Στο έξοχο βιβλίο του «The rest is Noise. Listening to the Twentieth Century» (εκδ. Fourth Estate), ο βραβευμένος μουσικοκριτικός του περιοδικού The Νew Υorker Αλεξ Ρος αναφέρει ένα δοκίμιο της μουσικολόγου Χέρτα Μπλάουκοφ, στο οποίο σχολιάζει τη σχέση των Ρίχαρντ Στράους και Γκούσταβ Μάλερ, έχοντας ως σημείο αναφοράς της τη νουβέλα «Τόνιο Κρέγκερ» του Τόμας Μαν.
Ο Μάλερ, κατά την άποψή της, μοιάζει με τον μελαχρινό Τόνιο ο οποίος σκέφτεται πάρα πολύ και αισθάνεται τα πάντα με πολύ μεγάλη ένταση. Από την άλλη, ο Στράους είναι σαν τον ανοιχτόχρωμο Χανς, ο οποίος ζει έχοντας σχεδόν πλήρη άγνοια για τα βάσανα ή τις φρίκες του κόσμου.
Ο Ρος επιβεβαιώνει την άποψη: ο Στράους δυσκολευόταν πολύ να συμμεριστεί την εμμονή που είχε ο Μάλερ με την έννοια της βασάνου και τη λύτρωση. «Δεν ξέρω από τι υποτίθεται ότι πρέπει να λυτρωθώ», είχε πει κάποτε στον μεγάλο μαέστρο Οτο Κλέμπερερ.
Στις 27 Μαΐου του 1906, δόθηκε η πρεμιέρα της Εκτης Συμφωνίας του Μάλερ (της λεγόμενης «Τραγικής»). Ο ίδιος ο Μάλερ καταλαμβανόταν από απίστευτη συγκίνηση με το έργο αυτό. Επειτα από μια φορτισμένη πρόβα, κι ενώ τρανταζόταν από λυγμούς στο καμαρίνι του, πρόβαλε ξαφνικά ο Στράους για να σχολιάσει ξερά ότι πέθανε ο δήμαρχος του Εσεν και ότι το τελευταίο μέρος της Εκτης ήταν «φορτωμένο ως προς την ενορχήστρωση».
Ο Μπρούνο Βάλτερ αναφέρει ότι ο Μάλερ καταρρακώθηκε με την αναισθησία του Στράους (ωστόσο, αργότερα αλάφρυνε την ενορχήστρωση από το φινάλε της Εκτης του…).
Ο κύριος Γκρι δεν είναι βέβαιος ότι δεν συγκινήθηκε ο εσωστρεφής συνθέτης των ασύλληπτα φορτισμένων «Τεσσάρων τελευταίων τραγουδιών». «Τον έχεις δει να διευθύνει ορχήστρα τον Στράους; Μοιάζει ολότελα αδιάφορος, ψυχρός».
Οταν ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος το 1914, μουσουργοί όπως ο Εβραίος Σένμπεργκ ενθουσιάστηκαν με τον «δίκαιο αγώνα της Γερμανίας». Ο Στράους, πάλι, δεν συγκινήθηκε και αρνήθηκε να υπογράψει μαζί με άλλες επιφανείς προσωπικότητες ανακοίνωση υπέρ του γερμανικού στρατού (ο οποίος είχε διαπράξει ωμότητες εις βάρος αμάχων εκείνη την πρώτη χρονιά του πολέμου).
Και όμως: στα χρόνια του ναζισμού, ο Στράους ακολούθησε τελείως διαφορετική στάση – όπως, βέβαια, και ο εβραϊκής καταγωγής Σένμπεργκ…
Ο Μάλερ δεν έζησε τίποτε απ’ όλα αυτά. Είχε πεθάνει πρόωρα, το 1911. Ισως να γελούσε πικρά ή ειρωνικά. Τα μυστήρια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας, είπα. «Ή αναισθησίας», σχολίασε ο κύριος Γκρι.
Τι μένει; Μα το έργο, φυσικά. Για παράδειγμα, το andante mode-rato της Εκτης του Μάλερ και το αριστουργηματικό Im Abendrot, το τελευταίο από τα «Τέσσερα τελευταία τραγούδια» του Στράους. Αυτόν τον τρυφερό, όλο πληρότητα, ευτυχία και λύπη αποχαιρετισμό σε μια ζωή ευαισθησίας και αναισθησίας.
