Προ ολίγων ημερών (9/11) έφυγε από τη ζωή στα 95 του χρόνια ένας από τους πιο σημαντικούς εικαστικούς της μεταπολεμικής Βρετανίας και μία από τις ιδρυτικές προσωπικότητες της ποπ αρτ της δεκαετίας του ’60, ο Τζο Τίλσον. Στη χώρα μας, το όνομά του δεν έγινε ποτέ ιδιαίτερο γνωστό, όμως έργα του είχαν παρουσιαστεί στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην Ανδρο, στις ομαδικές εκθέσεις «Μεταμόρφωση, βρετανική τέχνη της δεκαετίας του ’60» το 2005 και «Η εποχή της εικόνας» το 2008.
Γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1928 και, έχοντας εργαστεί ως ξυλουργός, υπηρέτησε στη RAF από το 1944 έως το 1946. Μετά τον πόλεμο, σπούδασε σε μερικές από τις πιο πρωτοποριακές σχολές ντιζάιν του Λονδίνου, αρχικά στο St Martin’s School of Art (με καθηγητές σημαντικούς καλλιτέχνες όπως οι Λίον Kόσοφ, Φρανκ Aουερμπαχ και Μπέρναρντ Κόεν) και το Royal College of Art, υπό την καθοδήγηση του σπουδαίου καλλιτέχνη Πίτερ Μπλέικ, κεντρικής μορφής στο ποπ κίνημα της εποχής (και σχεδιαστή του εμβληματικού εξωφύλλου του «Sgt Pepper’s Lonely Hearts Club Band» των Μπιτλς).
Μέσα όμως στην ατόφια «βρετανικότητα» που χαρακτήριζε τη ζωή του έως τα 27 του χρόνια, ήρθε μια γεύση από Μεσόγειο, η οποία παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του. Το 1955 κέρδισε το περιώνυμο «Βραβείο της Ρώμης» (Rome Prize) της Αμερικανικής Ακαδημίας της Ρώμης, μετοίκησε στην ιταλική πρωτεύουσα και γνώρισε τη μέλλουσα σύζυγό του, τη γλύπτρια και υφάντρα Τζόσλιν Mόρτον, που σπούδαζε στην Ακαδημία Μπρέρα του Μιλάνου με καθηγητή τον σπουδαίο γλύπτη Mάριο Mαρίνι.
Το καλοκαίρι του 1956, ταξίδεψαν μαζί πάνω σε μια βέσπα από τη Ρώμη μέχρι τον ιταλικό Νότο, καταλήγοντας στη Σικελία. Βρήκαν ένα μικρό, παραδοσιακό παραθαλάσσιο σπίτι, το νοίκιασαν και έζησαν εκεί για τρεις μήνες. Λίγους μήνες αργότερα παντρεύτηκαν στη Βενετία και, επιστρέφοντας στη Ρώμη, ξεκίνησαν για άλλο ένα μακρινό ταξίδι πάνω στη βέσπα τους, αυτή τη φορά μέχρι την παραθαλάσσια πόλη L’Ametlla de Mar της νότιας Καταλωνίας. Βρήκαν κι εκεί ένα ταπεινό κατάλυμα –μια καλύβα μέσα σε έναν ελαιώνα– όπου τα βράδια κοιμούνταν πάνω σε ψάθες και την ημέρα εργάζονταν πάνω στη ζωγραφική και στη γλυπτική τους.
Το 1957, επέστρεψαν στο Λονδίνο, νοίκιασαν ένα πρώην γαλακτοκομείο στο Νότινγκ Χιλ και ένα χρόνο μετά νοίκιασαν το σπίτι στο οποίο έμειναν έως το 1970, στην ήσυχη γειτονιά του Χόλαντ Παρκ. Εκείνη την περίοδο έκαναν τρία παιδιά, ένα γιο και δύο κόρες. Το 1958, ο Τίλσον έγινε καθηγητής στη σχολή όπου είχε σπουδάσει, το St. Martin’s School of Art, όπου δίδαξε μέχρι το 1963. Στη συνέχεια ανέλαβε θέση καθηγητή στο Slade School of Art και στο King’s College του Λονδίνου, αλλά και στη Σχολή Εικαστικών Τεχνών της Νέας Υόρκης και στο Hochschule für Bildende Künste του Αμβούργου.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60, κατέστη μία από τις κορυφαίες προσωπικότητες που συνδέονται με το βρετανικό κίνημα της ποπ αρτ, αξιοποιώντας την προηγούμενη εμπειρία του ως ξυλουργού και δημιουργώντας ξύλινα ανάγλυφα και κατασκευές, καθώς και μεταξοτυπίες και πίνακες ζωγραφικής. Το άστρο του εικαστικού ταλέντου του άρχιζε να λάμπει σε όλο τον κόσμο μέσα από εκθέσεις που έκανε στο Παρίσι, στο Τόκιο, στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Ολλανδία, στη Δανία, στη Σουηδία, στην Ελβετία, στη Νότια Αμερική και στις ΗΠΑ.
