού. Σχεδιασμό και δράσεις που πρέπει να αποτελούν πυξίδα μας για εγχειρήματα ανάλογου μεγέθους. Αυτός ήταν ο τρόπος της δουλειάς του, αυτό πρέπει να εμπεδωθεί ως πρότυπο.
Καλοπροαίρετος και συναρπαστικός συνομιλητής, ο Πέτρος δεν έπαυε να μας εντυπωσιάζει με το αστείρευτο βάθος των γνώσεών του και να μας πείθει. Δεν ήταν λίγες οι φορές που επιστράτευε τον αφειδώλευτο λόγο του για εγκωμιαστικά λόγια, όταν κάτι του άρεσε, αλλά και για αιχμηρά σχόλια για όσα θεωρούσε κακώς κείμενα. Ποτέ δεν έκρυψε τα λόγια του. Αυτά που μας έλεγε ιδιωτικά, με την ίδια αγωνία και πάθος, τα έλεγε και δημόσια. Γιατί ο Θέμελης ήταν ένας Ανθρωπος χωρίς εξαρτήσεις, χωρίς ιδεολογικές δεσμεύσεις, αλλά με Αξίες και Αρχές.
Θα μας λείψει πολύ.
* Η κ. Λίνα Μενδώνη είναι υπουργός Πολιτισμού.
