Ο Περικλής Χούρσογλου «από ένα καλό μάθημα στο πανεπιστήμιο αντλεί τόση χαρά και δύναμη όση και ύστερα από ένα καλό γύρισμα». Μάλλον «αντλούσε» γιατί, φέτος, μετά 19 χρόνια που δίδαξε «Σκηνοθεσία» στο Τμήμα Κινηματογράφου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, «αφυπηρέτησε», όπως λέει ο ίδιος. Και το γιορτάζει με τον τρόπο του. Υπέγραψε την πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία του, με τίτλο «Εξέλιξη», που προβάλλεται από χθες στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, συνδυάζοντας στον ρόλο του κεντρικού ήρωα και τις δύο ιδιότητές του: του καθηγητή και του σκηνοθέτη. Ή μήπως αντίστροφα; Καμία σημασία δεν έχει για τον ίδιο, αφού παραδέχεται ότι «μέσα από το σινεμά κάνει καλύτερο μάθημα και μέσα από το μάθημα καλύτερο σινεμά». «Θέλησα να πω ένα “ευχαριστώ” στο πανεπιστήμιο γι’ αυτήν τη 19χρονη εμπειρία», υπογραμμίζει. Παρά το γεγονός ότι η ταινία τοποθετείται το 2012, μια δύσκολη χρονιά για τα ΑΕΙ, με σκηνές στις οποίες η κρίση αποτυπώνεται με απόλυτη σαφήνεια. «Η τότε κυβέρνηση είχε διώξει από το προσωπικό τους συμβασιούχους. Και, μάλιστα, στο δικό μας πανεπιστήμιο νομίζω ότι είχαμε ρεκόρ συμβασιούχων. Ανάμεσα σε αυτούς και τις καθαρίστριες. Και ήμαστε δύο χρόνια μες στη βρώμα. Οταν πήγαινα το πρωί της Τρίτης να κάνω μάθημα, σκούπιζα και σφουγγάριζα, παρά τις αντιδράσεις, προσπαθώντας να δείξω ότι αν αγαπάς το σινεμά, αγαπάς και τη σχολή του. Σε άλλα τμήματα, καθηγητές που προσπάθησαν να κάνουν το ίδιο, είχαν προπηλακιστεί από ορισμένους φοιτητές».
Ο διάλογος που παρατίθεται έχει μεταφερθεί αυτούσιος στο φιλμ: «Θέλουμε να είναι η σχολή βρώμικη». «Γιατί;». «Γιατί είμαστε κατά του μνημονίου». Ο Π. Χούρσογλου θυμάται, μάλιστα, ότι όταν αναγορεύθηκε ο Παντελής Βούλγαρης επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Κινηματογράφου του ΑΠΘ –η τελετή θα γινόταν στη Φιλοσοφική– «μας άφησαν να μαζέψουμε τα σκουπίδια, αλλά μετά έπρεπε να τα ξαναβάλουμε στη θέση τους…». Η τελετή διοργανώθηκε τελικά στο Τελλόγλειο.
Η μελαγχολία και το χιούμορ όμως που αναδίνει η ταινία δεν οφείλεται μόνο στην ακαδημαϊκή συνθήκη, αλλά σε σχέσεις δομικές, καθοριστικές, υπαρξιακές, όπως αυτή πατέρα – γιου. Ο Νίκος (τον υποδύεται ο Αλέξανδρος Λογοθέτης) είναι το alter ego του σκηνοθέτη. Παντρεμένος, με δυο αγόρια στην εφηβεία, μένει στην Αθήνα, διδάσκει στη σχολή κινηματογράφου. Από μια παρόρμηση της στιγμής ζητάει από τον πατέρα του (Βασίλη Κολοβό) να τον συνοδεύσει στην τελετή ορκωμοσίας για την εξέλιξή του στην ανώτερη βαθμίδα στο πανεπιστήμιο. Ενα ταξίδι των δυο τους, με το τρένο, με τον κοινό χρόνο τους να συγκλίνει και να αποκλίνει διαρκώς, να είναι πηγή τριβών αλλά και μεγάλης τρυφερότητας. Τρεις γενιές συναντώνται στην ταινία: των φοιτητών, του πατέρα και του γιου.
