«23 June, Friday Before Starting. Hour 3.30 p.m.-John & Polly [Paul] are out. Alexander is at my writing‑table scribbling: Aristides sitting on a trunk reading; Mamma in her room packing. We are leaving on Tuesday for Constantinople, & great confusion is reigning everywhere».
Είναι πρώτη εγγραφή στο ταξιδιωτικό ημερολόγιο του Κ.Π. Καβάφη. Ηταν ένα 19χρονο αγόρι γεννημένο στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στα χρόνια του Ισμαήλ Πασά και ετοιμαζόταν για ένα ακόμη μακρύ θαλάσσιο ταξίδι. Μεγάλωσε στην Αγγλία από τα 9 του έως τα 14 χρόνια. Το 1877 επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια, αλλά και πάλι η οικογένεια ετοιμαζόταν για μετακόμιση. Στην Αίγυπτο είχαν ξεσπάσει πολιτικές ταραχές και η θέση των Ευρωπαίων ήταν επισφαλής. Ανησυχία και ανασφάλεια. Νέος προορισμός το οικογενειακό σπίτι της μητέρας του στην Πόλη. Τελικά παρέμειναν στην Κωνσταντινούπολη τρία χρόνια, πριν γυρίσουν και πάλι στην Αλεξάνδρεια.
Σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, στην Κωνσταντινούπολη, η visual artist Sister Silvester συνάντησε τον Καβάφη. Τους συνέδεσε η μοναξιά του μετανάστη, η αναζήτηση προσωπικής ταυτότητας ζώντας ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες. Εκείνη είναι Βρετανίδα, η οικογένεια της μητέρας της κατάγεται από την Ιρλανδία, αλλά όλοι ζουν στην Πορτογαλία. Επέλεξε να κινείται και να εργάζεται μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Νέας Υόρκης. Στη διαδικτυακή μας συνομιλία τη ρωτώ πώς συνέβη να βρεθεί με τον Καβάφη –έναν ποιητή που έλεγε, «είμαι κι εγώ Ελληνικός. Προσοχή, όχι Ελλην ούτε Ελληνίζων, αλλά Ελληνικός»–, όχι στην Ελλάδα ή την Αίγυπτο, αλλά στην Τουρκία.
«Είναι ο ποιητής της Αλεξάνδρειας και της Κωνσταντινούπολης. Σε μένα όμως έμοιαζε να μην ανήκει σε καμιά χώρα. Ηταν ξένος, όπως εγώ».
«Τον ανακάλυψα σε ράφια βιβλιοθήκης, τα ποιήματά του μεταφρασμένα στα τουρκικά», απαντάει η καλλιτέχνις αναφερόμενη στα 15 χρόνια της ζωής της στην Πόλη. «Ο ποιητής της Αλεξάνδρειας θεωρείται επίσης ποιητής της Κωνσταντινούπολης λόγω της σύνδεσής του με την Πόλη. Σε μένα όμως έμοιαζε να μην ανήκει σε καμιά χώρα. Ηταν ξένος στον τόπο όπως εγώ, κάποιος με τον οποίο μπορούσα να αισθανθώ συνδεδεμένη».
Ερχόμενη στην Αθήνα επισκέφθηκε το Αρχείο Καβάφη και είδε το πρωτότυπο, μοναδικό, εύθρυπτο ταξιδιωτικό ημερολόγιο του νεαρού Κωνσταντίνου. Ο τίτλος του: «Constantinopoliad – An epic». Το κείμενο είναι χειρόγραφο σε αυτοσχέδιο σημειωματάριο ραμμένο στη ράχη. Κάποιες σελίδες είναι κενές, μία σελίδα είναι γραμμένη στα ελληνικά, αλλά η Sister Sylvester δεν ξέρει ελληνικά.
«Στο Αρχείο μου έδειξαν αυτό το μικρό φυλλάδιο που ο έφηβος Καβάφης άρχισε να γράφει πιστεύοντας ότι θα είναι το έπος του. Μετά έφτασε στην Κωνσταντινούπολη και τον συνεπήρε. Η προσοχή του αποσπάστηκε από τη νυχτερινή ζωή και εγκατέλειψε το ημερολόγιο. Αυτό με έκανε να τον νιώσω πολύ ανθρώπινο και προσιτό», εξηγεί η καλλιτέχνις. «Ενα άλλο σημείο που μας ένωσε ήταν ότι ο Καβάφης έφτιαχνε μόνος του τα δικά του βιβλία. Ενα μεγάλο μέρος επίσης της δικής μου πρακτικής είναι να δημιουργώ χειροποίητα βιβλία που διαβάζονται συλλογικά. Αυτό μου φάνηκε ένας ειλικρινής τρόπος για να αρχίσω να επικοινωνώ μαζί του, μολονότι είμαστε τόσο διαφορετικοί μεταξύ μας όσο και οι εποχές μας».