Την ίδια δεκαετία, παρ’ όλη την αναγνώριση που λάμβανε και στη χώρα του και παγκοσμίως, κράτησε ζωντανή την επαφή με τα ησυχαστήρια που είχε βρει στη Μεσόγειο και έτσι ταξίδεψε μαζί με την οικογένειά του πολλές φορές οδικώς από την Αγγλία έως την Ιταλία – αυτή τη φορά μέσα σε ένα Land Rover. Το 1970, αγόρασαν μια εγκαταλελειμμένη φάρμα στα βουνά της Τοσκάνης, ένα σπίτι που κράτησαν για τέσσερις δεκαετίες και μετέτρεψαν σε κρησφύγετο καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Στις αρχές του ’70, το έργο του έφυγε από τα μονοπάτια της ποπ αρτ και ξαναβρήκε καταφύγιο στη φύση. Εγκατέλειψε το Λονδίνο και μετακόμισε με την οικογένειά του στο αγροτικό Wiltshire, εστιάζοντας σε νέα πεδία έμπνευσης και έρευνας, όπως η ελληνική μυθολογία και οι αυτόχθονες πληθυσμοί της Αμερικής και της Αυστραλίας. Σαν μοντέρνος συνεχιστής του κινήματος Arts and Crafts της Αγγλίας του 19ου αιώνα, έστρεψε κι αυτός την πλάτη του στην τεχνολογική και βιομηχανική πρόοδο και άρχισε μια σειρά από έργα με γενικό τίτλο «Alchera» εμπνευσμένα από τους Πάουντ, Τζόις και Γέιτς, και το ενδιαφέρον τους για τις παραδόσεις της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένου του νεοπλατωνισμού.
Μέσα στα έργα αυτά βλέπουμε να παρελαύνουν με πολύχρωμο τρόπο χαρακτηριστικά όπως οι τέσσερις εποχές, τα στοιχεία της φύσης, ουράνια σώματα, λαβύρινθοι, σκάλες, σύμβολα και τυπογραφικά στοιχεία. Τα ελληνικά γράμματα που εμφανίζονται συχνά στη σειρά αυτή, την κάνουν να μοιάζει με μια μοντέρνα ανάγνωση της κλασικής Ελλάδας μέσα από το πρίσμα των γραφικών τεχνών του 20ού αιώνα.
Ο ξυλουργός από το νότιο Λονδίνο, πάντοτε με την εξίσου δημιουργική σύζυγό του στο πλάι (με την οποία, σημειωτέον, ασχολήθηκαν επί σειράν ετών με την κεραμική τέχνη, δημιουργώντας αλλά και εκθέτοντας δημόσια μαζί), κατέληξε να γίνει ένας από το πιο σημαντικούς εικαστικούς του 20ού αιώνα. Το 1985, εξελέγη μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών του Λονδίνου και συνέχισε να δημιουργεί έως το τέλος, μέχρι τα 95 του. Σήμερα, το έργο του εκπροσωπείται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές σε όλο τον κόσμο.
Ο Aλαν Κρίστι, έμπορος τέχνης και γκαλερίστας που τον στήριζε και τον εκπροσωπούσε από τη δεκαετία του ’70, απέδωσε φόρο τιμής σε αυτόν μετά τον θάνατό του χαρακτηρίζοντας τα έργα του «τεχνικά εφευρετικά, ένδοξα πολύχρωμα και πληθωρικά» και λέγοντας πως «η αγάπη του για τις γραφικές τέχνες δεν υποχώρησε ποτέ» και πως ήταν ένας από τους πιο εφευρετικούς καλλιτέχνες με τους οποίους είχε ποτέ συνεργαστεί. «Οι άνθρωποι δεν αφιερώνονται στην τέχνη», είχε πει ο ίδιος τη φετινή άνοιξη. «Την παίρνουν επιφανειακά. Αλλά η τέχνη είναι πολύ σκληρή δουλειά. Χρειάζεται εκπαίδευση και θέλει ταξίδι».