«Επί 19 χρόνια, ερχόμουν σε επαφή κάθε μέρα με νέα παιδιά. 15 μαθήματα το 6μηνο, 30 τον χρόνο, επί 19 μάς κάνει 570 ταξίδια με το τρένο ή 1.140 πήγαιν’ έλα», υπολογίζει ο Π. Χούρσογλου. «Ολα είναι ψέματα, όμως τα συναισθήματά μας είναι αληθινά», λέει ο κεντρικός ήρωας της ταινίας, Νίκος, σε μια άσκηση του μαθήματός του. Αυτοβιογραφικά στοιχεία έχουν όλες οι ταινίες του σκηνοθέτη, από τον «Λευτέρη Δημακόπουλο» (1993) μέχρι τον «Διαχειριστή» (2009), στον οποίο, μάλιστα, και αναψηλάφισε πιο ορατά το τραύμα με τον πατέρα του. «Πέθανε το 1977, όταν ήμουν πολύ νέος, χάθηκε από καρκίνο μέσα σε λίγες ημέρες. Τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του αναζήτησα το μεταλλικό κουτί με τα οστά, στο οποίο η μητέρα μου είχε προσθέσει την αγαπημένη κολόνια του, τη Men’s club. Το κουτί 3105, το θυμάμαι.
Οταν πήγαινα το πρωί της Τρίτης να κάνω μάθημα, σκούπιζα και σφουγγάριζα, παρά τις αντιδράσεις, προσπαθώντας να δείξω ότι αν αγαπάς το σινεμά, αγαπάς και τη σχολή του.
Αυτό είχε απομείνει: ένα κουτάκι μεταλλικό, ένα τίποτα, αλλά το “τίποτα” αυτό εγώ το αγαπάω, είπα. Αν, λοιπόν, στον “Διαχειριστή” ήταν η αποδοχή, η συνειδητοποίηση της απώλειας, τώρα στην “Εξέλιξη” είναι σαν να του λέω “πατέρα, έλα να πάμε μια βόλτα”».
«Πετριά» δασκάλου
Ο Περικλής Χούρσογλου μιλάει πολύ για τους φοιτητές του, ομολογώντας ότι «ανέκαθεν είχε μια πετριά δασκάλου». Από τα μαθητικά χρόνια του στη Λεόντειο, από τα πανεπιστημιακά ως μαθηματικός. Αναφέρεται στις ασκήσεις παρατήρησης που ζητούσε από τους υποψήφιους κινηματογραφιστές (70 νέα παιδιά κάθε χρόνο, αποφοιτούν περίπου τα μισά). «Αλλα εγκατέλειπαν νωρίς, άλλα ξεθάρρευαν και έδιναν έναν καλύτερο εαυτό. Φρόντιζα πάντα να τους λέω να συνεχίσουν τη σχολή μόνο αν αγαπούν πραγματικά αυτό που κάνουν, όχι για να πάρουν ένα πτυχίο. Πολλοί δεν ήξεραν γιατί έρχονταν. Υπήρχαν 15 παιδιά που εξαρχής φαινόταν η ικανότητά τους και άλλα 40 για τα οποία η πλάστιγγα θα μπορούσε να γείρει εξίσου από εδώ κι από εκεί. Σκηνοθεσία είναι ο τρόπος που βλέπεις τον κόσμο, είναι μια διαρκής άσκηση παρατήρησης. Πλέον, ένα παιδί που σπουδάζει κινηματογράφο μπορεί να βρει τα πάντα στο Διαδίκτυο εκτός από το πάθος ενός καθηγητή».
Ρωτώ τον Π. Χούρσογλου αν οι ταινίες «προδίδουν την ηλικία του σκηνοθέτη». Ο ίδιος ανέκαθεν αγαπούσε το «χαμηλότονο σινεμά», όπως και ο «δάσκαλός του» Παντελής Βούλγαρης – υπήρξε για χρόνια βοηθός του. «Και ναι και όχι», λέει. «Ας αναλογιστούμε μόνο ότι ο Ορσον Γουέλς γύρισε το αριστούργημά του, τον “Πολίτη Κέιν”, όταν ήταν πολύ νέος».
«Μια γραφή κινηματογραφική, όπως η δική σας, έχει κοινό στην σημερινή εποχή των άλλων ταχυτήτων;» είναι η τελευταία ερώτησή μου, και ο ίδιος μου απαντάει εξίσου ερωτηματικά: «Ο λόγος που μια κοινωνία δεν θέλει να βλέπει τον καθρέφτη της είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα, κυρίως κοινωνιολογικής φύσεως. Μέσα όμως σε όλον αυτόν τον καταιγισμό του μοντέρνου μήπως το πιο κλασικό γίνεται τελικά και πιο μοντέρνο; Η ανάγκη του κοινού να συγκινείται, εξάλλου, παραμένει διαρκής και αμετακίνητη».
