Στον προθάλαμο της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου (ΕΠΜΑΣ) είναι πλέον δύο τα έργα που υποδέχονται τους επισκέπτες. Από τον αριστερό τοίχο της αίθουσας, η «Λαϊκή αγορά» του Παναγιώτη Τέτση «κοιτάζει» το «Baalbeks» της Ρένας Παπασπύρου, ένα έργο που ανήκει στη συλλογή της Πινακοθήκης και προέρχεται από την ομώνυμη σειρά που δημιούργησε η εικαστικός με αναφορές στον αρχαίο ναό του Μπααλμπέκ. Τα δύο έργα, που αντιμετωπίζουν με απολύτως διαφορετικό τρόπο τις Καλές Τέχνες, θα συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο για έξι μήνες και αυτό είναι μια ενδιαφέρουσα κίνηση από την διευθύντρια της Πινακοθήκης, Συραγώ Τσιάρα.
Ο Τέτσης και η Παπασπύρου στην πραγματική ζωή συναντήθηκαν στην ΑΣΚΤ –καθηγητές και οι δύο–, εκείνος απερχόμενος διευθυντής του Γ΄ Εργαστηρίου Ζωγραφικής και εκείνη η πρώτη γυναίκα που ανέλαβε τη διεύθυνση εργαστηρίου και μάλιστα του συγκεκριμένου. Εδώ τελειώνει η μεταξύ τους «συνομιλία», αφού η πρώτη ατομική έκθεση της Παπασπύρου στην ΕΠΜΑΣ με τίτλο «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης – Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη» παρουσιάζει έργα που θέτουν βασικά ερωτήματα γύρω από την πολλαπλότητα της εικόνας, την εικονοποιητική δύναμη του ανθρώπινου νου, τη σχέση αντικειμενικότητας (ύλη) και υποκειμενικότητας (το βλέμμα του καλλιτέχνη), τη συνειρμική διαδικασία. Η Ρένα Παπασπύρου μελετά, από τη δεκαετία του ’60 μέχρι σήμερα, με συνέπεια, αφοσίωση, χιούμορ και ευαισθησία, την ύλη ως φορέα εικόνων. Ενώ η δουλειά αρχίζει με την απόσπαση του υλικού από τον χώρο του και τη μεταφορά του στο εργαστήριο, συνεχίζεται με τη μετατροπή του «τυχαίου ευρήματος» σε έργο τέχνης.
Στην ξενάγηση που είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε εν όψει των εγκαινίων στις 12 Δεκεμβρίου, η εικαστικός θυμήθηκε τις ώρες που ως παιδί παρατηρούσε το μωσαϊκό πάτωμα του πατρικού της σπιτιού ανακαλύπτοντας μορφές, σχήματα και νοήματα. «Επαιρνα το μολύβι του πατέρα μου που ήταν δάσκαλος», θυμάται, «και με τη μύτη του ακολουθούσα τις γραμμές αυτού του φανταστικού σχεδίου που το μυαλό μου πρόβαλλε πάνω στην επιφάνεια του δαπέδου».
Η εικαστικός μελετά από τη δεκαετία του ’60 μέχρι σήμερα, με συνέπεια, αφοσίωση, χιούμορ και ευαισθησία, την ύλη ως φορέα εικόνων.
Τώρα, στην έκθεση, αυτά τα ταπεινά υλικά –μωσαϊκό, τμήματα αποτοιχισμένων επιφανειών, κομμάτια φθαρμένου χαρτιού, ξύλου, λαμαρίνας, «φολιδωτές» επιφάνειες φτιαγμένες από αμέτρητα μικρά προσωπάκια κομμένα και ζωγραφισμένα στο χέρι– αναρτώνται στους τοίχους του μουσείου. Το ίδιο το γεγονός –η αλλαγή της χρήσης τους και της θέσης τους μέσα στον χώρο– σηματοδοτεί τη μεταμόρφωσή τους: το τετριμμένο γίνεται ξεχωριστό, το ευτελές σημαντικό.
Τα πρόσωπα του πλήθους
Οι περισσότερες από αυτές τις εικόνες αντιστοιχούν σ’ ένα από τα πιο ουσιαστικά «τοπία» της κάθε πόλης: στα πρόσωπα του πλήθους. Πρόκειται επίσης, διαλεκτικά, για τα πρόσωπα των ανθρώπων που ενώ αποτελούν στοιχείο του αστικού τοπίου, ταυτόχρονα το διαμορφώνουν. Αλλωστε, η ίδια η καλλιτέχνις χαρακτηρίζει τον εαυτό της «τοπιογράφο του αστικού τοπίου».
Η έκθεση «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης», που παραφράζει δημιουργικά τον τίτλο του μυθιστορήματος του Περέκ, πέρα από την καλλιτεχνική αξία της διαθέτει επίσης συμβολική σημασία: εγκαινιάζει τον «Ενδιάμεσο χώρο», ένα νέο θεσμό για την Πινακοθήκη, και ενεργοποιεί σημεία του κτιρίου τα οποία δεν είχαν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα εκθεσιακά, με σκοπό να θέσουν σε διάλογο τα έργα της συλλογής με καλλιτεχνικές δημιουργίες εκτός αυτής. Ζητούμενο; Σύγχρονες αναγνώσεις και ανοιχτοί δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ καλών τεχνών και κοινού σε ένα μουσειακό χώρο πιο χαλαρό, πιο ανοιχτό στην καθημερινή ζωή, που μάλιστα το κοινό μπορεί να τον επισκέπτεται δωρεάν.
