– Αλλάζω θέση, ανάθεμά με!
– Ναι, αλλά ύστερα…
– Στην αρχή είναι καλό.
– Στην αρχή είναι καλό.
Το απόσπασμα προέρχεται από έναν μικρό θησαυρό που επιφυλάσσει στους θεατές το ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Tα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας». Πρόκειται για την τελευταία ηχογράφηση της Μαρίας Κάλλας που έγινε τον Αύγουστο του 1977, λίγες ημέρες πριν από τον θάνατό της. Εκείνη είναι που θυμώνει με τον εαυτό της, επειδή δεν τραγουδά όπως θα ήθελε την άρια «Madre, pietosa Vergine» του Βέρντι, και της απαντά η φίλη της Βάσω Δεβετζή.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής της, η Κάλλας απομονωμένη στο παρισινό διαμέρισμα της οδού Ζορζ Μαντέλ, μελετούσε σχεδόν καθημερινά. Δούλευε είτε μόνη της συνοδεύοντας τον εαυτό της στο πιάνο, είτε με τη βοήθεια της φίλης της. Ηχογραφούσε τη μελέτη σε ένα παλιό μαγνητόφωνο για να την αξιολογεί, και την επόμενη μέρα έγραφε ξανά πάνω στην ίδια ταινία. Αυτή η σχεδόν κατεστραμμένη μαγνητοταινία από το αρχείο της Δεβετζή, ύστερα από μια δύσκολη διαδικασία αποκατάστασης την οποία επιμελήθηκε ο λυρικός καλλιτέχνης Αρης Χριστοφέλλης, ακούγεται στο ντοκιμαντέρ για πρώτη φορά έπειτα από 44 χρόνια.
H αυτοκριτική της Κάλλας και οι διακριτικές επισημάνσεις της Δεβετζή γίνονται στην ελληνική γλώσσα. «Η φωνή εδώ μοιάζει πιο ελεύθερη από την περιοδεία του 1973-74», σχολιάζει ο καλλιτεχνικός σύμβουλος προγραμματισμού και επικοινωνίας της ΕΛΣ Βασίλης Λούρας, που υπογράφει την ιδέα, την έρευνα και το σενάριο της ταινίας. «Η απαράμιλλη μουσικότητα, η μοναδική δραματική έκφραση και η αδιαμφισβήτητη σφραγίδα της τραγωδού Κάλλας υπάρχουν σε κάθε νότα».
Το ντοκιμαντέρ για τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Μαρίας Κάλλας δεν έχει όμως μόνον μία έκπληξη. Η ταινία –σε σκηνοθεσία Ασθενίδη – Λούρα και συμπαραγωγή της ΕΛΣ με την εταιρεία παραγωγής Escape– εστιάζει κατεξοχήν στην περίοδο 1937-1945, τότε που η νεαρή Μαίρη και αργότερα Μαριάννα Καλογεροπούλου, νεοφερμένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, πάσχιζε να ενηλικιωθεί προσωπικά και καλλιτεχνικά στην Αθήνα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το αρχειακό υλικό τής συγκεκριμένης περιόδου είναι ελάχιστο, οδηγώντας τους δημιουργούς του ντοκιμαντέρ να αναζητούν τα ίχνη της κατοπινής ντίβας στους δρόμους της πόλης, από την πλατεία Κλαυθμώνος όπου σε ένα αυτοσχέδιο θερινό θέατρο ερμήνευσε την πρώτη της «Τόσκα» το 1942 έως την οδό Πατησίων όπου έζησε με την οικογένειά της, και από τα παλιά Ολύμπια στο τότε Ωδείο Αθηνών, όπου συνάντησε την αγαπημένη δασκάλα της Ελβίρα ντε Ιντάλγκο.
Η ταινία παρουσιάζει σπάνια ντοκουμέντα από τη ζωή της διάσημης σοπράνο με έμφαση στην περίοδο 1937-1945.
Στην ανασύσταση μιας ολόκληρης εποχής που έβαλε τις βάσεις και για τη Λυρική Σκηνή της χώρας, τους βοηθούν πολύτιμες μαρτυρίες ανθρώπων που γνώρισαν την Κάλλας αλλά και νεότεροι που είτε εργάστηκαν μαζί της όπως η μεσόφωνος Κική Μορφονιού, είτε με τις γνώσεις τους γεμίζουν τα κενά μιας κατά τα άλλα διάσημης ζωής, όπως η μουσικολόγος της ΕΛΣ Σοφία Κομποτιάτη, η έφορος του Αρχείου του Ωδείου Αθηνών Στέλλα Κουρμπανά κ.ά.
Τον Μάρτιο του 1945, λίγο πριν φύγει από την Αθήνα για τη Νέα Υόρκη, η Μαριάννα Καλογεροπούλου τραγούδησε σε συναυλία ως Mary Callas, πριν ανοίξει τα φτερά της για τη μεγάλη καριέρα τής Maria Callas. Στην πρώτη της επιστροφή στην Αθήνα το 1957, παγκόσμια πλέον σταρ της όπερας, εμφανίστηκε στο Ηρώδειο ως Μαρία Μενεγκίνι Κάλλας, ενώ στα ελληνικά της χρόνια ανήκουν το 1960 και 1961, όταν τραγούδησε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου «Νόρμα» και «Μήδεια».
Αυτοσχέδια σκηνή
Σε αυτή την εποχή περίπου ανήκει και το δεύτερο σπάνιο ντοκουμέντο που περιέχεται στο ντοκιμαντέρ. Τον Αύγουστο του ’64, η θαλαμηγός «Χριστίνα» έπιασε λιμάνι στη Λευκάδα. Η Κάλλας ήδη είχε περιορίσει στο ελάχιστο τις εμφανίσεις της, έχοντας βάλει σε προτεραιότητα την προσωπική της ζωή. Η θερμή υποδοχή των κατοίκων του νησιού –ίσως και η ευτυχία που βίωνε το καλοκαίρι εκείνο– την οδήγησαν στην αυτοσχέδια σκηνή της πλατείας του νησιού, που έχει στηθεί για γιορτές λόγου και τέχνης. Με τον νεαρό μαθητή πιάνου Κυριάκο Σφέτσα να τη συνοδεύει, χωρίς προετοιμασία, η Κάλλας ερμήνευσε την άρια της Σαντούτσα από την «Καβαλερία Ρουστικάνα». Το βίντεο και η ηχογράφηση από εκείνη τη βραδιά δημοσιεύονται επίσης για πρώτη φορά και αποκαλύπτουν μια φωνή ακμαία, «τη φωνή μιας ευτυχισμένης γυναίκας, που ζει ελεύθερα τη ζωή της», όπως σχολιάζει το ντοκιμαντέρ.
Στις 2 Δεκεμβρίου 2023 θα πραγματοποιηθεί στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος η πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ. Στις 8 Δεκεμβρίου θα προβληθεί στη Γαλλία από τη France TV 5, στο μεγάλο αφιέρωμα της γαλλικής τηλεόρασης στην Κάλλας, το οποίο πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Οπερα του Παρισιού και την ΕΛΣ.
