Μια πραγματική γιορτή της τέχνης θυμίζει η φουάρ Artissima του Τορίνου. Μια γιορτή που απλώνεται στην ιταλική πόλη με παράλληλες εκδηλώσεις σε μουσεία, με ανοιχτές όλες τις γκαλερί και κοινό πολύχρωμο και φιλότεχνο. Η φετινή Artissima κλείνει τα 30 της χρόνια και υποδέχεται 181 γκαλερί από 33 χώρες και τέσσερις ηπείρους. Τριάντα εννέα διεθνείς γκαλερί συμμετέχουν για πρώτη φορά και περισσότεροι από 30.000 επισκέπτες αναμένεται να περιηγηθούν στον χώρο στις 4 ημέρες που διαρκεί η γιορτή.
«Στα τριάντα χρόνια της δραστηριότητάς της η φουάρ έχει εξελιχθεί σε ένα πολυδιάστατο γεγονός, που είναι ταυτόχρονα μια εμπορική έκθεση που εξυπηρετεί τις γκαλερί, και ένας πολιτιστικός θεσμός που παράγει έργο και δημιουργεί ευκαιρίες για τους καλλιτέχνες που εκπροσωπούνται εδώ», λέει στην «Κ» ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Artissima, Λουίτζι Φάσι.
Το ντιζάιν
Κι όμως, σε αυτή τη διοργάνωση που αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά ευρωπαϊκά εικαστικά γεγονότα, η πρώτη ενότητα που συναντώ μπαίνοντας στο τεράστιο εκθεσιακό κέντρο Oval, είναι αυτή του ντιζάιν. Χωροταξικά η συγκεκριμένη ενότητα θυμίζει πλατεία, ένα σημείο συνάντησης των επισκεπτών, κι ένα τοπόσημο που δηλώνει την επιθυμία του καλλιτεχνικού διευθυντή να δώσει προτεραιότητα σε πειραματισμούς και μορφές έκφρασης που αναδύονται εκ νέου, όπως είναι το σχέδιο. Αμέσως μετά, οι ενότητες Back to the future και Present Future με τη φροντίδα τεσσάρων ανεξάρτητων επιμελητών συνδέουν το παρελθόν με το μέλλον σε μια σύνθεση που προκαλεί τον διάλογο, και συγκεντρώνει φιλότεχνους και συλλέκτες που ψάχνουν νέα ταλέντα.
Το θέμα του Artissima 2023 είναι οι «σχέσεις της φροντίδας», μια έννοια που προτάθηκε σε ένα πρόσφατο δοκίμιο του Βραζιλιάνου ανθρωπολόγου Ρέντσο Ταντέι, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Federal de Sao Paulo της Βραζιλίας. Ο Ταντέι, εμπνευσμένος από τις αυτόχθονες κοινότητες του Αμαζονίου που έχουν πάντα τη φροντίδα του περιβάλλοντος στο κέντρο της ύπαρξής τους, αναφέρεται στην ανάγκη να παράγουμε νέα γνώση ξεκινώντας από τη φροντίδα που συνεπάγεται ευθύνη προς τον φυσικό κόσμο και σε όλα τα είδη που ζουν σε αυτόν.
«Μια υγιής αγορά τέχνης είναι αυτή που ακολουθεί τη δουλειά των καλλιτεχνών, χωρίς να επηρεάζει άμεσα την πρακτική τους», λέει ο διευθυντής της φουάρ, Λουίτζι Φάσι.
«Πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν έχει νόημα να θεωρούμε ότι αποτελούμε ένα θεσμό που επικεντρώνεται αποκλειστικά στη δυτική τέχνη. Οι αφηγήσεις και οι προοπτικές που δημιουργούνται από φιλοσόφους, στοχαστές, καλλιτέχνες και γκαλερί εκτός Δύσης αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία για την τέχνη, ανατρέπουν και συνεπώς ανανεώνουν και εμπλουτίζουν την ευρωπαϊκή φαντασία, αποσυνδέοντάς την από τους παραδοσιακούς κανόνες της», συμπληρώνει ο Φάσι.
«Ο Tαντέι», συνεχίζει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της φουάρ, «μας προτρέπει να ακολουθήσουμε αυτό το μοντέλο σκέψης, εγκαταλείποντας κάθε ιδεολογία της διαφορετικότητας και της ανωτερότητας του δυτικού ανθρώπου έναντι της φύσης, για να επαναφέρουμε την επαφή με άλλες μορφές γνώσης και συνύπαρξης και να δημιουργήσουμε νέες πιθανές σχέσεις της φροντίδας. Μέσα από την τέχνη, η φροντίδα τρέφει την ατομική και κοινωνική φαντασία, γίνεται μήτρα όλων των σχέσεων που “πλέκουν” το ύφασμα της ζωής μας».
Καθώς συζητάμε στην αίθουσα για τον Τύπο, σε ένα άνοιγμα που βρίσκεται στον πρώτο όροφο ενώ κάτω από τα μάτια μας απλώνεται ένα λαβύρινθος φτιαγμένος από μικρά δωμάτια-αίθουσες τέχνης, αναρωτιέμαι για τις τάσεις της σύγχρονης εικαστικής σκηνής. Πώς συνυπάρχει για παράδειγμα αυτό που λέγεται «ινσταγκραμική» τέχνη, δηλαδή εύληπτη και φωτογενής, μαζί με μια σύγχρονη εκδοχή της πολιτικοκοινωνικής «στρατευμένης» τέχνης; «Δεν μου αρέσει ο όρος “τάσεις”», σημειώνει ο Φάσι, «νομίζω ότι μειώνει τη σημασία των καλλιτεχνών και το όραμά τους. Οσον αφορά την τέχνη, με ελκύουν τα ατομικά οράματα, οι επιθυμίες και τα όνειρα των καλλιτεχνών».
Ο Ταντέι και η αγορά
Επιστρέφοντας στη θεματική της φετινής διοργάνωσης ρωτώ τον Φάσι πώς μπορούν να συμβαδίσουν οι σκέψεις και οι αρχές του Ταντέι, ο οποίος υποστηρίζει ότι ο δυτικός πολιτισμός πρέπει να κοιτάξει και σε άλλες εμπειρίες για να ξεπεράσει τις κρίσεις του, με τον ρόλο μιας φουάρ, που απευθύνεται κυρίως στην αγορά της τέχνης.
«Πιστεύω ότι η αγορά τέχνης έχει αναγκαστικά αντίκτυπο στην καλλιτεχνική δημιουργία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ένα σημαντικό μέρος των ιδρυμάτων τέχνης επηρεάζεται από την αγορά με διαφορετικούς τρόπους. Νομίζω ότι όλα αυτά μπορούν να έχουν θετικές επιπτώσεις στον βαθμό που οι καλλιτέχνες διατηρούν την ικανότητά τους να σκέφτονται και να δημιουργούν με τη μέγιστη δυνατή ελευθερία», σημειώνει και προσθέτει ότι για τον ίδιο προτεραιότητα έχουν οι ιδέες και η φιλοδοξία των καλλιτεχνών απέναντι στην πίεση για παραγωγή «εμπορευμάτων» για την αγορά. «Μια υγιής αγορά τέχνης είναι αυτή που ακολουθεί τη δουλειά των καλλιτεχνών, χωρίς να επηρεάζει άμεσα την πρακτική τους».
