Μέσα στην ατέλειωτη ακολουθία από τις (αληθινές ή φανταστικές) γυναικείες μορφές που έγιναν τραγούδι, ξεχωρίζει η «Suzanne» του Λέοναρντ Κοέν με τον μινιμαλιστικό της μυστικισμό. Ηταν η πρώτη του μεγάλη επιτυχία, βγαλμένη από τον πρώτο του δίσκο, «The songs of Leonard Cohen», που κυκλοφόρησε το 1967, όταν ο καλλιτέχνης ήταν ήδη 33 ετών. Θα έλεγε λοιπόν κανείς πως η μουσική καριέρα του καθυστέρησε να ξεκινήσει, αλλά η τριβή του με την ποίηση είχε αρχίσει ήδη από την εφηβεία του. Κατά τη δεκαετία του ’60, την εποχή που αγόρασε το σπίτι του στην Υδρα και άρχισε να ξοδεύει χρόνο εκεί, είχε ήδη εκδώσει ποιήματα, αλλά και έγραψε με αρκετή επιτυχία δύο μυθιστορήματα. Πριν γίνει διάσημος τροβαδούρος, ο Κοέν ήταν ένας πανεπιστημιακά καταρτισμένος νέος διανοούμενος συγγραφέας και ποιητής.
Το όνομα «Suzanne», όμως, είχε πρωταγωνιστικό ρόλο όχι μόνο στο έργο του αλλά και στη ζωή του, και μάλιστα εις τριπλούν: έτσι έλεγαν τη μητέρα του, αλλά και δύο από τις γυναίκες με τις οποίες συνδέθηκε συναισθηματικά. Και μοιάζει ειρωνικό πως αυτή που έγινε τραγούδι δεν ήταν η «δεύτερη» Σουζάν (εκείνη με την οποία υπήρξαν σύντροφοι για χρόνια και έκαναν μαζί και δύο παιδιά) αλλά εκείνη που είχε γνωρίσει παλαιότερα, γυναίκα ενός φίλου του, που ερωτεύτηκε πλατωνικά και παρέμεινε γι’ αυτόν «απαγορευμένος καρπός».
Το όνομά της ήταν Σουζάν Βερντάλ, ήταν χορεύτρια, και ο Κοέν την είχε δει πρώτη φορά σε μια μπουάτ του «καλλιτεχνικού» Μόντρεαλ των μέσων του ’60, να χορεύει επιδεικτικά με τον σύζυγό της, τον γλύπτη Αρμάντ Βεγιανκούρ. Οπως είχε δηλώσει σε μια συνέντευξή του στο BBC το 1994, «ήταν ένα εκπληκτικό ζευγάρι του Μόντρεαλ εκείνης της εποχής – όλοι οι άνδρες ήταν ερωτευμένοι με τη Σουζάν και κάθε γυναίκα ήταν ερωτευμένη με τον Αρμάντ». Και, με τον ποιητικό του τρόπο, ερωτεύτηκε και ο Κοέν τη γυναίκα του φίλου του, γράφοντας μερικούς στίχους για το πρόσωπό της που τη μυθοποιούν: «Θες να ταξιδέψεις μαζί της, να ταξιδέψεις στα τυφλά», αναφέρει σε κάποια στροφή, αλλά, όπως θα έλεγε ο ίδιος, «δεν θα επέτρεπε κανείς στον εαυτό του να σκεφτεί να αποπλανήσει τη σύζυγο του Αρμάντ Βεγιανκούρ. Πρώτα από όλα ήταν φίλος μου και δεύτερον, ως ζευγάρι ήταν απαραβίαστοι. Δεν ήθελες να εισβάλεις σε αυτό το είδος κοινής δόξας που εξέπεμπαν».
Το καλοκαίρι του 1965, ο Κοέν και η Βερντάλ συναντιόνταν συχνά. Περπατούσαν μαζί με τις ώρες ή συζητούσαν υπό το φως των κεριών και, όπως αναφέρουν εμβληματικά και οι στίχοι του κομματιού, βλέποντας τις βάρκες να περνούν, ενώ εκείνη του σέρβιρε τσάι με κομμάτια πορτοκάλι. Με όλες αυτές τις συναντήσεις να γίνονται λίγα μέτρα δίπλα στο νερό, το κομμάτι μοιάζει να έχει απορροφήσει όλη αυτήν την υδάτινη ατμόσφαιρα: ποτάμι, βάρκες, ναύτες, πνιγμοί, λιμάνια, φύκια· όλα τους εμφανίζονται στους στίχους.
Πριν από αυτόν, όμως, το ερμήνευσε η Τζούντι Κόλινς, που γνωρίστηκε με τον Κοέν το φθινόπωρο του 1966 κι εκείνος της παρουσίασε τα τραγούδια του. Της τραγούδησε το «Suzanne» μέσω τηλεφώνου, η Κόλινς ενθουσιάστηκε και το ηχογράφησε για τον δίσκο της «In My Life» του 1966.
Ενας πλατωνικός έρωτας και μια ανδρική φιλία ήταν η αιτία να γραφτεί ένα υπέροχο κομμάτι, από το οποίο, ωστόσο, ο συνθέτης δεν έβγαλε δεκάρα…
H «Suzanne» πρωταγωνίστησε και στην πρώτη μεγάλη τραγουδιστική εμφάνιση του Κοέν στις 30 Απριλίου του 1967, σε μια συναυλία που διοργάνωνε ο δήμος της Νέας Υόρκης. Οταν βγήκε στη σκηνή και άρχισε να παίζει τις πρώτες νότες του τραγουδιού, το τρακ του αλλά και κάποιο πρόβλημα που παρουσίασε η κιθάρα του τον έκαναν να παγώσει και να φύγει. Ωστόσο, το κοινό τού φώναξε να επιστρέψει και, με την ίδια την Τζούντι Κόλινς να τον ενθαρρύνει, ολοκλήρωσε την πρώτη δημόσια ερμηνεία του τραγουδιού του.
Κέρδος μόνο η… δόξα
Το παράξενο είναι πως ο ίδιος δεν είχε ποτέ κανένα δικαίωμα πάνω στο κομμάτι του, καθώς είχε υπογράψει ένα συμβόλαιο χωρίς να διαβάσει τα «ψιλά γράμματα». Το «Suzanne» έγινε τεράστια εμπορική επιτυχία και ερμηνεύτηκε από αρκετούς καλλιτέχνες, αλλά ο Κοέν δεν είχε ποτέ κέρδη από αυτό. Είχε όμως δηλώσει πως η κατάληξη αυτή ήταν ταιριαστή με το γεγονός πως δεν ήθελε να βγάλει χρήματα από εκείνο το «προσωπικό κείμενο αγάπης», όπως το είχε χαρακτηρίσει. «Ο Λέοναρντ είναι ένας απίστευτα σεξουαλικός άνδρας – είναι πολύ ελκυστικός για τις γυναίκες και δεν ήθελα να είμαι κι εγώ άλλη μία από το πλήθος», είχε πει η ίδια η Σουζάν, ενώ εκείνος είχε δηλώσει: «Αγγιξα το τέλειο σώμα της με το μυαλό μου. Δεν είχα άλλη επιλογή».
* Το Ballet Jazz Montreal παρουσιάζει σήμερα, Κυριακή 12/11, για δεύτερη ημέρα στη σειρά, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την παράσταση, «Dance Me – Music by Leonard Cohen».