Στη Νέα Υόρκη
Κι όμως, το κείμενο που μας διάβασε κινούμενη ανάμεσα στα τραπεζάκια του νεοϋορκέζικου μπαρ, κατάφερνε να υπερβαίνει τον χρόνο συνδέοντας απευθείας το Μεγάλο Μήλο με την Ανατολή. Η περφόρμανς «Constantinopoliad» της Sister Sylvester και της Αιγύπτιας μουσικού Nάντα ελ Σάζλι έκανε πρεμιέρα τον Απρίλιο στη Νέα Υόρκη, στο καβαφικό φεστιβάλ «Archive of Desire» σε ανάθεση και παραγωγή του Ιδρύματος Ωνάση. Το χειροποίητο βιβλίο που ξεφυλλίζαμε καθισμένοι δυο τρεις μαζί στα τραπεζάκια με το αμπαζούρ, η μουσική, η ζωντανή αφήγηση, η ηχητική εγκατάσταση, η βιντεοπροβολή, το τραγούδι προσέφεραν με τολμηρό τρόπο τα υλικά για να χαράξουμε τη δική μας πορεία προς την οθωμανική Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα. Στις σχισμένες και αδειανές σελίδες του αρχειακού τεκμηρίου οι δύο καλλιτέχνιδες τοποθέτησαν μια άλλη, πιο σύγχρονη φαντασιακή ζωή.
«Ελπίζω να έρθει ως φάντασμα»
Σε κάποιο σημείο του, το χειροποίητο βιβλίο με τα σχέδια και τις τυπωμένες φράσεις, έχει μία τρύπα. Εκεί τοποθετείται κάτι σαν βότσαλο, μαζεμένο από την παραλία της νήσου Αντιγόνη (τουρκικά: Burgazada), στα Πριγκηπόννησα. «Υπάρχει μια παραλία εκεί καλυμμένη με θραύσματα από πλακάκια, αντί για άμμο. Αυτά, όπως και η θάλασσα, με έκαναν να σκέφτομαι τη ροή της ιστορίας και τις ελληνικές επιρροές που εξακολουθούν να είναι τόσο ορατές στην Κωνσταντινούπολη. Ξέρετε, με τον τρόπο που το κάνει ο Καβάφης στα ποιήματά του: Δουλεύει με το παρελθόν, όπως η θάλασσα που “φτύνει” εκείνα τα κεραμίδια στην παραλία, και έτσι ο χρόνος αναδιπλώνεται σε διαφορετικά σημεία», λέει η Sister Sylvester. «Και τα φαντάσματα που στοιχειώνουν το μέρος, είναι φαντάσματα διαφορετικών εποχών που υπάρχουν δίπλα μας, τυλίγονται μαζί μας κι αυτό είναι κάτι που γεννά ελπίδες για το μέλλον».
Στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη
Στην Ωνάσειο ΒιβλιοθήκηΑυτή η τόσο ιδιαίτερη περφόρμανς πρόκειται να παρουσιαστεί σε λίγες ημέρες (22-26/11) στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη. Επίσης, στις 22 Νοεμβρίου ανοίγει για το κοινό ο νέος χώρος του Αρχείου Καβάφη, στην οδό Φρυνίχου, που θα στεγάσει το αρχείο και τη βιβλιοθήκη του ποιητή, όπως και συλλογή προσωπικών αντικειμένων και έργων τέχνης με αναφορές στον ίδιο. Ρωτώ την καλλιτέχνιδα που θα έρθει στην Αθήνα όπως και η μουσικός Ελ Σάζλι, αν αλλάζοντας η σκηνή, θα αλλάξει και η παράσταση. «Μα, το βιβλίο είναι η σκηνή. Κάθε τραπέζι είναι η σκηνή», απαντάει. «Η Νάντα κι εγώ απλώς καθόμαστε, σαν να “τρέχουμε” την παράσταση στην κονσόλα. Ναι, υπάρχουν δύο στιγμές που σηκωνόμαστε και κινούμαστε, αλλά δεν παίζουμε με αυτόν τον επιτελεστικό τρόπο. Θέλουμε η προσοχή του κοινού να βρίσκεται στα τραπέζια, να μην αισθάνονται σαν να τους παρακολουθούμε. Επίσης, το έργο έχει σχέση με τον προσανατολισμό και τον αποπροσανατολισμό, την έλλειψη σταθερών σημείων και σχέσεων στον κόσμο».
«Μπορείτε να φανταστείτε τον Καβάφη να κάθεται σε ένα τραπεζάκι ανάμεσά μας;»
Στις 22/11 ανοίγει για το κοινό ο νέος χώρος του Αρχείου Καβάφη, στην οδό Φρυνίχου, που θα στεγάσει το αρχείο και τη βιβλιοθήκη του ποιητή.
«Ελπίζω πραγματικά να έρθει ως φάντασμα, και να στοιχειώσει το μέρος. Πραγματικά νομίζω ότι θα μπορούσε να είναι μαζί μας. Και να ακούσει το τελευταίο τραγούδι που ερμηνεύει η Νάντα, το οποίο σίγουρα το ήξερε, είναι της εποχής του. Αυτή η στιγμή είναι πραγματικά το καλύτερο που μπορούσαμε να του προσφέρουμε, ένα αισθησιακό ταξίδι στον χρόνο».
